Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 56 Sayfa Aralığı: 239 - 263 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.21563/sutad.1222269 İndeks Tarihi: 05-05-2023

AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI

Öz:
Kazak edebiyatının en önemli simalarından biri olan Ahmet Baytursınulı edebiyatçı kimliğinden ziyade âlim kimliğiyle tanınan bir şahsiyettir. Kazak edebiyatını tanıtan ilk eseri yazmış, Arap alfabesini Kazak Türkçesi fonetiğine uydurmuş, okullar için kitaplar yazmış ve Kazakçanın ilk grameri olan Til Qural’ı kaleme almıştır. Baytursınulı’nın yazdığı Til Qural Kazak Türkçesi dil bilgisi sahası için bir ilktir. O zamana kadar Nogay ve Rus gramer kaidelerine göre yetişen Kazak gençlerinin, Kazakçanın kurallarını bilmesi gerektiğini düşünen Baytursınulı bu eseri yazmıştır. Üç cilt olarak çıkan eser bugüne kadar defalarca basılmış, çağdaş Kazak gramerlerine kaynaklık etmiştir. Bugün çağdaş Kazak Türkçesi gramerlerinde Baytursınulı’nın bu eserinde ürettiği terimler kullanılmaktadır. Baytursınulı, Til Qural’da neredeyse bütün gramer konularına değinmiştir. Bu konulardan biri de çatı meselesidir. Baytursınulı çatı terimini etis kelimesi karşılar ve geçişli, geçişsiz, işteş, dönüşlü, oldurgan, ettirgen, edilgen, işteş-oldurgan, tekrarlanma ve şiddetlenme olmak üzere toplam on çatıdan bahseder. Bu çatıları tanımlar ve bu çatılara dair örnekler verir. Çağdaş Kazak Türkçesi gramerlerinde de çatı meselesi ayrıntılı olarak işlenmiştir. Bu mesele işlenirken Til Qural’daki bazı çatılar bu kategoriye dâhil edilmemiştir. Ancak Til Qural’da olmayan bazı yeni terimler üzerinde durulmuş, konu daha ayrıntılı şekilde incelenmiştir. Bu çalışmada Baytursınulı’nın Til Qural isimli gramerindeki çatı bahsi çağdaş Kazak Türkçesi gramerleri ile karşılaştırılacak, benzer ve farklı yönler gösterilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelime:

A COMPARISON THE SUBJECT OF THE VOICE IN THE VERB IN AHMET BAYTURSINULI'S GRAMMAR TIL QURAL AND CONTEMPORARY KAZAKH GRAMMARS

Öz:
One of the most important figures of Kazakh literature is Ahmet Baytursınulı, he is known for his scientific life rather than literary one. He wrote the first work introducing Kazakh literature, adapting the Arabic alphabet to Kazakh phonetics, he also wrote books for schools and the first grammar of Kazakh, the Til Qural. Til Qural written by Baytursınulı is a first for the Kazakh grammar field. Baytursınulı thought that Kazakh youth, who had been raised according to Nogai and Russian grammatical rules until then. They should know the rules of Kazakh, for this reason wrote this work. His work was published in three volumes, and it has been printed many times until our days. It has been a source for modern Kazakh grammars. Today, the terms produced by Baytursınulı are used in contemporary Kazakh Turkish grammars. Ahmet Baytursınulı mentioned almost all grammatical issues in Til Qural. One of these issues is the voice issue. Baytursınulı meets the voice term with the term etis. It mentions a total of ten voices, including the transitive, intransitive, reciprocal voice, reflexive, ergative, causative voice, passive voice, reciprocal-ergative voice, recurrence voice, and intensification voice. Baytursıulı is defines these voices and gives examples of these voices. Contemporary Kazakh grammars have also committed the voice issue in detail. This issue was being handled and some voices mentioned by Baytursınulı were not included in this category. However, some new terms that are not in Til Qural are emphasized and the subject is examined in more detail. In this study, the voice chapter in Ahmet Baytursınulı's grammar named Til Qural will be compared with contemporary Kazakh grammars similarities and different aspects are shown as well.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Atabay, N., Özel, S., Kutluk, İ. (2005). Sözcük türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
  • Avezov, M. (2014). Axaŋnıŋ elüw jıldıq toyı. Muxtar Äwezov şığarmalarınıŋ elüw tomdıq tolıq jıynağı 2-tom içinde (s. 63-71). Almatı: Jibek Jolı Yayınevi.
  • Balci, O. (2005). Kazak Türkçesinde fiil kılınışını belirleyen ekler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 39. 15-31.
  • Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Baytursınulı, A. (2005). Til qural. A. İsimakova (Ed.), Ahmet Baytursınulı bes tomdıq şığarmalar jıynağı – III içinde (s. 29-70). Almatı: Alaş Yay.
  • Bilgegil, K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
  • Biray, N. (1999). Ahmet Baytursunoğlu ve eserleri. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 5, 10-16.
  • Delice, İ. (2008). Sözcük türleri. Sivas: Asitan Kitap.
  • Ediskun, H. (1999). Türk dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Ergin, M. (2005). Türkçe dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım.
  • Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi, İstanbul: Fen Fakültesi Basımevi.
  • Iskakov, A. (1991). Qazirgi Qazaq tili morfologiya. Almatı: Ana Tili Yayınları.
  • İsayev, S. M. (2007). Qazirgi Qazaq tili. Almatı: Öner.
  • İsimakova, A. (2003). Axmet Baytursıulı – qoğam qayratkeri, aqın, Qazaq til bilimi men ädebiyettanuwınıŋ reformatorı. A. İsimakova (Ed.), Ahmet Baytursınulı bes tomdıq şığarmalar jıynağı – I içinde (s. 5-36). Almatı: Alaş Yay.
  • Janpeyisov, E., Husayın, K., Jünisbek, Ä., Oralbayeva, N. İsayev, S., Ayğabılulı, A. (...) Wäliyev, N. (2002). Qazaq grammatikası. Astana: Qazaq Respublikası Mädeniyet, Aqparat jäne Kelisim Ministrligi.
  • Kara, F. (2016). Oldurganlık ve ettirgenlik çatı eklerinin işlevleri. Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 5/3, 1204-1215.
  • Karpuz, H. Ö. (2007). Türkiye Türkçesindeki eylem çatılarının yeniden yapılandırılması ve yeni terim önerileri. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu bildirileri içinde (s. 651-655).
  • Koç, K., İşina, A., Korganbekov, B. (2007). Kazak edebiyatı 2. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
  • Korkmaz, Z. (1996). Türkiye Türkçesinde fiil çatısı üzerine görüşler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1996, 159-165.
  • Oralbay, N. (2007). Qazirgi Qazaq tiliniŋ morfologiyası. Almatı: JŞC İnjüw-Marjan Poligrafiya Firması. Orazbayeva, F. Ş., Sağidolda, G., Qasım, B., Qobılanova, A., Esenova, Q, İsabekova, U. (...) Köpbayeva, J. (2005). Qazirgi Qazaq tili okuw quralı. Almatı: Prints.
  • Sızdık, R. (2005). Ahmet Baytursınulı ömiri men qızmeti tuwralı. İsimakova (Ed.), Ahmet Baytursınulı bes tomdıq şığarmalar jıynağı – III içinde (s. 12-26). Almatı: Alaş Yay. Sızdıkova, R. (1990). Ahmet Baytursınov. Almatı: Qazaq SSR Bilim Qoğamı.
  • Sızdıkova, R. (Ed.). (2001). Ulttıŋ ulı ustazı. Almatı: Ortalıq Ğılımiy Kitapxana.
  • Tamir, F. (1998). Kazak Türklerinin edebiyatı. Türk Dünyası El Kitabı C. 4 içinde (s. 423-451). Ankara: TKAE Yayınları.
  • Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
  • Yılmaz, E. (2001). Türkiye Türkçesinde ikili çatı sorunu ve bunun öğretimi ile ilgili meseleler. TDAY Belleten-44, 251-289.
  • Yücel, B. (2011). Çağdaş Türkiye Türkçesinde fiil çatıları. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
APA BALCİ O (2022). AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. , 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
Chicago BALCİ Onur AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. (2022): 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
MLA BALCİ Onur AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. , 2022, ss.239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
AMA BALCİ O AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. . 2022; 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
Vancouver BALCİ O AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. . 2022; 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
IEEE BALCİ O "AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI." , ss.239 - 263, 2022. 10.21563/sutad.1222269
ISNAD BALCİ, Onur. "AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI". (2022), 239-263. https://doi.org/10.21563/sutad.1222269
APA BALCİ O (2022). AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (56), 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
Chicago BALCİ Onur AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi , no.56 (2022): 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
MLA BALCİ Onur AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol., no.56, 2022, ss.239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
AMA BALCİ O AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2022; (56): 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
Vancouver BALCİ O AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2022; (56): 239 - 263. 10.21563/sutad.1222269
IEEE BALCİ O "AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, , ss.239 - 263, 2022. 10.21563/sutad.1222269
ISNAD BALCİ, Onur. "AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 56 (2022), 239-263. https://doi.org/10.21563/sutad.1222269