DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802)

BOLÜKBASI, OMERÜL FARUK

DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802)

OMERÜL FARUK BOLÜKBASI (Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, İstanbul, Türkiye)

Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi

14 2

Yıl: 2022 Cilt: 1 Sayı: 47 Sayfa Aralığı: 345 - 384 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-05-2023

DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802)

Öz:

Yabancı sikkeler Osmanlı ekonomisi ve mali sisteminde çok önemli bir yere sahip olmasının yanı sıra Darbhâne-i Âmire’nin en önemli kıymetli maden kaynaklarından birisiydi. Bu nedenle darphane defterlerine yabancı sikkelerle ilgili çok önemli bilgiler yansımıştı. Söz konusu defterler, para basılırken kullanılan kıymetli madenin ne kadarının yabancı sikkelerden elde edildiği, bunların hangi sikkeler olduğu, nerelerden ve nasıl temin edildiği, Darphane’ye yabancı sikke girişinin artış ve azalış seyri gibi hususlarda dikkat çekici veriler barındırmaktadır. 1766 – 1802 yılları arasına ışık tutan bir grup darphane defterine dayanan bu araştırma, yabancı sikkelerin Osmanlı piyasasındaki ve Darphane’nin para emisyonundaki yerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ulaşılan sonuçlara göre Darphane söz konusu dönemde 3.091 tonun üzerinde gümüşü sikkeye çevirmiş, bunun yaklaşık %30 kadarını yabancı sikkeleri eriterek elde etmiştir. Darphane’ye giren yabancı sikkelerin içinde özellikle üçünün (İspanyol sikkesi riyal, solye ve Avusturya sikkesi maryaş) hususi bir yeri vardı. Bu sikkelerin bir kısmı tüccarlar tarafından Darphane’ye satılmak üzere Osmanlı topraklarına getiriliyordu. Ancak piyasada da bol miktarda tedavül ettiklerini ve kullanıldıklarını gösteren kanıtlar belgelere yansımıştı.

Anahtar Kelime:

“FOREIGN COINS IN THE OTTOMAN MARKET ACCORDING TO THE MINT REGISTERS (1766-1802)”

Öz:

Foreign coins had a very important place in Ottoman economy and fiscal system. Besides, they were one of the most precious metal resources of the Ottoman Mint. For this reason, important information regarding foreign coins was reflected in the mint registers. The mentioned registers provide remarkable data on how much of the precious metal used in minting coins was obtained from foreign coins, which coins they were, from where and how they were obtained, the increase and decrease in the amount of foreign coins entering the Mint. This study, based on a group of mint registers that shed light on the years between 1766 – 1802, tries to reveal the place of foreign coins in Ottoman market and money supply of the Mint. According to the results, the Mint converted over 3.091 tons of silver into coins in the said period and about 30% of this was obtained by melting foreign coins. Among the foreign coins that entered the Mint, especially three of them (Spanish real de a ocho, solye, Austrian kreuzer) had a special place. Some of these coins were brought to Ottoman lands to be sold to the Mint by the merchants. However, evidences showing that they were widely circulated and used in the market were also reflected in the documents.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

I - A r ş i v K a y n a k l a r ı
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Darbhâne-i Âmire Defterleri (D.BŞM.DRB.d): nr. 16635; 16641; 16650.
Darbhâne-i Âmire Defterleri (D.DRB.d): nr. 120; 163; 164; 968; 1108.
Mabeyn, Darbhâne ve Hazine-i Hassa Nezareti Defterleri (HH.d): nr. 16784; 19612; 19613; 21776; 22134; 24768; 24769; 24770; 24771; 24772; 24773; 24774; 24775.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): nr. 1673; 3925.
Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Kalemi Darbhâne-i Âmire (D.BŞM.DRB): nr. 5/9.
Darbhane-i Âmire Evrakı – Muhasebe (D.DRB.MH): nr. 7/49.
Darbhane-i Âmire Evrakı – Tahrirat (D.DRB.THR): nr. 215/17.
Ali Emiri – Sultan I. Mahmud (AE.SMHD.I): nr. 227/18135.
Ali Emiri – Sultan III. Mustafa (AE.SMST.III): nr. 9/595; 42/2989.
Cevdet – Darphane (C.DRB): nr. 2/68; 2/72; 7/340; 8/379; 8/390; 19/946; 20/951; 37/1808; 38/1856; 38/1869; 40/1991; 44/2172; 48/2370; 48/2400; 49/2433; 53/2614; 58/2865; 63/3113.
Cevdet – Hariciye (C.HR): nr. 182/9077; 128/6373.
Cevdet – İktisat (C.İKTS): nr. 28/1354.
Cevdet – Maliye (C.ML): nr. 174/7368; 770/31415.
Hatt-ı Hümâyûn (HAT): nr. 241/13547; 241/13551.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA)
Evrak (TSMA.E): nr. 24/10; 704/48; 756/88; 788/7.
Milli Kütüphane Şeriyye Sicili Arşivi
Amasya Kadı Sicili Defterleri, nr. 29.
I I - A r a ş t ı r m a v e İ n c e leme E s e r l e r
ARSLANBOĞA, Kadir, “Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Bir Fuar: Uzuncaabad-ı Hasköy Panayırı'nın 1769-1818 Yıllarına Ait Gümrük Gelirleri”, Uluslarası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 8, sayı:36, s. 774 – 786.
BAYKAL, B. S., “Osmanlı İmparatorluğu’nda XVII. ve XVIII. Yüzyıllar Boyunca Para Düzeni İle İlgili Belgeler”, Türk Tarih Kurumu, Belgeler, 1967, cilt IV, sayı 7 – 8, s. 49 – 75.
BAYKAL, İsmail, “Selim III. Devrinde “İmdad-ı Sefer” İçin Para Basılmak Üzere Saraydan Verilen Altın ve Gümüş Avani Hakkında”, Tarih Vesikaları, Ağustos 1944, III/13, s. 36 – 50.
BELEN, M., Türkiye İktisadi Tarihi Hakkında Tetkikler, çev. M. Ziya, İstanbul 1931.
BEYDİLLİ, Kemal, “İspanya” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2001, c. XIII, s. 162 – 170.
BÖLÜKBAŞI, Ömerül Faruk, XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire, İstanbul 2013.
, “İstanbul Sarrafları (1691-1835)” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 30, İstanbul 2014, 19 – 96.
, “Ziynet Altını (1898-1922)” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 33, İstanbul 2015, s. 113 – 132).
,“Riyal” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Zeyl II, İstanbul 2016, 426 –428.
,“Napolyon’un Mısır’ı İşgali Sırasında Kıbrıs’ta Bir Fransız: André Benoît Astier ve Mallarının Müsaderesi” Bir İnsan-ı Selîm Prof. Dr. Azmi Özcan’a Armağan, ed. H. Demiryürek, R. Arıkan, Antalya 2016, s. 555 – 588.
, “1788 – 1825 (Hicrî 1203 – 1240) Dönemine Ait Bir İcmâl Defterine Göre Darphanenin Maden Temin ve Sikke Darp Faaliyeti” Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Sakarya 2016, 1(1), s. 92 – 119.
CHOKSY, G. D., “Sir Dudley North’s Earliest Known Essay on Monies and Prices: Analysis of the Ottoman Empire’s Great Recoinage” History of Political Economy 39: 3 (2007), 435 – 452.
CİPOLLA, Carlo M., Fatihler, Korsanlar, Tüccarlar, İspanyol Gümüşünün Efsanevi Öyküsü, çev. Tülin Altınova, İstanbul 2003.
CUHAJ, G. S., T. Michael, Standard Catalog of World Coins (1701-1800), 2010.
ÇELİK, Yüksel, Murat Uluskan, Davut Hut, Mühimme Defterlerinde (1800 - 1809) Kudüs, İstanbul 2019, c. 7.
DAVİS, Ralph, Aleppo and Devonshire Square, English Traders in the Levant in the Eighteenth Century, London 1967.
ELDEM, Edhem, “The Trade of Precious Metals and Bills of Exchange in İstanbul in the Second Half of the Eighteenth Century”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi (İstanbul 21 – 25 Ağustos 1989), Ankara 1990, s. 579 – 589.
, French Trade in Istanbul in the Eighteenth Century, Leiden 1999.
, ”Capitulations and Western Trade” , The Cambridge History of Turkey, The Later
Ottoman Empire, (1603-1839) ed. S. Faroqhi, Cambridge 2006, s. 283-335.
ELİBOL, Numan, Mesut Küçükkalay, “The Reasons and The Mechanism of Coin Trade Between Europe and The Ottoman Empire”, Klasikten Moderne Osmanlı Ekonomisi, ed. Arif Bilgin, Burhan Çağlar, İstanbul 2019, s. 95 – 106.
FLYNN, D. O., A. Giráldez, “Silver and Ottoman Monetary History in Global Perspective”, The Journal of European Economic History, Vol. 31, Number 1 - Spring 2002, pp. 9 – 43.
FRANK, Andre Gunder, Yeniden Doğu, çev. Kamil Kurtul, Ankara 2010.
FREY, A. R., A Dictionary of Numismatic Names, New York, 1917.
GARNER, Richard L., “Long-Term Silver Mining Trends in Spanish America: A Comparative Analysis of Peru and Mexico” The American Historical Review, vol. 93, No. 4 (Oct., 1988), pp. 898 – 935
GLAHN, Richard von, “The Changing Significance of Latin American Silver in the Chinese Economy, 16th – 19th Centuries”, Revista De Historia Económica / Journal of Iberian and Latin American Economic History, 38(3), 553 – 585.
GÜRAN, Tevfik, “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları” 150. Yılında Tanzimat, yay. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara 1992, s. 235 – 257.
HASLUCK, F. W., “The Levantine Coinage” The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society, Fifth Series, vol. 1, No.1/2 (1921), pp. 39 – 91.
İstanbul Kadı Sicilleri, Rumeli Sadareti Mahkemesi, 56 Numaralı Sicil (H. 1042- 1043/M. 1633), Haz. F. Recep, S. Atay, Kont. F. Sarıcaoğlu, yay. İSAM, cilt 14.
IVES, H. E., P. Grierson, The Venetian Gold Ducat and Its Imitations, New York 1954. Kapitülasyonlar, çev. Macar İskender, Ali Reşad, İstanbul 1330.
KELLY, P., The Universal Cambist and Commercial Instructor, London 1811, vol. I.
KOL, Serkan, Sultan II. Mahmud Döneminde Adlî Altını Darbı (1822 – 1827), dan. Ö. F. Bölükbaşı, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik 2020.
KOLODZİEJCZYK, Dariusz, “The Export of Silver Coin Through The Polish – Ottoman Border and The Problem of The Balance of Trade”, Turcica, 28, 1996, pp. 105 – 116.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Ahidnâme” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1988, c. I, s. 536 – 540.
PAMUK, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul 1999.
PROKİSCH, Bernard, “Beçin Definesinde Avrupa Darplı Paralar”, Beçin Definesi, haz. R. H. Ünal, F. Krinzinger, M. Alram, Ş. Preiffer Taş, Ankara 2015, c. 1, s. 380 – 455.
Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, Haz. A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır, A. Z. İzgöer, İstanbul 2013.
Sahhâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Esad Efendi, Vakʻa-nivüs Esad Efendi Târihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlaveleriyle) 1237 – 1241/1821 – 1826, haz. Z. Yılmazer, İstanbul 2000.
SAHİLLİOĞLU, Halil, Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1958.
, Bir Asırlık Osmanlı Para Tarihi, 1640 – 1740, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Basılmamış Doçentlik Tezi, İstanbul 1965.
, Studies on Ottoman Economic and Social History, Ircica, İstanbul 1999.
SEMPLE, C., A Silver Legend, The Story of the Maria Theresa Thaler, Manchester 2005.
SYREET, E. Frangakis, 18. Yüzyılda İzmir'de Ticaret (1700-1820), çev. Ç. Diken, İzmir 2006.
TAVERNİER, Jean Baptiste, 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı, çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul 2007.
TSCHOEGL, A. E., “Maria Theresa’s Thaler: A Case of İnternational Money” Eastern Economic Journal, vol. 27, no. 4, (Fall, 2001), pp. 443 – 462.
TURAN, Tufan, “Osmanlı – İspanyol Karadeniz Ticaret Müzakereleri ve İspanya’nın Karadeniz Ticaretine Girişi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c.7, Sayı: 32, s. 252 – 271.
WEATHERFORD, Jack, Para, çev. İnönü Korkmaz, İstanbul 2021.
YAŞA, S., 27 Numaralı Adana Şer'iyye Sicili, H.1160/M.1747, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, dan. M. Öztürk, Elazığ 2004.
YENİDÜNYA, Süheyla, “Sultana Nasihatler: İbrahim Refet Efendi ve Sultan II. Mahmud’a Öğütleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 33, 1 – 50.

APA	BOLÜKBASI O (2022). DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). , 345 - 384.
Chicago	BOLÜKBASI OMERÜL FARUK DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). (2022): 345 - 384.
MLA	BOLÜKBASI OMERÜL FARUK DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). , 2022, ss.345 - 384.
AMA	BOLÜKBASI O DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). . 2022; 345 - 384.
Vancouver	BOLÜKBASI O DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). . 2022; 345 - 384.
IEEE	BOLÜKBASI O "DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802)." , ss.345 - 384, 2022.
ISNAD	BOLÜKBASI, OMERÜL FARUK. "DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802)". (2022), 345-384.

APA	BOLÜKBASI O (2022). DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1(47), 345 - 384.
Chicago	BOLÜKBASI OMERÜL FARUK DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 1, no.47 (2022): 345 - 384.
MLA	BOLÜKBASI OMERÜL FARUK DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, vol.1, no.47, 2022, ss.345 - 384.
AMA	BOLÜKBASI O DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 2022; 1(47): 345 - 384.
Vancouver	BOLÜKBASI O DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 2022; 1(47): 345 - 384.
IEEE	BOLÜKBASI O "DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802)." Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1, ss.345 - 384, 2022.
ISNAD	BOLÜKBASI, OMERÜL FARUK. "DARPHANE DEFTERLERI IŞIĞINDA OSMANLI PİYASASINDA YABANCI SİKKELER (1766 – 1802)". Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 1/47 (2022), 345-384.