Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler

Taylan Ozkan, Aysegul; Ruh, Emrah

doi:10.5578/mb.20239926

Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler

Emrah RUH, (Yakın Doğu Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Lefkoşa, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti)

HİKMET AYŞEGÜL TAYLAN ÖZKAN (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Mikrobiyoloji Bülteni

15 0

Yıl: 2023 Cilt: 57 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 317 - 329 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.5578/mb.20239926 İndeks Tarihi: 24-05-2023

Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler

Öz:

Parazitlere bağlı gelişen salgınlar dünyanın çeşitli bölgelerinde ve farklı dönemlerde görülebilmektedir. Bu salgınlar su ve gıda kaynaklı olabileceği gibi, insandan insana veya vektör aracılığıyla bulaş sonucunda da ortaya çıkabilmektedir. Dünyada 2010-2014 yılları arasında ortaya çıkan su kaynaklı salgınlarda, en fazla kişiyi etkileyen patojenler arasında Cryptosporidium spp. ve Giardia intestinalis bulunmaktadır. Hem Cryptosporidium hem de Giardia türlerinin klora dirençli olması bu parazitlerin su kaynaklı salgınlarda yay- gın olarak saptanmalarına yol açmaktadır. Bu iki protozoon bağışıklığı sağlam kişilerde kendini sınırlayan sulu ishallere yol açmakta, ancak belirli durumlarda kronik hastalık da oluşturabilmektedir. Bunun yanı sıra, Cyclospora spp., Cryptosporidium spp., Giardia intestinalis, Trichinella spp. ve Toxoplasma gondii gibi parazitler gıda kaynaklı salgınlara sebep olabilmektedir. Türkiye’de de bildiriminin ihmal edilmesiyle birlik- te bu parazitlere bağlı salgınlar ortaya çıkmıştır. İnsandan insana bulaşan bazı parazitler de belli dönemler- de halk sağlığı açısından tehdit oluşturabilmektedir. Bu tür parazitlere verilebilecek en yaygın örnek olan baş biti, belli dönemlerde salgınlara yol açabilmektedir. İnsan kaynaklı paraziter salgınlar için verilebilecek diğer bir örnek uyuz hastalığıdır. Özellikle Koronavirüs hastalığı-2019 [Coronavirus disease-2019 (CO- VID-19)] pandemisi nedeniyle dünyada ve Türkiye’de uyuz görülme sıklığında artış görülmüştür. Pande- minin ilk döneminde sokağa çıkma konusunda getirilen kısıtlamalar nedeniyle aile bireylerinin evde vakit geçirmelerinin uyuz oranlarındaki artışa yol açmış olabileceği düşünülmüştür. Öte yandan, 2020 yılında 2019’a kıyasla COVID-19 nedeniyle hizmetlerin aksamasının bir sonucu olarak, vektörle bulaşan sıtma hastalığı sayısında ve bu hastalığın neden olduğu ölümlerde dünya çapında artış görülmüştür. Günümüz- de Türkiye’de sadece importe sıtma olguları saptanmasına rağmen, sıtma vektörlerinin varlığı nedeniyle her an bir salgın oluşma potansiyeli bulunmaktadır. Mardin’de 2012 yılında endemik bir bölgeden ül- keye giriş yapan bir kamyon şoförü nedeniyle, yurt dışı kaynaklı sıtma olgusu ile ortaya çıkan bir salgın görülmüştür. Türkiye’de misafir edilen göçmenler göç sırasında veya içinde bulundukları yaşam koşulları nedeniyle bazı enfeksiyon hastalıkları açısından risk oluşturmaktadır. Akdeniz bölgesinde önemini koru- yan leyşmanyazis de diğer bir vektörel hastalık olup, Türkiye’de özellikle göçmenlerin misafir edildikleri bölgelerde saptanabilmektedir. Son zamanlarda artan tahtakurusu enfestasyonları da sağlık hizmet sunu- munu yakından etkilemektedir. Parazitlere bağlı olası salgınların önlenmesi için, riskli bölgelerde düzenli denetimlerin yapılması, ayrıca hijyen koşullarının ve sağlık hizmetlerinin devamlılığının sağlanması önem arz etmektedir. Bir salgın durumunda iş birliği yapılarak sağlık otoriteleri, akademisyenler ve ilgili birim- ler birlikte hareket etmeli, hastalar ve temaslılar hızlıca belirlenip gerekli önlemler uygulanmalı, toplum bilgilendirmeli ve salgın kısa sürede kontrol altına alınmalıdır. Bu derleme yazıda parazitlere bağlı ortaya çıkan salgınlar su, gıda, insan ve vektör/eklem bacaklı kaynaklı olmak üzere dört başlıkta incelenmiş ve bu salgınlar için dünyadan ve Türkiye’den örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelime:

Outbreaks Due to Parasites: Examples from the World and Türkiye

Öz:

Outbreaks due to parasites can occur in various parts of the world and in different periods. These outbreaks can be caused by water and food, as well as by human-to-human or vector-borne transmission. Cryptosporidium spp. and Giardia intestinalis were among the pathogens that affected most people in water-borne outbreaks occurred in the world between 2010-2014. The chlorine resistance of both Cryptosporidium spp. and Giardia spp. leads to the widespread detection of these parasites in waterborne outbreaks. These two protozoans cause self-limiting watery diarrhea in immunocompetent individuals, but they can also cause chronic disease in certain situations. Apart from this, parasites such as Cyclospora spp., Cryptosporidium spp., Giardia intestinalis, Trichinella spp. and Toxoplasma gondii can also cause food- borne outbreaks. In Türkiye, outbreaks related to these parasites have emerged with the neglect of the notification. Some parasites transmitted from person to person can also pose a threat to public health in certain periods. Head lice, the most common examples of such parasites, can cause outbreaks in certain periods. Another example for human-induced parasitic outbreaks is scabies. There has been an increase in scabies rates in the world and in Türkiye, especially due to the Coronavirus disease-2019 (COVID-19) pandemic. In the first period of the pandemic, it was thought that due to the curfew restrictions, family members spending time at home might have led to an increase in the rate of scabies. On the other hand, as a result of the disruption of services due to COVID-19, the cases of malaria, a vector-borne disease, and the resulting deaths increased in 2020 compared to 2019 in the world. Although only imported malaria cases are detected in Türkiye today, there is a potential for an outbreak to occur at any time due to the presence of malaria vectors. An outbreak of imported malaria occurred in Mardin in 2012 due to a lorry driver entering the country from an endemic region. Immigrants that reside in Türkiye pose a risk for some infectious diseases due to the circumstances during migration or the conditions in their living areas. Leishmaniasis, which maintains its importance in the Mediterranean region, is another vector-borne disease and can be detected in Türkiye, especially in regions where immigrants reside. Bed bug infestations, which have increased recently, also closely affect the provision of health services. It is important to implement regular inspections in regions with outbreak potential, and to ensure the continuity of hygiene conditions and health services to prevent a possible outbreak. In case of an outbreak, different centers should cooperate, health authorities and academics should act together, patients and their contacts should be identified quickly and necessary precautions should be taken, the society should be informed and the outbreak should be taken under control in a short time. In this review article, outbreaks caused by parasites were examined under four headings as water, food, human and vector/arthropod-borne and examples from the world and Türkiye were given for these outbreaks.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Bibliyografik

1. T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Bulaşıcı Hastalıklar ile Mücadele Rehberi. Available from: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/mevzuat/genelge/Bulasici_Hastaliklar_ile_Mucadele_Rehberi_Ustyazi.pdf (Erişim tarihi: 10.10.2022).
2. Piret J, Boivin G. Pandemics throughout history. Front Microbiol 2021; 11: 631736. https://doi.org/10.3389/ fmicb.2020.631736
3. Macpherson CN, Gottstein B, Geerts S. Parasitic food-borne and water-borne zoonoses. Rev Sci Tech 2000; 19(1): 240-58. https://doi.org/10.20506/rst.19.1.1218
4. WHO. Environmental Management for Vector Control: Training and informational materials. Slides Set Series. World Health Organization, 1988. Available from: http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/69487/ vectcont_2_eng.pdf;jsessionid=32BC373E4B5FAB193728DE48F4389A23?sequence=2 (Erişim tarihi: 10.10.2022).
5. Moreira NA, Bondelind M. Safe drinking water and waterborne outbreaks. J Water Health 2017; 15(1): 83- 96. https://doi.org/10.2166/wh.2016.103
6. Ryan U, Hijjawi N, Xiao L. Foodborne cryptosporidiosis. Int J Parasitol 2018; 48(1): 1-12. https://doi. org/10.1016/j.ijpara.2017.09.004
7. Ryan U, Hijjawi N, Feng Y, Xiao L. Giardia: An under-reported foodborne parasite. Int J Parasitol 2019; 49(1): 1-11. https://doi.org/10.1016/j.ijpara.2018.07.003
8. Resi D, Varani S, Sannella AR, De Pascali AM, Ortalli M, Liguori G, et al. A large outbreak of Giardiasis in a municipality of the Bologna province, north-eastern Italy, November 2018 to April 2019. Euro Surveill 2021; 26(35): 2001331. https://doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2021.26.35.2001331
9. Aksoy U, Akisü C, Şahin S, Usluca S, Yalçın G, Kuralay F, et al. First reported waterborne outbreak of cryptosporidiosis with Cyclospora co-infection in Turkey. Euro Surveill 2007; 12(2): E070215.4. https://doi. org/10.2807/esw.12.07.03142-en
10. Otağ F, Aslan G, Emekdaş G, Aydın E, Taylan Özkan A, Çeber K. Mersin ilinde ilkokul öğrencilerinde Cryptos- poridium spp. ookistlerinin araştırılması. Turkiye Parazitol Derg 2007; 31(1): 17-9.
11. Aslan G, Bayram G, Otağ F, Direkel S, Taylan Özkan A, Ceber K, et al. Mersin ilinde farklı su kaynaklarında Cryptosporidium spp. varlığının araştırılması [Investigation of the presence of Cryptosporidium spp. in diffe- rent water sources in Mersin province, Turkey]. Mikrobiyol Bul 2012; 46(1): 93-100.
12. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Surveillance for Foodborne Disease Outbreaks, United States, 2017, Annual Report. Atlanta, Georgia: U.S. Department of Health and Human Services, CDC, 2019.
13. Ho AY, Lopez AS, Eberhart MG, Levenson R, Finkel BS, da Silva AJ, et al. Outbreak of cyclosporiasis associated with imported raspberries, Philadelphia, Pennsylvania, 2000. Emerg Infect Dis 2002; 8(8): 783-8. https:// doi.org/10.3201/eid0808.020012
14. Hadjilouka A, Tsaltas D. Cyclospora cayetanensis-Major outbreaks from ready to eat fresh fruits and vegetab- les. Foods 2020; 9(11): 1703. https://doi.org/10.3390/foods9111703
15. Ortega YR, Sanchez R. Update on Cyclospora cayetanensis, a food-borne and waterborne parasite. Clin Mic- robiol Rev 2010; 23(1): 218-34. https://doi.org/10.1128/CMR.00026-09
16. Akkoc N, Kuruuzum Z, Akar S, Yuce A, Onen F, Yapar N, et al. A large-scale outbreak of trichinellosis caused by Trichinella britovi in Turkey. Zoonoses Public Health 2009; 56(2): 65-70. https://doi.org/10.1111/j.1863- 2378.2008.01158.x
17. Hanafi EM, Taylan Ozkan A, Bowman DD. Protozoa: Toxoplasma gondii. Y. Motarjemi (Ed.), Encyclopedia of Food Safety, Academic Press, Waltham, 2014; pp. 54-62. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-378612- 8.00138-4
18. Dubey JP. Outbreaks of clinical toxoplasmosis in humans: Five decades of personal experience, perspectives and lessons learned. Parasit Vectors 2021; 14(1): 263. https://doi.org/10.1186/s13071-021-04769-4
19. Doganci L, Tanyuksel M, Araz ER, Besirbellioglu BA, Erdem U, Ozoguz CA, et al. A probable outbreak of toxoplasmosis among boarding school students in Turkey. Clin Microbiol Infect 2006; 12(7): 672-4. https:// doi.org/10.1111/j.1469-0691.2006.01449.x
20. Kelleci D, Karaman U, Kaya M, Coruh Akyol B, Enginyurt O. Determination of the frequency of ‘Pediculus humanus capitis’ in girls at a dormitory in Ordu province. ODU Med J 2021; 8(3): 8-12.
21. Mumcuoglu KY, Pollack RJ, Reed DL, Barker SC, Gordon S, Toloza AC, et al. International recommenda- tions for an effective control of head louse infestations. Int J Dermatol 2021; 60(3): 272-80. https://doi. org/10.1111/ijd.15096
22. Mumcuoglu KY, Hoffman T, Schwartz E. Head louse infestations before and during the COVID-19 epidemic in Israel. Acta Trop 2022; 232: 106503. https://doi.org/10.1016/j.actatropica.2022.106503
23. Brouqui P, Raoult D. Arthropod-borne diseases in homeless. Ann N Y Acad Sci 2006; 1078: 223-35. https:// doi.org/10.1196/annals.1374.041
24. Düzlü Ö, İnci A, Yıldırım A, Doğanay M, Özbel Y, Aksoy S. Vector-borne zoonotic diseases in Turkey: Rising threats on public health. Turkiye Parazitol Derg 2020; 44(3): 168-75. https://doi.org/10.4274/tpd.gale- nos.2020.6985
25. Karasartova D, Gureser AS, Gokce T, Celebi B, Yapar D, Keskin A, et al. Bacterial and protozoal patho- gens found in ticks collected from humans in Corum province of Turkey. PLoS Negl Trop Dis 2018; 12(4): e0006395. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0006395
26. Ozdamar M, Turkoglu S. A nosocomial scabies outbreak originating from immunocompromised transplant patients in Turkey: Upholstery as a possible cause. Transpl Infect Dis 2020; 22(4): e13284. https://doi. org/10.1111/tid.13284
27. KLİMUD Tıbbi Parazitoloji Çalışma Grubu. 30 Ocak 2022, 3. Dünya İhmal Edilen Tropikal Hastalıklar Günü: “Uyuza uyuz oluyoruz”. COVID-19 ve İhmal Edilen Paraziter Hastalık-Uyuz. Klinik Mikrobiyoloji Uzmanlık Derneği, 2022. Available from: https://www.klimud.org/public/uploads/content/files/Uyuz%20bilgi%20 notu.pdf (Erişim tarihi: 10.10.2022).
28. WHO. World Malaria Report 2021. Geneva: World Health Organization; 2021. https://www.who.int/teams/ global-malaria-programme/reports/world-malaria-report-2021 (Erişim tarihi: 10.10.2022).
29. Ruh E, Bateko JP, Imir T, Taylan Özkan A. Investigation of pregnancy-associated malaria by microscopy, rapid diagnostic test and PCR in Bandundu, the Democratic Republic of Congo. Trans R Soc Trop Med Hyg 2018; 112(1): 8-13. https://doi.org/10.1093/trstmh/try016
30. Ruh E, Bateko JP, Imir T, Taylan Özkan A. Molecular identification of sulfadoxine-pyrimethamine resistance in malaria infected women who received intermittent preventive treatment in the Democratic Republic of Congo. Malar J 2018; 17(1): 17. https://doi.org/10.1186/s12936-017-2160-x
31. Usluca S, Taylan Özkan A, Eken E, Babur C, Bakkaloğlu Z, Topluoğlu S, et al. Evaluation of laboratory results of P.vivax malaria cases in Mardin province in 2012. 25th ECCMID, 25-28 April 2015, Copenhagen, Den- mark, P0088.
32. Topluoğlu S, Aydın E, Taylan Özkan A, Kapcak S. P.vivax malaria cases in Mardin Province in 2012-2014. 25th ECCMID, 25-28 April 2015, Copenhagen, Denmark, P0091.
33. WHO. Malaria in the WHO European Region. On the Road to Elimination 2000-2015. World Health Organi- zation; 2018. Available from: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/342148/9789289053112- eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim tarihi: 10.10.2022).
34. Sezen İ, Turan M, Kaya AA. Türkiye’deki Suriyeli misafirler ve ilişkilendirilen bulaşıcı hastalıklar. GÜSBD 2018; 7(4): 119-27.
35. Sayılı A, Taylan Özkan A, Schallig HD. Pediatric visceral Leishmaniasis caused by Leishmania infantum in Nort- hern Cyprus. Am J Trop Med Hyg 2016; 95(6): 1386-8. https://doi.org/10.4269/ajtmh.16-0511
36. Ruh E, Bostancı A, Kunter V, Tosun O, Imir T, Schallig H, et al. Leishmaniasis in northern Cyprus: Human cases and their association with risk factors. J Vector Borne Dis 2017; 54(4): 358-65. https://doi.org/10.4103/0972- 9062.225842
37. Ruh E, Taylan Özkan A. Leishmaniasis in Northern Cyprus. Eur J Ther 2019; 25(1): 1-5. https://doi. org/10.5152/EurJTher.2019.18077
38. Doggett SL, Dwyer DE, Peñas PF, Russell RC. Bed bugs: Clinical relevance and control options. Clin Microbiol Rev 2012; 25(1): 164-92. https://doi.org/10.1128/CMR.05015-11
39. Delaunay P. Human travel and traveling bedbugs. J Travel Med 2012; 19(6): 373-9. https://doi.org/10.1111/ j.1708-8305.2012.00653.x
40. Bernardeschi C, Le Cleach L, Delaunay P, Chosidow O. Bed bug infestation. BMJ 2013; 346: f138. Erratum in: BMJ 2013; 346: F1044. https://doi.org/10.1136/bmj.f138
41. Mathison B, Pritt BS. Sleeping with the enemy: Everything you need to know about the biology, clinical significance, and laboratory identification of bed bugs. Clin Microbiol Newsl 2021; 43(1): 1-7. https://doi. org/10.1016/j.clinmicnews.2020.12.004
42. T.C. Sağlık Bakanlığı, Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği. 30.05.2007 tarih ve 26537 sayılı Resmî Gazete. Available from: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=11347&Mev zuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi: 10.10.2022).
43. T.C. Sağlık Bakanlığı, Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi Hakkında Tebliğ. 6.11.2004 tarih ve 25635 sayılı Resmî Gazete. Available from: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=8580&Mevz uatTur=9&MevzuatTertip=5 (Erişim tarihi: 10.10.2022).
44. T.C. Sağlık Bakanlığı. Bulaşıcı Hastalıkların Araştırılmasında Sahada Çalışan Hekimlerin Laboratuvar Rehberi. Available from: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Mikrobiyoloji_Referans_Laboratuvarlari_ve_Biyolo- jik_Urunler_DB/rehberler/sahada_calisan_hekim_lab_rehberi.pdf (Erişim tarihi: 10.10.2022).

APA	Ruh E, Taylan Ozkan A (2023). Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. , 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
Chicago	Ruh Emrah,Taylan Ozkan Aysegul Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. (2023): 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
MLA	Ruh Emrah,Taylan Ozkan Aysegul Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. , 2023, ss.317 - 329. 10.5578/mb.20239926
AMA	Ruh E,Taylan Ozkan A Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. . 2023; 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
Vancouver	Ruh E,Taylan Ozkan A Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. . 2023; 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
IEEE	Ruh E,Taylan Ozkan A "Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler." , ss.317 - 329, 2023. 10.5578/mb.20239926
ISNAD	Ruh, Emrah - Taylan Ozkan, Aysegul. "Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler". (2023), 317-329. https://doi.org/10.5578/mb.20239926

APA	Ruh E, Taylan Ozkan A (2023). Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. Mikrobiyoloji Bülteni, 57(2), 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
Chicago	Ruh Emrah,Taylan Ozkan Aysegul Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. Mikrobiyoloji Bülteni 57, no.2 (2023): 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
MLA	Ruh Emrah,Taylan Ozkan Aysegul Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. Mikrobiyoloji Bülteni, vol.57, no.2, 2023, ss.317 - 329. 10.5578/mb.20239926
AMA	Ruh E,Taylan Ozkan A Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. Mikrobiyoloji Bülteni. 2023; 57(2): 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
Vancouver	Ruh E,Taylan Ozkan A Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler. Mikrobiyoloji Bülteni. 2023; 57(2): 317 - 329. 10.5578/mb.20239926
IEEE	Ruh E,Taylan Ozkan A "Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler." Mikrobiyoloji Bülteni, 57, ss.317 - 329, 2023. 10.5578/mb.20239926
ISNAD	Ruh, Emrah - Taylan Ozkan, Aysegul. "Parazitlerden Kaynaklanan Salgınlar: Dünyadan ve Türkiye’den Örnekler". Mikrobiyoloji Bülteni 57/2 (2023), 317-329. https://doi.org/10.5578/mb.20239926