Yıl: 2022 Cilt: 26 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 717 - 741 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18505/cuid.1151808 İndeks Tarihi: 11-05-2023

İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi

Öz:
Bu çalışmada öncelikle hukukî realizm temel ilke ve yaklaşımlarıyla tanıtılacak, ardından belirlenen hususlarda İslam hukuku ile mukayese yapılacaktır. İcmâ edilen, sübut ve delâlet bakımından kat’iyyetin bulunduğu meseleler bakımından yapılacak tahlilde hukukî realizmde savunulan belirsizlik yaklaşımına İslam hukukunda yer yoktur. Çünkü İslam hukukunda icmâ, en ileri düzeyde belirginleşen, sabite haline dönüşen, tartışmaya kapanan meseleleri ve hukuk alanını ifade eder. İcmâ edilen hususlar İslam’ın sabiteleri, dokunulmazları, omurgasıdır. Hukukî realizmde ifade edilen usulî (köke ilişkin), kavramsal ve ilkesel belirsizliğin aksine İslam hukukunda belli kaynaklar, kavramlar ve ilkeler üzerinde belirginlik ve sabite söz konusudur. Hukuki realizmde görülen, hukukun yargı kararıyla varlık kazanması ve belirginleşmesi yaklaşımı, yargıçları hukuk yapıcılar olarak ön plana çıkarmakta, yargıçlar devletini beraberinde getirmekte, yasama ve yürütmeyi büyük oranda zayıflatmaktadır. Hukukî realizmdeki belirginliğin tüketici, mutlak; İslam hukukunda içtihadî alandaki belirginliğin ise nisbî olduğu söylenebilir. İçtihatla belirginleşen hukuk hiçbir müçtehit tarafından mutlak hukuk olarak değerlendirilmeyecek, kendi içtihadıyla bağlı olan müçtehidin zihin dünyasında da hata ihtimali her zaman mevcut olacaktır. Hukukun kaynağını göz ardı eden yaklaşım, yapısal olarak İslam hukukuyla çelişik nitelikte olmak zorundadır. Çünkü İslam hukukunun yapısal tahlilini ifade eden fıkıh usulü ilmi özde kök algısı ve kökün tespitine dayanır. Realizmin aksine İslam hukuku bakımından hukuk düzleminde ahlakı reddetmek imkânsızdır, hukukun gerek teorisi ve gerekse pratiğinde ahlak vazgeçilemez konumdadır. Realistlerin adaletin hukuka tâbî olduğu yönündeki yaklaşımlarına karşılık, icmâ edilen kat’î hususlarda adaletin hukuka tabi olduğu söylense de içtihadî düzlemde hiçbir yaklaşım bakımından adaletin sabitlenmesinden söz etmek mümkün değildir. İçtihatlarla oluşan mevcut hukuk adil olsa da yeni içtihatlarla oluşabilecek yeni hukuk da adil olacaktır. Bu haliyle içtihadi düzlemde adalet, hukuk tarafından yönlendirilmekte ve aynı zamanda hukuku yönlendirmektedir. Hem yön vermesi hem de yönlendirilmesi, adaletin İslam hukukuna özgü görünümüdür. Realistler hukuk alanında kurallara karşı çıkarlarken, İslam hukukçuları genel hukuk kurallarını ortaya koymuşlar ve teferruatıyla tahlil etmişlerdir. Realistler bütün hukuk kurallarının ihtimal ifade ettiğini söylerken; İslam hukukçuları, bazı kuralların kesinlik, bazılarının ise ihtimal ifade ettiğini vurgulamak suretiyle denge yaklaşımını esas almışlardır. Realizmde kavramlar ve metodoloji önemsiz ve değersizdir, önemli olan sonuçlardır. İslam hukukunda ise metot sonuç kadar hatta sonuçtan da önemlidir. Hukukî realizmde görülen haliyle, genel hukuk kurallarını yok sayarak olaya odaklanmak şeklinde bir yaklaşımı İslam hukukunun hiçbir dönemi ve ekolü için savunmak mümkün değildir. Çünkü herhangi bir yargının İslamî olarak nitelendirilebilmesi için temelde Kitap’a ve sünnete dayanma zorunluluğu vardır. Plüralist (çoğulcu) yaklaşım, ilk bakışta, alternatif zenginliği sunması bakımından olumlu gibi görülebilse de tutarlılık bakımından güçlü riskleri barındırmaktadır. Her hukuk sistemi ve ekolünün nevi şahsına münhasır tarihi, coğrafyası, kavram haritası ve metodolojisi vardır. Her medeniyet havzasının ürettiği hukuk normlarında, o medeniyetin değer kodları yüklüdür. Doğduğu medeniyetin değer kodlarından arındırılmış bir hukuk sistemi düşünülemez. Plüralist yaklaşımın karşılaşacağı en büyük direnç kültürel tutarlılık alanındadır. Çünkü başka bir hukuk sisteminden normlar almak o medeniyet havzasından değer aktarımı yapmak anlamına gelir ki bu da hukukun işleyişinde esaslı tutarsızlık ve çatışmalara yol açar. Hukuk sistemine dâhil olan her kural, kavram ya da prensibin Kitap, sünnet, icmâ ve İslam’ın temel ilkelerine uygunluk testine tabi olduğu görülür. İslam hukuku bağlamında söz konusu edilebilecek plüralist yaklaşımın özünü bu kural oluşturur. Farklı mezheplerin çözümlerini alabilmek bakımından sınırlı ve kurallı bir çoğulculuktan söz edilebilir. Diğer hukuk sistemlerinin çözümlerini herhangi bir denetim sürecinden geçirmeden doğrudan sistem içerisine almak şeklindeki bir plüralist yaklaşım İslam hukuku açısından mümkün değildir. Ancak fethedilen bölgelerdeki insanların bir kısım uygulamaları İslam hukukuna uygunsa ve örf delili kapsamında mevcut uygulamaların devamına hükmedilir. Önemli olan Kitab’a, sünnete, İslam’ın temel ilkelerine uygun olmaktır. Herhangi bir uygulamanın başka bir hukuk sisteminde meşrû ve merî olması, onun İslam hukuku bakımından merdud olarak nitelendirilmesi için mutlak ve muayyen bir sebep değildir.
Anahtar Kelime:

An Analysis of Legal Realism From the Perspective of Islamic Law

Öz:
In this study, first the basic principles and approaches of legal realism will be introduced, and then it will be compared to some particular issues in Islamic law. The uncertainty approach advocated in legal realism cannot be found in Islamic law, therefore, the analysis will be carried out in terms of the issues where is a consensus (ijmā) and where certainty is found via authenticity (thubūt) and meaning (dalālah). Because in Islamic law, ijmā refers to the most advanced fixed and clarified legal notion which is transformed into firm evidence and sealed the controversial issues. The subjects of consensus are among the fixed, untouchable and backbone topics in Islam. Contrary to the methodological, conceptual and principled uncertainty expressed in legal realism, it should be stated that there is certainty on the sources, concepts and principles in Islamic law. The fact that law practitioners operate on an uncertain ground makes the rule of law impossible and turns unlawfulness into its basic form. Muslim legal scholars do not consider legal rules that become clear with ijtihad as absolute law. The possibility of error will always exist for a mujtahid- despite he is bound by his own ijtihad. The approach that ignores the source of law inevitably becomes contradictory to Islamic law. Because the science of fiqh, which expresses the structural analysis of Islamic law, is essentially based on the concepts of finding the root and the determining the root. Contrary to legal realism, in Islamic law, it is impossible to ignore ethics at legal level, in other words ethics takes an indispensable position in both theory and practice of Islamic law. Despite the approach of realists that justice is subjected to law, although it is said that justice is subject to law in matters reached the consensus, it is not possible to talk about the fixation of justice at the level of ijtihad. Even though the current law formed by case law is fair, the new law that can be formed with new case law will also be fair. In this state, at the level of case law, justice is guided by law and at the same time it governs the law. While the legal realists say that all legal rules express possibility; the Muslim legal scholars have taken the balanced approach by emphasizing that some rules express certainty and others imply probability. In realism, concepts, methodology are unimportant and worthless, the results are what matters. In Islamic law, the method is as important as the result or even more than the result. In Islamic law, arbitrary sentimentality and personal tendencies in the clarification of law are not acceptable in judicial processes. As seen in the legal realism, for Islamic law, it is not possible to defend a casuistic approach of focusing on the event by ignoring the general rules of law for any period and the schools of Islamic law. To qualify any judgment to be Islamic, this judgement should be based on the al-Kitāb, al-Sunnah, and the abstract legal norms. It is not possible to make an analysis by ignoring the naṣṣ (the divine sources of Islam). Although the pluralist approach may seem positive in terms of offering a wealth of alternatives at first glance, it involves significant risks in terms of consistency. Each legal system and school have its own unique history, geography, concepts and methodology. The legal norms produced by each civilization basin, the value codes of that civilization are loaded. A legal system that is free from the value codes of the civilization in which it was born is unthinkable. The biggest resistance that the pluralist approach will encounter is in the field of cultural consistency. Because the norm of law carries traces from different planes and dimensions of culture and civilization beyond logic and morality. Taking norms from another legal system means transferring values from that civilization basin, which causes to fundamental inconsistencies and conflicts in the functioning of law. When legal pluralism is analysed in terms of Islamic law, it is seen that every rule, concept or principle included in the legal system is subject to the test of conformity with the al-Kitāb, Sunnah, consensus and basic principles of Islam. It is not possible to include a norm that does not comply with the rules into the system. This rule constitutes the essence of the pluralist approach that can be mentioned in the context of Islamic law. Therefore, a limited and regular pluralism can be mentioned in order to get the solutions of different legal schools. According to Islamic law, a pluralist approach to include the solutions of other legal systems directly into the system without going through any auditing process is not possible. No form of law from Roman law, Socialist law, or Jewish law can be directly incorporated into Islamic law. However, if some practices of the people in the conquered regions are in accordance with Islamic law, they are accepted and the continuation of the existing practices is ruled within the scope of customary evidence. It does not matter if these practices are based on any other legal system. The important point here is to comply with the al-Kitāb, the Sunnah and the basic principles of Islam. According to Islamic law, the fact that any practice is legitimate and valid in another legal system is not held an absolute and valid reason for it to be qualified as a void (mardūd). In terms of Islamic law, the expression explaining the state is not "force" but "the fulfillment of religious orders and worldly affairs." The ulama are in agreement that it is obligatory for Muslims to establish a state for the fulfillment of religious orders and the management of worldly affairs.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abbâsî, Nureddin. el-İctihâdü’l-İstıslâhî, Mefhûmuhû, Hüciyyetühû, Mecâlühû, Davâbitühû. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
  • Abdülaziz Buhârî, Aladuddin Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr şerhu usûli’l-Pezdevî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • Akı, Emine İrem. Amerikan Hukuki Realizmi Çerçevesinde Hukuki Belirsizlik. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2008.
  • Ardoğan, Recep. “Sekülarizm, İslam ve İnsan Hakları”. İnsan Hakları ve Din (Sempozyum), 320-362.
  • Aslan, Nasi. İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri. Adana: Karahan Kitabevi, 2014.
  • Aşkar, Muhammed Süleyman. Ef‘âlü’r-Rasûl ve delâletuhâ ale’l-ahkâmi’s-şer‘iyye. Beyrut, 1996.
  • Atar, Fahreddin. İslam Adliye Teşkilatı Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
  • Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: İFAV, 2002.
  • Aydın, İbrahim Hakkı. “İstihsan Temelinde Akıl ve Ebu Hanife”. İslami Araştırmalar Dergisi 15/2 (2002), 165-174.
  • Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1985.
  • Başgil, Ali Fuad. Din ve Laiklik. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1998.
  • Baygın, Cem - Nar, Ahmet. Medeni Hukuk Dersleri I Başlangıç Hükümleri ve Gerçek Kişiler Hükümleri. Ankara: Yetkin Yayınları, 2021.
  • Bilge, Necip. Hukuk Başlangıcı: Hukukun Temel Kavram ve Kurumları. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2013.
  • Bix, Brian. “Ross and Olivecrona on Rights”. Australian Journal of Legal Philosophy 34 (2009). https://doi.org/10.2139/ssrn.892788
  • Cessâs, Ahmed b. Ali Ebubekir er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1412.
  • Çağa, Tahir. “Özel Hüküm Genel Hükmü Daima Bertaraf Eder mi?” Türkiye Barolar Birliği Dergisi 3 (1991), 366-375.
  • Çalış, Halit. İslam’da Kolaylaştırma İlkesi Azimet - Ruhsat İlişkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
  • Çiğdem, Recep. Mukayeseli Hukuk (İslam-Türk Borçlar Hukuku)-Genel Hükümler-Özel Borç İlişkileri. İstanbul : Rağbet Yayınları, 2016.
  • Dalgın, Nihat. “Değişim Stratejisi Açısından Hukuk ve İslam Hukuku”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2003), 73-109. https://doi.org/10.17120/omuifd.59406
  • Döner, Ayhan. Anayasa Hukukuna Giriş Ders Notları. Erzincan: DC Yayınevi, 2021.
  • Döner, Ayhan. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
  • Dönmez, İbrahim Kafi. “İcmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/417-431. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
  • Dönmez, İbrahim Kafi. “İçtihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”. Usul Dergisi 1 (2004), 35-48.
  • Dönmez, İbrahim Kafi. “İslam Hukukunda Müctehidin Nasslar Karşısındaki Durumu ile Modern Hukuklarda Hakimin Kanun Karşısındaki Durumu Arasında Bir Mukayese”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 23-51.
  • Dönmez, İbrahim Kafi. “Müzakereler”. İslam Fıkhını Nasıl Anlamalıyız? (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri). Bursa: Kurav Yayınları, 2006.
  • Duman, Ali. “Ebu Hanife’nin Hüküm İstinbat Yönteminin Fukaha Usulündeki Rolü”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 83-102.
  • Ensârî, Zekeriya el-. Esne’l-metâlib fî şerhi ravzu’t-tâlib. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
  • Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
  • Erdoğan, Mehmet. İslam Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
  • Fevzân, Sâlih b. Fevzân b. Abdullah. İânetü’l-Müstefîd bi Şerhi Kitâbi’t-Tevhîd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2002.
  • Frank, Jerome N. Law and Modern Mind. London: Stevenson & Sons Limited, 1949.
  • Furtun, Ayşen. Hukuk Felsefesi Dersleri. İstanbul: Beta, 2. Basım, 2014. Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Yayınları, 2010.
  • Güler, İlhami. Sabit Din Dinamik Şeriat. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
  • Güriz, Adnan. Hukuk Felsefesi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2017.
  • Gürkan, Ülker. Hukukî Realizm Akımı. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1967.
  • Güven, Osman Nuri. Amerikan Hukuki Realizminde Hakimin Rolü ve Nitelikleri. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2020.
  • Hakim, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
  • Hallâf, Abdülvehhab. İlmu usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2011.
  • Hamid, Abdulwahid. Islam the natural way. London: Mels, 1989.
  • Hamidullah, Muhammed. Introduction to Islam. Ankara: The Turkish Religious Foundation, 1997.
  • Holmes, Oliver Wendell. “The Path of Law”. Harvard Law Review, 10/8 (1987), 457-478.
  • Hudarî, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1969.
  • Işıktaç, Yasemin - Metin, Sevtap. Hukuk Metodolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2003.
  • İbn Abdüsselâm, Ebû Muhammed İzzeddinAbdulaziz b. Abdüsselâm b. Ebu’l-Kâsım. Kavâidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. Beyrut: Dâru’l-Meârif, ts.
  • İbn Âşur, Muhammed Tahir. Usûlü’n-Nizâmi’l-İçtimâî fi’l-İslâm. Amman: Dâru’n-Nefâis, 2001.
  • İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ahmed b. Muhammed. Ravzatü’n-nâzır ve cennetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh. yy: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
  • İbn Müflih, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed. el-Mubdi’ fi Şerhi’l-Mukni,(. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ty.
  • İbn Nüceym, Zeynülâbidin b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1980.
  • İbn Rüşd, Ebu’l Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l Muktasıd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1982.
  • İbnü’l-Arabî, Ebubekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Kahveci, Nuri. Muakayeseli İslam Borçlar Hukuku. İstanbul: Hikmetevi, 2015.
  • Karaman, Hayreddin. “Akid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/251-256. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
  • Karaman, Hayreddin. “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/1-14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
  • Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1985.
  • Kâsânî, Alaüddin Ebubekir b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
  • Kaya, Süleyman. “Osmanlı Tatbikatında Tek Mezhebe Bağlılık”. Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu. 105-120. Konya: Sebat Ofset, 2016.
  • Kıllıoğlu, İsmail. Ahlâk - Hukuk İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1988.
  • Kıyıcı, Selahattin. İslam Hukukunda Örf ve Adet. Ankara: İşaret, 1990.
  • Koçak, Muhsin vd. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
  • Koçak, Muhsin vd. İslam Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
  • Llewellyn, Karl. “Realistic Jurisprudence-The Next Step”. Columbia Law Review 30/4 (1930), 22-45. https://doi.org/10.2307/1114548
  • Lundstedt, Vilhelm. “The Relation Between Law and Equity”. Tul. L. Rev 25 (1950), 59-69.
  • Merdâvî, Alauddin Ebu’l-Hasen Ali b. Süleyman. et-Tahbîr şerhu’t-tahrîr fî usûli’l-fıkh. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
  • Mevsılî, Mecdüddin Ebu’l-Fazl Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd el-. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
  • Olivecrone, Karl. “Realism and idealism: some reflections on the cardinal point in legal philosophy”. N.Y.U. L. Rev. 120 (1951), 120- 131.
  • Olivecrone, Karl. “The Imperative element in the law”. Rutgers Law Review, 18/3 (1964), 794-810.
  • Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. İstanbul: Kronik Yayıncılık, 2016.
  • Öztürk, Gülriz. “Hukuki Belirsizlik Problemi Üzerine”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 51/2 (2002), 1-18.
  • Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1993.
  • Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
  • Songur, Haluk. Mukayeseli Hukukta Ceza ve Teorik Temelleri İslam Ceza Hukukunda Ceza ve Amaçları. İstanbul: Söğüt Yayınları, 2008.
  • Spaak, Torben. “Philosophy of Law of Karl Olivecrona”. https://www.researchgate.net/publication/319275006, 1-16. https://doi.org/10.1007/978-94-007-6730-0_65-2
  • Sübkî, Ali b. Abdülkâfî. el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc alâ Minhâci’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl li’l-Beydâvî,. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404.
  • Süzgün Şahin, Fatma. “İskandinav Hukuki Realizmi ve Alf Ross”. Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12/1 (2013), 31-41. https://doi.org/10.26650/mecmua.2020.78.1.0004
  • Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
  • Şafak, Ali. “İslam Hukukunda Kaynaklar – İctihad - Müctehid – Mezheb – Taklid ve Telfik Meseleleri Üzerine Bir Araştırma”. AÜİİFD 3 (1979), 1-36.
  • Şâfiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1393.
  • Şahin, Osman. Fetvâ Âdâbı Fetvâ İsteyen ve Fetvâ Verenlere Rehber. Samsun: Fıkıh Kitapları, 2009.
  • Şentop, Mustafa. “Tanzimat’tan Önceki Dönemde Osmanlı Mahkemelerinin Görev ve Yetkisi”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 1 (2006), 87-105.
  • Torun, Yıldırım. Hukuk Felsefesi. Ankara: Orion Kitabevi, 2012.
  • Telkenaroğlu, Rahmi. Fıkıh Usulünde Muhattıe ve Musavvibe (İçtihadi Çözümlemelerde Doğrunun Tek Olup Olmadığı tartışması). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009. Türkbağ, Ahmet Ulvi. “Amerikan Hukuki Realizm Akımı”. İÜHFM 57/1 (2000), 79-95.
  • Uzun, Ertuğrul. “Amerikan Hukuki Realizmi”. Çağdaş Hukuk Düşüncesine Giriş. İstanbul: İthaki Yayınları, 2015.
  • Winkler, Adam. “A Revolution Too Soon: Woman Suffragists and the ‘Living Constitution’”. New York University Law Review 76 (2001), 1456-1526.
  • Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak ‘Fıkıh Kaideleri’ ya da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife 1/1 (2001), 49-75.
  • Yaman, Ahmet. “Fıkıh - Ahlâk İlişkisi İslam Amelî Ahlâkının İlke ve Uygulamaları Çerçevesinde Bir Giriş”. Usûl İslam Araştırmaları 9 (2008), 87-118.
  • Yaman, Ahmet. İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
  • Yaman, Ahmet. İslam Kamu Hukuku. Ankara: Bilay, 2020.
  • Yaman, Ahmet. “Kur’ân’da Yasamanın Arka Planı Olarak Ahlak”. Marife 6/1 (2006), 41-49.
  • Zerkâ, Mustafa Ahmed. Şerhu’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye. Cidde: Dâru’l-Beşâir, 2001.
  • Zerkeşî, Ebu Abdullah Bedrüddin Muhammed b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. yy: Dâru’l-Kütüb, 1994.
  • Zühaylî, Vehbe. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1999
APA AK A (2022). İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. , 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
Chicago AK AYHAN İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. (2022): 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
MLA AK AYHAN İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. , 2022, ss.717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
AMA AK A İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. . 2022; 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
Vancouver AK A İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. . 2022; 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
IEEE AK A "İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi." , ss.717 - 741, 2022. 10.18505/cuid.1151808
ISNAD AK, AYHAN. "İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi". (2022), 717-741. https://doi.org/10.18505/cuid.1151808
APA AK A (2022). İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 26(2), 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
Chicago AK AYHAN İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26, no.2 (2022): 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
MLA AK AYHAN İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.26, no.2, 2022, ss.717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
AMA AK A İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2022; 26(2): 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
Vancouver AK A İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2022; 26(2): 717 - 741. 10.18505/cuid.1151808
IEEE AK A "İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 26, ss.717 - 741, 2022. 10.18505/cuid.1151808
ISNAD AK, AYHAN. "İslam Hukuku Perspektifiyle Hukukî Realizmin Analizi". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (2022), 717-741. https://doi.org/10.18505/cuid.1151808