Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”

Yıl: 2022 Cilt: 18 Sayı: 36 Sayfa Aralığı: 745 - 777 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 23-05-2023

Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”

Öz:
Ahmet Cevat Emre’nin 1913 yılında kaleme aldığı “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri” başlıklı eser, Türkiye’de kooperatifçilik alanında yazılan ilk kitaptır. Bu eserin hareket noktası da ülkenin içinde bulunduğu olumsuz sosyo-ekonomik koşullardır. Özellikle Balkan Harbi sonrasında birçok Osmanlı aydını, ülke ekonomisi üzerindeki yabancı hâkimiyeti meselesine eğilmiştir. Burada ilk akla gelen fikir de Müslüman halkın iktisadî hayatta ağırlığını arttırması olmuştur. Ancak bu idealin önünde; sermayesizlik, ticarî bilgi ve deneyim eksikliği gibi aşılması zor bazı engeller vardır. Dönemin önemli yazarlarından birisi olan Ahmet Cevat ise kooperatifçilik yoluyla bütün bu sorunların üstesinden gelinebileceğine inanmıştır. Buradan hareketle, İngiltere ve İsviçre’de kooperatiflerle ilgili yerinde incelemeler de yaparak, “İktisatta İnkılâp” adlı eserini hazırlamıştır. Ahmet Cevat bu kitabında, tüketim kooperatifleri hakkında kapsamlı bilgiler vermiş ve bu kooperatiflerin ülkede nasıl hayata geçirileceğini ayrıntılı bir şekilde göstermiştir. Buradaki asıl amacı da halk arasında alışveriş mağazası biçiminde tüketim kooperatifleri kurulmasını teşvik etmektir. Onun varsayımına göre, bu kooperatifler sayesinde zamanla ticarete ve üretime hâkim olmak suretiyle, ülkeyi millî bir iktisadî yapıya kavuşturmak mümkündür. Bu düşüncelerle yazılan “İktisatta İnkılâp” kitabı, yayımlandığı dönemde “İkdâm” gazetesinde çıkan tanıtım ilanlarında “Müslümanların yegâne kurtuluş çaresi” olarak gösterilmiştir. Yapılan bu çalışmada ise “İktisatta İnkılâp”ın tarihsel bağlamı üzerinde durulmuş, verdiği bilgilerin ve ileri sürdüğü fikirlerin kapsamı incelenmiş ve Türk Kooperatifçiliği yazınındaki değeri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

The First Book on Cooperatives in Turkey: “Revolution in Economics: Companies of Consumption Deposits”

Öz:
The work entitled “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri” (“Revolution in Economics: Companies of Consumption Deposits”) written by Ahmet Cevat Emre in 1913 is the first book written in the field of cooperatives in Turkey. The starting point of this work was the negative socio-economic conditions of the country. Especially after the Balkan War, many Ottoman intellectuals have focused on the problem of foreign domination over the country’s economy. The first idea that came to mind here was to increase the power of the Muslim community in economic life. However, in front of this ideal; there were some formidable obstacles such as lack of capital, lack of commercial knowledge and experience. Ahmet Cevat, one of the important writers of the era, believed that all these problems could be overcome through the cooperatives. From this point of view, he prepared his work called “Revolution in Economics” by conducting on-site research about cooperatives in the UK and Switzerland, as well. In this book, he gave extensive information about consumer cooperatives and showed, in detail, how these cooperatives would be put into practice in the country. His main purpose here was to encourage the establishment of consumer cooperatives in the form of shopping stores among the public. According to his hypothesis, it would be possible to bring the country to a national economic structure by dominating trade and production over time, thanks to these cooperatives. The book “Revolution in Economics”, which was written with these thoughts in mind, has been described as the “only way of salvation for Muslims” in the advertisements published in the newspaper “İkdâm” at that time. In this study; the historical context of the “Revolution in Economics” was emphasized, the scope of the information it provided and the ideas it put forward were examined, and its value in the Turkish Cooperative Movement literature was tried to be determined.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
  • Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti (ML.EEM.) Fonu, 472-81, (R.31.03.1320). 489-19, (R.29.09.1320). 561-39, (R.09.06.1322). 580-23, (R.31.10.1322). 689-52, (R. 06.05.1324). Şurayı Devlet (ŞD.) Fonu, 1238-3, (H.03.06.1330). 1239-41, (H.19.09.1330). 1244-10, (H.21.05.1331). 1243-32, (H.02.12.1331).
  • Meclis-i Vükela (MV.) Fonu, 227-133, (H.09.06.1330).
  • Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) Fonu, 4103-307654, (H.11.11.1330). 4181-313570, (H.05.07.1331). 4200-314977, (H.24.08.1331).
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
  • 30.18.1.2 /Kararlar Daire Başkanlığı Fonu, 1-11-3, (26.12.1928).
  • 30.10.0.0/Muamelat Genel Müdürlüğü Fonu, 74-490-4, (14.03.1933).
  • TBMM Albümü 1920-2010 (2010) Cilt: I (1920-1950), Ed. Sema YILDIRIM - Behçet Kemal ZEYNEL, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1, Ankara.
  • Ahmet Cevdet (1911) Teâvün Şirketleri ve Memleketimiz, İkdâm, Sayı 551, 19 Eylül, s. 1-2.
  • -------------------(1914) İktisadda İnkılâp-Muharriri: Ahmed Cevad, İkdâm, Sayı 6210, 5 Haziran, s. 1.
  • ATASAĞUN Yusuf Saim (1939) T.C. Ziraat Bankası Mevzuat İlavesi (1888- 1938), Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası (1888-1939), Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, İstanbul, s. 1-368.
  • Cevdet Nasuhi (1929) Kooperatif-Yetirenler ve Bitirenler Davası, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
  • COLE G. D. H. (1944) A Century Of Co-operation, George Allen & Unwin Ltd. for The Co-operative Union Ltd., Manchester.
  • ÇİTÇİ Sinan (2013) İkdâm Gazetesi’nin Sistematik İndeksi (1904-1913), Akademi Titiz Yayınları, İstanbul.
  • DİGBY Margaret (1960) The World Co-operative Movement, Hutchinson University Library, London.
  • Edhem Nejat (1910) Memleketimiz ve Kooperatif Şirketler, Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi, Sene 3, Sayı 16, 27 Ocak, s. 252-255.
  • EMRE Ahmet Cevat (1913) İktisâtta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri, Kitabhane- i İslâm ve Askeri-İbrahim Hilmi, İstanbul.
  • ----------------------------(1914) Teavün: Kooperatif Şirketleri-Hariçte ve Bizde, Nevsal-i Millî, Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası, İstanbul, s. 334- 342.
  • ----------------------------(1917) İhtikâra Karşı: Teâvün-Kooperasyon, Sabah, Yıl 28, Sayı 9880, 16 Mayıs, s. 3.
  • ----------------------------(1917) Kooperatif Şirketler-1, Türk Yurdu, Yıl 6, Cilt 12, Sayı 12, 2 Ağustos, s. 181-184.
  • ----------------------------(1918) Maîşet Derdine Karşı Kooperatifler Çaresi, Vakit, Yıl 1, Sayı 123, 21 Şubat, s. 1.
  • ----------------------------(1918) Kooperatif Heyet-i İttihadiyyesi, Vakit, Yıl 1, Sayı 141, 11 Mart, s. 2;
  • ----------------------------(1918) Kooperatif Şirketler-2, Türk Yurdu, Yıl 7, Cilt 14, Sayı 11, 15 Ağustos, s. 351-355.
  • ----------------------------(1930) Kooperatif Şirketleri Bizde Ne İçin İnkişâf Edemiyor?, Muhit, Yıl 2, Sayı 18, Nisan, s. 1361-1363.
  • ----------------------------(1960) İki Neslin Tarihi, Hilmi Kitabevi-Nurgök Matbaası, İstanbul.
  • ----------------------------(2006) 1920 Moskova’sında Türk Komünistler, Der. Erden Akbulut, Milli Azatlık Savaşı Anıları: Affan Hikmet-Ahmet Cevat Emre- Kazım Kip-Cemile Selim Nevşirvanova-Ziynetullah Nevşirvanov, TÜSTAV Yayınları, İstanbul, s. 45-76.
  • ERTAN Temuçin F. (1997) Ahmet Cevat Emre ve Kemalizm’de Öncü Bir Dergi: Muhit, Kebikeç, Sayı 5, s. 17-34.
  • FINDIKOĞLU Ziyaeddin Fahri (1953) Türkiye’de Kooperatifçilik-Tatbikî Sosyoloji Denemesi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul.
  • ------------------------------------------(1967) Kooperasyon Sosyolojisi-Nazarî ve Tatbikî Kooperatifçilik Denemesi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, Fakülteler Matbaası, İstanbul.
  • GİDE Charles (1921) Consumers’ Co-operative Societies, Translated: The Staff of the Co-operative Reference Library, T. Fisher Unwin, Ltd., London-The Co-operative Union Limited, Manchester.
  • -------------------- (1936)Kooperatifçi Proğramı, Çev. Hakkı Baha PARS, İzmir Halk Evi, İzmir.
  • HAZAR Nurettin (1990) Kooperatifçilik Tarihi, Türk Kooperatifçilik Eğitim Vakfı Yayınları: 3, Ankara.
  • İlan-ı Ticaret: Resimli İlanlar Perspektifinde Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul Ticarî Hayatı (2012) Haz. Arif Kolay, Dündar Hızal, Burkay Durak, Murat Arslan, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
  • KOCABAŞ Özlem Yıldırır (2010) Türkiye’de Tarımsal Kooperatifçilik Düşüncesinin Gelişimi, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul.
  • KOÇU Reşat Ekrem (1960) Baker (George), İstanbul Ansiklopedisi, 4. Cilt, Reşat Ekrem Koçu ve Mehmet Ali Akbay İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, İstanbul, s. 1886-1887.
  • LAVERGNE Bernard (1933) Charles Gide, Founder Of Doktrine Consumer’s Co-operation, Edited: Karl Walter, Co-operation And Charles Gide, P. S. King & Son Ltd., London, s. 45-62.
  • Mehmed Zeki (1914) Sahife-i tenkid. İktisadda İnkılâp-Muharriri: Ahmed Cevad, İçtihâd, Sayı 112, 9 Temmuz, s. 230-233.
  • Muhiddin (1913) İktisadî Hasbıhal-3: İmece Şirketleri, Halka Doğru, Sayı 9, 19 Haziran, s. 69-70.
  • Mustafa Suphi (1912) Tesai Cemiyetleri-Sociétés Coopératives, İçtihâd, Sene 3, Sayı 45, 28 Nisan, s. 1063-1067.
  • Reşat Yılmaz (1932) İstanbul’da İlk İstihlâk Kooperatifi-Liman Kooperatifi Münasebetiyle, Kooperatif, Sayı: 1, Haziran, s.9.
  • SAKA Remzi (1950) Meşrutiyet Türkiye’sinde Kooperatifçilik: İktisatta İnkılâp ve Ahmet Cevat Bey-1, Karınca, Sayı 164, Ağustos, s. 2-3.
  • ------------------(1950) Meşrutiyet Türkiye’sinde Kooperatifçilik: İktisatta İnkılâp ve Ahmet Cevat Bey-2, Karınca, Sayı 165, Eylül, s. 2-4.
  • ------------------(1962)Meşrutiyet Türkiye’si Kooperatifçiliği Ahmet Cevat Emre- 1, Karınca, Sayı 303, Mart, s. 3-7.
  • ------------------(1962) Meşrutiyet Türkiye’si Kooperatifçiliği Ahmet Cevat Emre- 2, Karınca, Sayı 304, Nisan, s. 12-18.
  • ------------------(1974)Kooperatifçiliğimiz: Kurucular-Temel Sorunlar, Aktaş Matbaası, İstanbul.
  • SHAFFER Jack (1999) Historical Dictionary of the Cooperative Movement, Historical Dictionaries of Religions, Philosophies, and Movements, No. 26, The Scarecrow Press, Inc., Lanham, MD and London. Şemseddin Sâmi (2017) Kāmûs-ı Türkî, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
  • TOPRAK Zafer (2017) Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), Doğan Kitap, İstanbul.
  • ---------------------(2020) Atatürk-Kurucu Felsefenin Evrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • VARLIK M. Bülent (1982) Kooperatif Dergisi ve Ahmet Hamdi Başar, Kooperatif-Seçme Yazılar 1932-1934, Haz. M. Bülent Varlık, Gazi Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu Basımevi, Ankara, s. 21-53.
  • WEBB Sidney and Beatrice (1921) The Consumers’ Co-operative Movement, Longmans, Green and Co., London.
  • YÜCE Nuri (1989) Ahmed Cevdet, İkdâmcı, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2. Cilt, İstanbul, s. 55-56.
  • Halka Doğru
  • İçtihâd
  • İkdâm
  • Karınca
  • Kooperatif
  • Kooperatifçinin Sesi
  • Muhit
  • Sabah
  • Türk Yurdu
  • Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi
  • Vakit
APA Uyanık A (2022). Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. , 745 - 777.
Chicago Uyanık Ahmet Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. (2022): 745 - 777.
MLA Uyanık Ahmet Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. , 2022, ss.745 - 777.
AMA Uyanık A Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. . 2022; 745 - 777.
Vancouver Uyanık A Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. . 2022; 745 - 777.
IEEE Uyanık A "Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”." , ss.745 - 777, 2022.
ISNAD Uyanık, Ahmet. "Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”". (2022), 745-777.
APA Uyanık A (2022). Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18(36), 745 - 777.
Chicago Uyanık Ahmet Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 18, no.36 (2022): 745 - 777.
MLA Uyanık Ahmet Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, vol.18, no.36, 2022, ss.745 - 777.
AMA Uyanık A Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2022; 18(36): 745 - 777.
Vancouver Uyanık A Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2022; 18(36): 745 - 777.
IEEE Uyanık A "Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”." Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18, ss.745 - 777, 2022.
ISNAD Uyanık, Ahmet. "Türkiye’nin İlk Kooperatifçilik Kitabı: “İktisatta İnkılâp: İstihlâk Teâvün Şirketleri”". Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 18/36 (2022), 745-777.