ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER
Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 104 Sayfa Aralığı: 416 - 431 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34189/hbv.104.022 İndeks Tarihi: 04-05-2023
ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER
Öz: Alevilik gerçeği, ortaya çıktığı ilk zamanlardan beri (kendi ve etkileşime girdiği toplumların) olumlu ya da olumsuz açıdan maruz kaldığı siyasi, sosyal, dinî ve kültürel zaviyelerden değişim ve dönüşüm süreçlerinden etkilenmiş, kimini etkilemiş ve günümüze değin varlığını devam ettirerek gelmiştir. Modernite ile birlikte Alevi toplulukların köy yaşamından şehir hayatına geçişlerinde yaşanan ve değişim-süreklilik ilişkisi adına ortaya çıkan birçok veri bulunmaktadır. İnanç, ibadet, dinî otorite ve bunlara bağlı olarak şekillenen yeni dinî ve sosyal hayatta meydana gelen değişimler ve süreklilik arz eden yapılar önem arz etmektedir. Yapılan kimi alan araştırmalarında bu verilerin tespit ve analizi gerçekleştirilmektedir. Çalışmanın konusu, Adıyaman yöresinde yaşam süren Alevi vatandaşlarımız ile muhtelif zamanlarda tarafımca gerçekleştirilen görüşmeler ve bu esnada gözlemlenen kimi olay ve pratikler üzerine sosyo-dinî değerlendirmelerde bulunmaktır. Böylelikle de yörede yaşam süren birey ve toplulukların (şahit oldukları/maruz kaldıkları) bazı olay ve durumların gölgesinde şekillenen (değişen/farklılaşan) bakış açıları ve buna bağlı olarak oluşan kimi değer yargılarının, “değişim ve süreklilik” boyutlarıyla aktarılması hedeflenmiştir. Örneğin: Derviş Yusuf anlatısındaki lokma ritüeli, ötekine karşı konumlanma endişesinden dolayı; Sünnilerin, Alevilerin yemeğinden yemeyecekleri önyargısını ortaya çıkarmıştır. Talip H.’in okul hayatında yaşadığı hoş olmayan kimi olaylar, ötekileştirmenin beklenen bir sonucu olarak kendisini Sünni ortamdan bir kopuşa doğru sürüklemiştir. Rahman Dede’nin namaz ibadetine yüklediği dua anlamında; sözün asli manasının, yaşanan ötekileştirme serüveni sonucunda değişime uğradığı görülmektedir. Muhtarın kendi evinde sakladığı seccadeyi aramasında; tüm ayrışma hareketlerine rağmen kodlarda yaşatılan İslami kültürü görmek mümkündür. M. Öğretmenin, cem ritüeli esnasında saz eşliğinde okunan tevhit cümlelerindeki manayı yakaladığında sarf ettiği cümlelerde, ötekileştirmenin acı dolu itirafı gözlenmektedir. Alevi ve Sünni bireylerin evlenmesine dair yörede yaşanan kültürel taassubun da ötekileştirme ajanı olarak halen işlerlik gösterdiğini açığa çıkarmaktadır. Öteki’nin Algılanışı: Alevilik ve Aleviler adlı bu makalede; çalışma alanını tanıma amacıyla daha önce yapılan çalışmalardan farklı olarak; geleneksel ve modern inanç panoramasına sahip Alevi bireylerin, Adıyaman özelinde yaşadıkları kimi tanıklıkların ve bunların neden olduğu veya beslediği öteki anlayışı üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada bilimsel veri taramasının yanı sıra, saha taraması da yapıldı. Konu çerçevesinde yazılı eserlerden istifade edildi. Bununla birlikte nitel araştırma tekniklerinden gözlem, not tutma, kaynak kılavuz kişilerden istifade etme ve katılımcıların konu hakkındaki kişisel düşüncelerini, deneyimlerini ve bakış açılarını şahsi anlatımları ile ifade etmelerine imkân sağlayan görüşme/mülakat yöntemi kullanıldı.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Aktürk, H. (2013). Toplumsal Değişme ve Alevi Dernekleri -Adıyaman Örneği-. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- Arı, Y. (2011). Kahta Yöresi Alevilerinde Dini ve Sosyal Hayat: Bağlar Mahallesi ve Ortanca Köyü Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
- Arı, Y. (2019). Alevilikte Dini Otorite: Değişim ve Süreklilik -Adıyaman Örneği. Yayınlanmış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- Arı, Y. (2020). Değişim Sürecinde Alevilikte Dini Otorite (Adıyaman Dedeleri Örneği). Ankara: Berikan Yayınevi.
- Arı, Y. (2021). “Toplumsal Değişim ve Din”. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, Sayı: 5/16, (Summer). Yıl: 2021, 131-142.
- Aslanoğlu, A. (2022). Her Yönüyle Anadolu Aleviliği, İnanç, İbadet ve Halk İnanışları (Arguvan Örneği). Konya: Kitap Dünyası.
- Ataman, K. (2013). “İslam Düşüncesinde ‘Öteki’ni Anlama: Bîrûnî Örneği”. Milel ve Nihal, Sayı: 10/3 Yıl: 2013, 201-223.
- Boratav, P. N. (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayınları.
- Çobanoğlu Y. - Demir, M. C. (2018). “Tunceli’de “Öteki” Olmak: “Öteki”nin, “Ötekisi”ne Bakışı Üzerine Bir Alan Araştırması”. Turkish Studies, Vol: 13/18, (Summer). Yıl: 2018, 509-524. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14082 Duru, Z. (2007). Evlilik Mâni’leri Bağlamında Akraba Evliliği. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Emiroğlu, B. (2016). “Avrupa Birliği’nin Çokkültürlülük ile İmtihanı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 44 (Aralık), Yıl: 2016, 91-121. https://doi. org/10.21054/deuifd.284948
- Günay, Ü. (1999). Toplumsal Değişme Tasavvuf Tarikatlar ve Türkiye, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
- Günay, F. (2008). “Zihinsel Ve Dini Kodlar Arasında Müslüman Birey”. Kelam Araştırmaları, Sayı: 6/1, Yıl: 2008, 107-128
- Gürses, İ. (2005). “Önyargının Nedenleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 14/1 (Ocak) Yıl: 2005, 143-161. Hadislerle İslâm, (2013). (Edit: Mehmet Emin Özafşar vd.), 2. Baskı, Cilt 6, DİB Yayınları, Ankara.
- İlter, T. (2006). “Modernizm, Postmodernizm, Postkolonyalizm: Ben-Öteki İlişkileri ve Etnosantrizm”. Küresel İletişim Dergisi Sayı: 1 (Bahar) Yıl: 2006, 1-14.
- Karslı, B. (2014). “Toplumsal Birlikteliklerde Öncelikler: Kabullenme ve Dışlamanın Sosyo- Psikolojik Temelleri (Alevilik-Sünnilik Örneği)”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 3/2 (Haziran) Yıl: 2014, 99-136.
- KONDA (2012). Gündelik Hayatta “Öteki” Algısı. KONDA Barometresi TEMALAR, KONDA Araştırma ve Danışmanlık, Temmuz.
- Metin, İ. (2022). Fransız Oryantalizminde Hz. Muhammed İmajı. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları.
- Özalp, A. (2014). “Ötekileştirme: Sembolik Etkileşimci Bir Bakış”. Toplum Bilimleri Dergisi Sayı: 8/16 (Temmuz-Aralık) Yıl: 2014, 227-235.
- Özel, C. (2021). “İslam ve Öteki: Erken Dönem Müslüman Toplumlarında Öteki İmgesi Üzerine Bir İnceleme”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 7/2 (Aralık) Yıl: 2021, 239-292. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2021.7.2.01
- Rençber, F. (2010). 40 Soruda Adıyaman’da Geleneksel Alevilik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 56, Alevilik Özel Sayısı, ss. 396-404.
- Rençber F. (2012). Adıyaman’da Alevilik, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Rençber F. (2014). Adıyaman Alevîlerinde Türbe veya Yatır Ziyareti, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 71, ss. 209-220.
- Rençber F. (2016). Hakk Muhammed Ali Aşkı Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
- Rençber F. (2017). “İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, Cilt: X, Sayı: 1, s. 77-102.
- Rençber F. (2017). “İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalında Alevîlik Üzerine Yapılan Alan Çalışmalarının Bilim Üretimine Etkisi”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, Cilt: X, Sayı: 2, ss. 455-470.
- Rençber, F. (2019). Alevî Nitelemeli Gruplarda Zekât ve Lokma Anlayışı, Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Kongresi Tam Metin Kitabı (International Congress on Economic and Administrative Sciences), Şırnak, Türkiye, May 2-4, 2019, ss. 254-257.
- Rençber, F. (2019). Oryantalistlere Göre Alevîlik ve Bektaşîlik. Ankara: Gece Akademi.
- Şahin, M. K. (2011). “Alevî Geleneğinde Toplum Ve Aile Kavramı”. Kelam Araştırmaları, 9/1 Yıl: 2011, 263 284.
- Şimşek, E. “Kadirli (Osmaniye) Ve Çevresinde Hasan Dede İle İlgili İnanış Ve Menkıbeler”. IV. Uluslararası Alevilik Ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı, (Edit. O. Kurtoğlu; A. Çamkara), Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2018. 518-534.
- Şişman B-Şahin, M. (2018). “Alevi Toplumunda Halk İnançları Bağlamında Görülen Kültürel Değişim”. IV. Uluslararası Alevilik Ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı, (Edit. O. Kurtoğlu; A. Çamkara), Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 535-546.
- Taşğın, A. (2016). “Yol Oğlunun Ehlibeyt Muhibliğinden İki Kızılbaşlıktan Birini Tercihe Zorlanması”. Avrasya Alevilik Araştırmaları – I. Ed. Mehmet DÖNMEZ. Ankara: Son Çağ Yay. 115-124.
- TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 16.04.2022.
- Uyanık, Z. - Kala, A. (2012). “Ardahan ili Alevilerinde Kendini Tanımlama, İbadet Ve Öteki Algısı”. Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı 52, Yıl: 2012, 109-144.
- Yapıcı, A. “İçimizdeki Öteki: Kimlik ve Ön Yargı Kıskacında Sünni Alevi İlişkiler”. Dem Dergi, Sayı: 6/2 Yıl: 2009, 52-59.
- Yapıcı, A. (2004). Din, Kimlik ve Ön Yargı. Adana: Karahan Kitapevi.
APA | Arı Y (2022). ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. , 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
Chicago | Arı Yılmaz ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. (2022): 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
MLA | Arı Yılmaz ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. , 2022, ss.416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
AMA | Arı Y ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. . 2022; 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
Vancouver | Arı Y ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. . 2022; 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
IEEE | Arı Y "ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER." , ss.416 - 431, 2022. 10.34189/hbv.104.022 |
ISNAD | Arı, Yılmaz. "ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER". (2022), 416-431. https://doi.org/10.34189/hbv.104.022 |
APA | Arı Y (2022). ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (104), 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
Chicago | Arı Yılmaz ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi , no.104 (2022): 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
MLA | Arı Yılmaz ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, vol., no.104, 2022, ss.416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
AMA | Arı Y ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2022; (104): 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
Vancouver | Arı Y ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2022; (104): 416 - 431. 10.34189/hbv.104.022 |
IEEE | Arı Y "ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, , ss.416 - 431, 2022. 10.34189/hbv.104.022 |
ISNAD | Arı, Yılmaz. "ÖTEKİ’NİN ALGILANIŞI: ALEVİLİK VE ALEVİLER". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 104 (2022), 416-431. https://doi.org/10.34189/hbv.104.022 |