Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 171 Sayfa Aralığı: 107 - 120 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 06-05-2023

Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme

Öz:
Batı Anadolu’da yer alan diğer nehir vadileri (Büyük Menderes-Maiandros, Gediz-Hermos, Bakırçay- Kaikos) ile benzer bir biçimde, tarımsal yönden oldukça verimli bir bölgedir. Doğu-batı doğrultusun- da uzanan vadide, tarım için avantajlı ovanın yanı sıra, Ege Denizi’nde son bulan ve yerleşimlerin ekonomisine önemli katkılar sunan yol ağları geçmektedir. Antik bir toplum için hayati önemdeki bu avantajlar, bölgenin erken dönemlerden itibaren iskâna açılmasını sağlamıştır. Küçük Menderes Nehri, vadide kurulmuş pek çok antik yerleşim için hayat kaynağıdır. Yan kollar ile ana kaynağa ula- şan irili ufaklı pek çok su kaynağı bölgenin tarımsal üretimi için büyük fırsatlar sunar. Verimli ova ve bol su kaynakları bölgedeki antik yerleşimlerin ekonomilerini canlandırmıştır. Vadideki su kaynakları kalabalık kentli nüfusları ile öne çıkan Ephesos ve Hypaipa gibi yerleşimlerin içme su ihtiyacını karşılar. Arkeolojik araştırmalar ve epigrafik veriler Ephesos’a ulaşan bir suyolunun Küçük Menderes kökenli olduğunu göstermiştir. Antik dünyada su yapıları, kent ve kırsalda önemli bir öğedir. Gündelik yaşa- mın sürdürülebilmesi için bir ihtiyacın ötesinde inşa edilen su yapıları, iktidarlar için birer propaganda aracı olarak da işlev görür. Su kemerleri, büyük kapasiteli hamamlar, köprüler, anıtsal çeşmeler inşa ettirilir. Bu araştırmada nehrin antik yerleşimler üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Bol su kaynağı ve verimli tarım arazileri ile vadinin kırsal yerleşimlere sunduğu avantajlar aktarılmıştır. Kırsal yerleşimle- rin tarımsal üretimle toplumsal yükselişte olduğu ve hamam yapılarını inşa ettirdikleri anlaşılmaktadır. Bölgede 2019-2022 yılları arasında yürütülen saha araştırmalarında tespit edilen Roma İmparatorluk- Geç Antik Dönem’e tarihlenebilecek iki hamam yapısı tanıtılmaktadır. Bu hamamlardan biri Ödemiş Pirinççi Mahallesi'nde tespit edilmiştir. Pirinççi’deki kalıntıların balneum olma ihtimali yüksektir. Bir diğer hamam ise Kiraz Kaleköy’de tespit edilmiştir.
Anahtar Kelime:

AN EVALUATION ON THE RELATIONSHIP OF THE KÜÇÜK MENDERES RIVER WITH THE ANCIENT CITY AND RURAL SETTLEMENTS

Öz:
The The Küçük Menderes Valley takes its name from the Küçük Menderes River, which originates in the Kiraz district of İzmir and reaches the Aegean Sea on the Pamucak coast of the Selçuk district of İzmir. The ancient name of the river is Kaystros. Similar to other river valleys in Western Anatolia (Büyük Menderes-Maiandros, Gediz-Hermos, Bakırçay-Kaikos), it is a highly productive region in terms of agriculture. In the valley extending in the east-west direction, besides the fertile plain for agriculture, there are road networks that end in the Aegean Sea and contribute significantly to the economy of the settlements. These advantages, which were vital for an ancient society, enabled the region to be opened to settlement from early times. Küçük Menderes River is the source of life for many ancient settlements established in the valley. Many water sources, large and small, that reach the main source with the side branches, offer great opportunities for the agricultural produc- tion of the region. The fertile plain and abundant water resources revived the economies of the ancient settlements in the region. The water resources in the valley meet the drinking water needs of settlements such as Ephesos and Hypaipa, which stand out with their crowded urban popula- tions. Archaeological research and epigraphic data have shown that a waterway reaching Ephesos originated in Küçük Menderes. In the ancient world, water structures were an important element in the city and the countryside. Water structures, which are built beyond a need to sustain daily life, also function as a propaganda tool for the governments. Aqueducts, large-capacity baths, bridges, monumental fountains are built. In this study, the effect of the river on ancient settlements was dis- cussed. The advantages offered by the valley to rural settlements with its abundant water resources and fertile agricultural lands were conveyed. It is understood that the rural settlements are on the rise of the society with agricultural production and they have the bath structures built. Two bath structures that can be dated to the Roman Imperial-Late Antiquity, which were identified during the field surveys carried out in the region between 2019-2022, are introduced. One of these baths was identified in the Ödemiş Pirinççi neighborhood. There is a high probability that the remains in Pirinççi are balneum. Another bath was discovered in Kiraz Kaleköy.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Bibliyografik
  • Frontinus, The Stratagems and Aqueducts of Rome. (Çev. C. E. Bennet), Heineman, London 1925.
  • Strabon, Geographika. (Çev. A. Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2009.
  • Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap. (Çev. S. Güven), Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı, Ankara 2005.
  • Altınoluk, S. 2005. Sikkeler Işığında Küçük Asya’da Irmak Tanrıları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Altınoluk, S. 2013. Hypaipa A Lydian City During The Roman Imperial Period. Ege Yayınları, İstanbul.
  • Aydınoğlu, Ü. 2017. "Dağlık Kilikia’da kırsal yerleşimlerde kentsel mimari: Işıkkale ve karakabaklı örnekleri", Ü. Aydınoğlu ve A. Mörel (yay.) Antik Dönemde Akdeniz’de Kırsal ve Kent. Sempozyum Bildirileri: 61-77. Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi, Mersin.
  • Bauer, F. A. 1996. Stadt, Platz Und Denkmal İn Der SpäTantike : Untersuchungen Zur Ausstattung Des Öffentlichen Raums İn Den SpäTantiken Städten Rom, Konstantinopel und Ephesos. Philipp von Zabern, Mainz. Benndorf, O. 1906. Forschungen in Ephesos, Band I. Österreichischen Archaeologischen Institute, Viyana.
  • Bilir, A. ve E. Okan 2018. “Sikkeler Işığında Prusias ad Hypium’dan Pontos Euxenios’ta Nehir Taşımacılığı ve Ticari Faaliyet”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/2: 903-920.
  • Bono, P. ve C. Boni 1996. “Water Supply of Rome in Antiquity and Today”, Enviromental Geology 27: 126-134.
  • Cheynet, J. C. 2011. “Bizans Mühürleri. Bir Toplumun Görüntüleri”, A. Plalong (yay.) Bizans Yapılar, Meydanlar, Yaşamlar: 319-336. (Çev. B. K. Bayrı), Kitap Yayınevi, İstanbul.
  • Chiriac, C. ve L. Munteanu 2014. “Trade Connections Between Asia Minor and The Western Pontic Area in the 4th Century Ce. Some Sphragistic Considerations”, V. Cojocaru vd. (yay.) Interconnectivity in the Mediterranean and Pontic World During The Hellenistic And Roman Periods: 299-330. Mega Publishing House, Cluj Napoca.
  • Croix, G. E. 2014. Antik Yunan Dünyasında Sınıf Mücadelesi. (Çev. Ç. Sümer), Yordam Kitap, İstanbul.
  • Dan, A. 2017. “Die Heiligen Kaystros Und Kilbis im Byzanz Der Makedonischen Zeit: Anmerkungen Zum Parisinus suppl. gr. 247 fol. 18r–v”, A. Küzer ve M. Popovic (yay.) Space, Landscapes and Settlements in Byzantium: Studies in Historical Geography of the Eastern Mediterranean: 75-112.digital clusterproject “digitising patterns of power, Viyana-Novi Sad.
  • Elton, H. 2019. “The Countryside in Southern Asia Minor in the Long Sixth Century”, I. Jacobs ve H. Elton (yay.) Asia Minor in the Long Sixth Century. Current Research and Future Directions: 91-107. Oxbow Books, Oxford.
  • Foss, C. 1979. Ephesus After Antiquity: a Late Antique, Byzantine and Turkish City. Cambridge University Press, Cambridge.
  • Gregory, A. P. 1997. Village Society in Hellenictic and Roman Asia Minor. Unpublished Doctoral Dissertation, Columbia University Graduate Scholl of Arts and Sciences, Columbia.
  • Gürler, B. 2002. "Arkeolojik Değerleriyle Tire ve Çevresi", İzmir Kent Kültürü Dergisi 20: 90-94.
  • Haugh, A. ve U. Müller 2020. “Introduction”, N. Chiarenza vd. (yay.) The power of Urban Water: 1-12. Walter de Gruyter, Berlin-Boston.
  • Head, B. V. 1892. British Museum Catalogues of Greek Coins, Ionia. British Museum, London.
  • Head, B. V. 1901. British Museum Catalogues of Greek Coins, Lydia. British Museum, London.
  • Hodge, A. T. 2000. "Aqueducts", Ö. Wikander (yay.) Handbook of Ancient Water Technology: 39-66. Brill, Leiden-Boston-Köln.
  • Hodge, A. T. 2002. Roman Aqueducts and Water Supply. Bristol Classical Press, Bristol.
  • Howatson, M. C. 2013. Oxford Antik Çağ Sözlüğü. (Çev. F. Ersöz), Kitap Yayınevi, İstanbul.
  • Kalkan, H. 2021. Lydia’da Bir Kent Arkeolojisi Hypaipa. Akademisyen Kitabevi, Ankara.
  • Kek, D. 1996. Der Römische Aquädukt als Bautypus und Repräsentationsarchitektur. Charybis, Münster.
  • Külzer, A. 2017. “Streifzüge durch das tal des kaÿstrios (küçük menderes): Historisch–geogra- phische impressionen aus Westanatolien”, A. Külzer ve M. Popovic (yay.) Space, Landscapes and Settlements in Byzantium Studies in Historical Geography of the Eastern Mediterranean: 195-213. Digital Clusterproject “Digitising Patterns of Power, Viyana-Novi sad.
  • Ladstätter, S. 2011. “Bizans Döneminde Ephesos: Büyük Bir Antik Kentin Tarihinde Son Sayfa”, F. Daim ve S. Ladstätter (yay.) Bizans Döneminde Ephesos: 3-44. (Çev. S. Gün vd.), Ege Yayınları, İstanbul.
  • Leveau, P. 1983. "La Ville Antique et l’organisation de l’espace Rural: Villa, Ville, Village", Annales. Histoire, Sciences Sociales 38/4: 920-942.
  • Maréchal, S. 2012. "Research on Roman Bathing: Old Models and New Ideas", Revue Belge de Philologie et d’Histoire 90/1: 143-164.
  • Marzano, A. ve G. P. R. Métraux 2018. "The Roman Villa: An Overview", A. Marzano ve G. P. R. Métraux (yay.) The Roman Villa in the Mediterranean Basin. Late Republic to Late Antiquity: 1-41. Cambridge University Press, Cambridge.
  • Meriç, R. 1988. “Antik Dönemde Küçük Menderes Havzasının Tarihsel Coğrafyasına Genel Bir Bakış”, Ege Coğrafya Dergisi 4: 202-213.
  • Meriç, R. 2004. Metropolis. City of the Mother Goddes. Philip Morris/Sabancı, İstanbul.
  • Meriç, R. 2009. Das Hinterland von Ephesos: Archäologisch-Topographische Forschungen im Kaystrostal. Österreichisches Archäologisches Institut, Viyana.
  • Meriç, R., R. Merkelbach, J. Nollé ve S. Şahin 1981a. Die ınschriften von ephesos, Teil VII,1. 3001- 3500 (Repertorium) (Cilt 17). Inschriften Griechischer Stadte aus Kleinasien, Bonn.
  • Meriç, R., R. Merkelbach, J. Nollé ve S. Şahin 1981b. Die Inschriften von Rphesos, Teil, VII 2. Rudolf Habelt, Bonn.
  • Meriç, R., R. Merkelbach ve S. Şahin 1979. “Der antike Name des heutigen Tire”, ZPE 33: 191-192.
  • Mithen, S. 2017. Susuzluk. Antik Dünyada Su ve İktidar. (Çev. E. Kılıç), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Ortlof, C. R. ve D. P. Crouch 2001. “The Urban Water Supply and Distribution System of the Ionian City of Ephesos in the Roman Imperial Period”, Journal of Archaeological Science 28: 843-860.
  • Özkan, A. 2018. “Kaystros Havzası’nda Antik Dönem Kırsal Yerleşim Düzeni: Dideiphytha Katoikia Örneği”, Eskiçağ Yazıları 12: 203-232.
  • Poblome, J. 2004. "Comparing Ordinary Craft Production: Textile and Pottery Production in Roman Asia Minor", Journal of the Economic and Social History of the Orient 47/4: 491-506.
  • Pülz, A. 2011. ”Bizans Döneminde Ephesos’un Görünümü”, F. Daim ve S. Ladstatter (yay.) Bizans Döneminde Ephesos: 47-75. (Çev. S. Gün vd.), Ege Yayınları, İstanbul.
  • Quatamber, U. 2007. “Neue Zeiten – alte Sitten? Ti. Claudius Aristion und Seine Bauten in Ephesos”, M. Meyer (yay.) Neue Zeiten – Neue Sitten Zu Rezeption und Integration Romischen und Italischen Kulturguts in Kleinasien: 101-113. Phibos Verlag, Viyana.
  • Rogers, D. K. 2018. Water Culture in Roman Society. Brill, Leiden.
  • Ruggendorfer, P. 2016. Das Mousoleum von Belevi: Archäologische Untersuchungen zu Chronologie, Ausstattung und Stiftung. Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften, Viyana.
  • Schuler, P. 1998. Ländliche Siedlungen und Römishen Klainasien. Münih.
  • Sevin, V. vd. 2013. Neikaia Unutulmuş Bir Antik Kent. Ödemiş Müzesi Yayınları, Ödemiş.
  • Steskal, M. 2011. “Erken Bizans Döneminde Ephesos’ta Yıkanma ve Hamam Mimarisi”, F. Daim ve S. Ladstatter (yay.) Bizans Döneminde Ephesos: 77-94. (Çev. S. Gün vd.), Ege Yayınları, İstanbul.
  • USGS, How much water is there on earth? (13. 11. 2019) https://www.usgs.gov/special-topics/ water-science-school/science/how-much-water-there-earth, (Erişim Tarihi: 05.10.2022).
  • Uzunoğlu, H. 2017. “Küçük Asya Kırsal Yerleşimlerinde Su ve Su Yapıları”, Ü. Aydınoğlu ve A. Mörel (yay.) Antik Akdeniz’de Kırsal ve Kent Sempozyumu Bildirileri: 302-316. Mersin Üniversitesi KAAM Yayınları, Mersin.
  • Uzunoğlu, H. 2018. Epigrafik Belgeler Işığında Güney ve Güneybatı Anadolu’da Su ve Su Yapıları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
  • Vardar, S. 2015. Küçük Menderes Havzası Doğu Bölümünde Paleocoğrafya Araştırmaları (Ödemiş Ovasında Jeoarkeolojik Değerlendirmeler). İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, İzmir.
  • Wallace-Hadrill, A. 2022. “Ancient, Deals and Modern Interpretations”, S. Greaves ve A. Wallace- Hadrill (yay.) Rome and the Colonial City: 41-59. Oxbow Books, Oxford. Ward-Perkins, J. B. 1974. Cities of Ancient Greece and Italy: Planning in Classical Antiquity. G. Braziller, Londra.
  • Wiplinger, G. 2011. “Ephesos Bizans Dönemi Su Yolları”, F. Daim ve S. Ladstätter (yay.) Bizans Döneminde Ephesos: 95-114. (Çev. S. Gün vd.), Ege Yayınları, İstanbul. Wittofogel, K. A. 1967. Oriental despotism a comprative study of total power. Yale Universty Press, New Haven-London.
  • Yegül, F. 1986. The Bath – Gymnasium Complex at Sardis. Harvard Üniversity Press, Cambridge- Londra.
  • Yegül, F. 2011. Roma Dünyasında Yıkanma. (Çev. E. Erten), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Yegül, F. ve D. Favro 2019. Roman Architecture and Urbanism. From the Origins to Late Antiquity. Cambridge University Press, Cambridge.
APA Özkan A (2022). Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. , 107 - 120.
Chicago Özkan Ali Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. (2022): 107 - 120.
MLA Özkan Ali Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. , 2022, ss.107 - 120.
AMA Özkan A Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. . 2022; 107 - 120.
Vancouver Özkan A Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. . 2022; 107 - 120.
IEEE Özkan A "Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme." , ss.107 - 120, 2022.
ISNAD Özkan, Ali. "Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme". (2022), 107-120.
APA Özkan A (2022). Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Arkeoloji ve Sanat, (171), 107 - 120.
Chicago Özkan Ali Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Arkeoloji ve Sanat , no.171 (2022): 107 - 120.
MLA Özkan Ali Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Arkeoloji ve Sanat, vol., no.171, 2022, ss.107 - 120.
AMA Özkan A Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Arkeoloji ve Sanat. 2022; (171): 107 - 120.
Vancouver Özkan A Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Arkeoloji ve Sanat. 2022; (171): 107 - 120.
IEEE Özkan A "Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme." Arkeoloji ve Sanat, , ss.107 - 120, 2022.
ISNAD Özkan, Ali. "Küçük Menderes Nehri’nin Antik Kent ve Kırsal Yerleşimler ile İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme". Arkeoloji ve Sanat 171 (2022), 107-120.