Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine

Yıl: 2023 Cilt: 11 Sayı: 34 Sayfa Aralığı: 373 - 389 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33692/avrasyad.1224533 İndeks Tarihi: 30-03-2023

Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine

Öz:
Yaklaşık olarak VIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, İslâm memleketlerinin sakinleri, yazınsal bir hareketin doğuşuna ve yayılımına tanıklık etti. Mevâlî sınıfının edîpleri, yoğun ırkçı programlarına maruz kaldıkları Emevîlerin hilafet devri sona erince, onlara ve Arabizm zihniyetine karşı olan tepkilerini, öncüsü oldukları bir edebiyat akımıyla göstermeye başladılar. Şuûbiyye adıyla bilinecek bu akımın temsilcileri tarafından yazılan eserler, esas itibariyle, medeniyet seviyesi bakımından, Arapların, Arap olmayanlara kıyasla ne ölçüde geride olduklarını ispatlamayı amaçlıyordu. Birkaç asırlık süreç içerisinde, Müslümanların hükmettiği değişik kıtalardaki, muhtelif milletlerden oluşan bir toplum yapısına sahip pek çok ülkede faaliyet sahası bulan Şuûbiyye, destekçiler kadar muarızlar da kazandı. Tarafların, Ortaçağ’ın muayyen bölümlerinde devam eden karşılıklı çekişmesi, aynı çağ kapanmadan noktalandı. Lakin, modern zamanlara değin sürecek uzun bir boşluk safhasının ardından, Şuûbiyye kavramı yeniden ama bu defa daha ziyade politik ve ideolojik bir söylem olarak zikredilmeye başlandı. Mevzubahis edebî hareketin tarihsel yolculuğunu özsel yönleriyle anlatmak, bu incelemenin ödevi olacaktır. Belirlenen amaç doğrultusunda, evvela, tartışmanın başlangıç ve gelişim evrelerine odaklanılacaktır. Bu kısmı, alanın önde gelen araştırmacılarınca, konu hakkında ileri sürülen argümanların karşılaştırmalı şekilde aktarıldığı başlık izleyecektir. Üçüncü ve nihai adımda ise, geride bırakılan son iki asırda Şuûbiyye teriminin anlamsal çerçevesindeki değişime değinilecektir. İslâm ve Ortadoğu tarihinin farklı periyotlarında nükseden Şuûbiyye tartışmasının, bu minvalde akademik çevreye hatırlatılması, makalenin, edindiği gayeye ulaşmasını sağlayacaktır.
Anahtar Kelime: İslâm Dünyası Arap Irkçılığı Mevâlî Şuûbiyye Edebî Tartışma

The Racial Superiority Controversies in Medieval Islamic World: An Analysis on The Shuubiyya Movement

Öz:
The dwellers of Islam countries have witnessed appearance and spread of a literary movement since about the second half of 8th century. The litterateurs of the Mawali class, when the caliphate period of the Umayyads, who they were exposed to intense racist programs, came to an end, began to show reaction against them and the Arabism mentality, with a literary movement that they pioneered. Literary works written by the representatives of this movement which would be known as Shuubiyya were essentially aimed to prove that to what extent, Arabs dropped back in terms of civilization level by comparison with the non-Arabs. In the process of several centurial, Shuubiyya, which found the domain in many countries that owned a social scructure consist of the various nations in different continents ruled by Muslims, gained also opponents as much as supporters. The mutual contention of the parties, which lasted in certain periods of the Middle Ages, ended before the same epoch was over. However, the Shuubiyya concept was began to be revoiced but this time rather as a political and ideological discourse in the wake of a long gap phase continued until the modern times. To explain with essential aspects the historical venture of the literary movement at stake, will be a task of present examination. In the direction of the decided goal, first of all, it will be focused on the beginning and ongoing stages of the controversy. This part will be followed the title which is cited comparatively the arguments on the subject that were asserted by leading researchers of the field. As for that in the third and final step, it will be touched on the change in the semantic framework of the Shuubiyya term in the last two centuries. In this manner, to be recalled the to academia, of Shuubiyya controversy recurred in the different periods of Islamic and Middle East history will enable the article to achieve its own objective.
Anahtar Kelime: Islamic World Arab Racism Mawali Shuubiyya Literary Controversy.

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Apak, Adem. 2008. “Şuûbiyye Hareketinin Tarihî Arka Planı ve Tezâhürleri: Asabiyyeden Şuûbiyyeye”. İSTEM 6 (12): 17-51.
  • Browne, Edward G. 1956. A Literary History of Persia. vol. I. Cambridge University Press.
  • Chalmeta, P., W. F. Heinrichs. 1993. “Muwallad”. ss. 807-808 içinde The Encyclopaedia of Islam. vol. VII. Leiden.
  • Enderwitz, S. 1997. “Al-Shu’ubiyya”. ss. 513-516 içinde The Encyclopaedia of Islam. vol. IX. Leiden.
  • Epalza, De Mikel. 1992. “Mozarabs: An Emblematic Christian Minority in Islamic al-Andalus”. ss. 149-170 içinde The Legacy of Muslim Spain. ed. Salma Khadra Jayyusi. Leiden.
  • Farıq, K. A. 1962. “The Shu’ubids”, The Islamic Review: 16-19.
  • Gibb, H. A. R. 1982. “The Social Significance of the Shuubiya”. ss. 62-73 içinde Studies on the Civilization of Islam. Princeton University Press.
  • Goldziher, Ignaz. 1966. Muslim Studies. vol. I. Albany: State University of New York Press.
  • Goldziher, Ignaz. 1996. “İspanya Müslümanları Arasında Şuubilik”. Çev. Ömer Özsoy. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXV: 403-423.
  • Graham, Carol. 1995. “The Meaning of Slavery and Identity in al-Andalus: The Epistle of Ibn Garcia”. The Arab Studies Journal 3(1): 68-79.
  • Hanna, Sami A., George H. Gardner. 1966. “Al-Shu’ûbiyyah” Up-Dated: A Study of the 20th Century Revival of an Eighth Century Concept”. Middle East Journal 20 (3): 335-351.
  • Hatalmış, Ali. 2017. “İbn Garsiye ve Şu’ûbiye Risalesi: Takdim ve Tercüme”. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17 (2): 117-148.
  • Hitchcock, Richard. 2008. Mozarabs in Medieval and Early Modern Spain: Identities and Influences. Hampshire: Ashgate Publishing.
  • Hodgson, Marshall G. S. 2021. İslam’ın Serüveni: İslam’ın Klasik Çağı. cilt I. Çev. Berkay Ersöz. Ankara: Phoenix Yayınevi.
  • Hourani, Albert. 1983. Arabic Thought in the Liberal Age 1798-1939. Cambridge University Press.
  • Hourani, Albert. 2020. Arap Halkları Tarihi. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • İbn Haldun. 2015. Mukaddime I. Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Kılıçlı, Mustafa. 1992. Arap Edebiyatında Şuûbiyye. İstanbul: İşaret Yayınları.
  • Larsson, Göran. 2003. Ibn Garcîa’s Shu’ûbiyya Letter: Ethnic and Theological Tensions in Medieval al-Andalus. Leiden.
  • Larsson, Göran. 2005. “Ignaz Goldziher on the shu’ûbiyya”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 155 (2): 365-372.
  • Mir, Mohammad Ali, Yoones Farahmand. 2016. “Shu’ubiyya Thoughts of Muwallads in Andalusia: The Causes and Contexts”. Journal of History Culture and Art Research 5 (4): 131-148.
  • Monroe, James T. 1970. The Shu’ûbiyya in al-Andalus: The Risâla of Ibn Garcia and Five Refutations. University of California Press.
  • Mottahedeh, Roy P. 1976. “The Shu'ubiyah Controversy and the Social History of Early Islamic Iran”. International Journal of Middle East Studies 7 (2): 161-182.
  • Norris, H. T. 1990. “Shu’ûbiyyah in Arabic Literature”. ss. 31-47 içinde ‘Abbasid Belles-Lettres. Cambridge University Press.
  • Özdemir, Mehmet. 2013. Endülüs Müslümanları: Siyasî Tarih. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Roth, Norman. 1983. “Jewish Reactions to the ‘Arabiyya and the Renaissance of Hebrew in Spain”. Journal of Semitic Studies XXVIII: 63-84.
  • Savran, Scott. 2007. “Cultural Polemics in the Early Islamic World: The Shu’ubiyya Controversy”. Journal for the Study of Peace and Conflict: 42-52.
APA ÇAKIR Ö (2023). Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. , 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
Chicago ÇAKIR Ömer Faruk Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. (2023): 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
MLA ÇAKIR Ömer Faruk Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. , 2023, ss.373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
AMA ÇAKIR Ö Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. . 2023; 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
Vancouver ÇAKIR Ö Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. . 2023; 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
IEEE ÇAKIR Ö "Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine." , ss.373 - 389, 2023. 10.33692/avrasyad.1224533
ISNAD ÇAKIR, Ömer Faruk. "Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine". (2023), 373-389. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1224533
APA ÇAKIR Ö (2023). Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
Chicago ÇAKIR Ömer Faruk Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 11, no.34 (2023): 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
MLA ÇAKIR Ömer Faruk Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, vol.11, no.34, 2023, ss.373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
AMA ÇAKIR Ö Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2023; 11(34): 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
Vancouver ÇAKIR Ö Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 2023; 11(34): 373 - 389. 10.33692/avrasyad.1224533
IEEE ÇAKIR Ö "Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine." Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11, ss.373 - 389, 2023. 10.33692/avrasyad.1224533
ISNAD ÇAKIR, Ömer Faruk. "Ortaçağ İslâm Dünyasında Irksal Üstünlük Tartışmaları: Şuûbiyye Akımı Üzerine". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 11/34 (2023), 373-389. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1224533