TY  - JOUR
TI  - 17-20. YÜZYIL MEZAR TAŞLARINDA BEKTAŞİLİK
AB  - Türkiye’de, Balkanlardaki önemli Bektaşi tekkelerinin hazirelerindeki mezar taşları hakkında bazıları oldukça nitelikli değerlendirmeler yapılmıştır. Aralarında yöntem ayrılıkları olması ve bir tekkedeki örneklerin incelenmesi, kapsayıcı bir sonuca ulaşamama sonucunu doğurmuştur. Bu makale ile yayınlar, tezlerde yer alan bütün örneklere dayalı tek bir yönteme göre genel bir değerlendirme ilk defa yapılmıştır. Gövde, başlık, teslim taşı gibi biçime ve yazılardaki Bektaşilikle ilgili ifadelere dayalı genel sonuçlar ilk defa ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bektaşilik-Alevilik ve yeniçeri ocağı ilişkileri her durumda kolayca ayrıştırılamayacak kadar iç içedir. Bektaşiler için olduğu kadar Alevi ve yeniçeri mezar taşlarını ayırmada da sıkıntılar çoktur. Bu yüzden Alevi ve yeniçeri mezar taşlarını konu kapsamına almadık. Veri kütüğümüze girdiğimiz 48870 (39218 baş + 9652 ayak) mezar taşından yazıları, başlık-teslim taşı gibi şekil unsurlarıyla Bektaşiliği gösterilen 488 örnek (432 baş, 56 ayak) belirledik. Bektaşi tekkeleri-türbelerinde gömülmelerine karşılık bu unsurların olmadığı mezar taşlarını da kapsam dışı bıraktık. Bu döküm aynı zamanda Bektaşi hazirelerindeki mezar taşlarının önemli ölçüde Türkiye geneli ile aynı özellikleri taşıdığı sonucunu da verdi. Örneğin Merdivenköy Kırklar Haziresindekilerin tamamı, Rumelihisarı Tekkesi'ndekilerin yüzde yetmişinde Bektaşilik bağı yoktur. Buna karşılık bir tarikat adı olmayan, yalnızca ehli beyt, Kerbela gibi Bektaşiler kadar Halveti, Mevlevi, Nakşibendi, Sadi, Sünbüli tarikatları mezar taşlarında da bulduğumuz ifadeler yer alanlardan Bektaşi hazireleri dışındaki 60 (49 baş, 11 ayak) tanesi liste sonunda belirsizler olarak verilmiştir. Mezar taşları 1604- 1945 yılları arasından olduğu için tarihi 17-20. yüzyıllar ile sınırladık. Örneklerimizi, tekke düzenine göre, derviş, baba gibi tekke görevlileri ve tekke dışında asker, memur, esnaf ve yakınlarından oluşan tekke bağlıları olmak üzere iki ana kümede ele aldık. 432 baş taşından kırıklar dışında 234 tanesi (%54) görevliler, 195 tanesi (%45) görevlilerin yakınları, bağlılar ve yakınları için yapılmıştır. Bektaşiliği kesin saydıklarımızda 24 gövde tipi, 2 dilimli elifi, 4 dilimli edhemi ve 12 dilimli hüseyni olmak üzere 3 ana kümede 18 başlık tipi belirledik. Başlıklılar %72,5 gibi yüksek bir orandadır. “Hu, hu dost, ya hu” gibi ifade kalıplarının oranı %40,1’dir, ancak bu kalıplar Mevleviler gibi diğer tarikatlarda da görülür.
AU  - ÇAL, HALİT
DO  - 10.34189/hbv.104.027
PY  - 2022
JO  - Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi
IS  - 104
SN  - 1306-8253
SP  - 508
EP  - 569
DB  - TRDizin
UR  - http://search/yayin/detay/1166293
ER  -