İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER

Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 48 Sayfa Aralığı: 535 - 565 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.28949/bilimname.1182798 İndeks Tarihi: 25-05-2023

İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER

Öz:
İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâir adlı eseri, mezhepte genel kabul görmüş, sonraki dönem fakih, müftî ve kadıların elkitabı haline gelmiştir. Eşbâh üzerine ondan fazla şerh ve hâşiye türü çalışma yapılması da bu ilginin bir göstergesidir. Eşbâh gördüğü bu ilgi ve kabulün yanı sıra çeşitli açılardan eleştirilere de tabi tutulmuştur. Sonraki dönem bazı müellifler, Eşbâh’ta çok sayıda hata bulunduğunu, hatta onunla fetva verilmesinin caiz olmadığını iddia etmiştir. Bu çalışmada Eşbâh’ın en önemli şerhlerinden biri olan Hamevî’ye ait Gamzu uyuni’l-besâir merkezli Eşbâh eleştirileri incelenmiştir. Hamevî’nin eleştirileri, Eşbâh’ın nakillerinde hata ve eksiklik olduğu, İbn Nüceym’in bazı kitaplardaki ifadeleri yanlış anladığı, Eşbâh ile İbn Nüceym’in diğer kitapları arasında çelişki olduğu, metin içerisinde tutarsızlık bulunduğu, Eşbâh’ın çok muhtasar yazılmasından kaynaklanan eksiklikler olduğu hususlarına ilişkindir. Ayrıca Hamevî’nin birçok yerde İbn Nüceym’in fetvalarına, tercihlerine ve tahrîclerine yönelik eleştirileri de bulunmaktadır. Bu çalışmada Hamevî’nin eleştiri noktaları, örnekler üzerinden detaylı olarak ele alınmış, nispet ettiği hataların mahiyeti incelenmiş ve bununla ilgili bazı değerlendirmelere yer verilmiştir. Çalışmanın temel hedefi klasik dönem fakihler arasındaki mezhep-içi tartışmalara ilişkin örnekler sunmak ve sunulan örnekler üzerinden Hanefiliğin mezhep içi tartışmalarını anlamaya katkı sağlamaktır.
Anahtar Kelime:

HAMAWI'S CRITICISM ON AL-ASHBAH VE'N-NAZAIR BY IBN NUJAYM

Öz:
The aim of Al-Ashbâh ve’n-Nazâir by Ibn Nujaym is neither to write all the issues of fiqh or method books, nor to write opinions that will be taken as a basis for fatwa. The most basic purpose of Al-Ashbâh ve’n-Nazâir is to reveal the rules and origins which the Hanafi school is based on and its fiqh logic which the issues are based on. It is important sign that Ibn Nujaym’s work is respected in the sect after him, is read in many regions, is accepted as the handbook of kâdi, mufti and mudarris, that more than ten commentary and annotations have been made on it. Most importantly, the fact that a new book of Al-Ashbâh was not written after Ibn Nujaym is an important indication that he achieved this goal. However, Al-Ashbâh ve’n-Nazâir received some criticisms from some later scribes and commentators. In fact, according to some later authors such as Ibn Abidin, there are many deficiencies in Al-Ashbâh ve’n-Nazâir and it is not permissible to give fatwas with it. In this study, the criticisms of al-Ashbah were examined in the center of the work called Gamzu uyun al-basâir alâ mahâsin al-Ashbah va’n-nazâir by Ebu’l-Abbâs Ahmed el-Hamawî’ye (d. 1098/1687), which is one of the most important commentaries of al-Ashbah. Although Hamawi’s method of criticism is generally in the form of presenting evidence from previous books and showing the result, it is attracting the attention that he hardened his style in some places and even described Ibn Nujaym as indecent.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ÂLİM b. ALÂ. el-Fetava’-t-Tatarhâniyye. Mektebetu Hanife, 2010.
  • ATÂYÎ, Nev’izâde. Hadâiku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâik. ed. Suat Donuk. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • AYNÎ, Bedreddin Ebu Muhammed Mahmud. el-Binâye şerhu’l-Hidaye. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2000.
  • BAYDER, Osman. el-Hidaye: Bir Fıkıh Metninin Hanefi Geleneğe Etkisi. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2020.
  • BUHARİ, Alaeddin Abdulaziz. Keşfu’l-esrâr. İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1308.
  • DÜZENLİ, Pehlul. Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2007.
  • Ebu’l-FETH, Muhammed el-Hanefi. İthâfu’l-ebsar ve’l-besâir. h. 1289, ts.
  • EBUSSUD EFENDİ. Şeyhü’l-İslam Ebüssu’ud Efendi fetvaları = Fetava-yı Ebüssuud Efendi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2018. el-Fetâva’l-Hindiyye. Dâru’l-fikr, 1310.
  • HAMEVÎ, Ahmed b. Mustafa. Ğamzu uyûni’l-besâir. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l- ilmiyye, 1985.
  • İbn ABİDİN, Muhammed Emin. Reddu’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
  • İbn ABİDİN, Muhammed Emin. Resmu’l-müftî. Karataşî: Mektebetu’l-büşra, 2009.
  • İbn ABİDİN, Muhammed Emin. Tenbîhu’l-vulât ve’l-hükkâm. thk. Senaullah. Merdan: Merkezu’l-buhûsi’l-islamiyye, ts.
  • İbn ABİDİNZADE, Alauddin. Kurretu Ayni’l-Ahyâr Tekmiletu Reddi’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
  • İbn EMÎRU HÂC, Şemseddin Muhammed. et-Takrîr ve’t-Tahbîr. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1983.
  • İbn MÂZE, Burhâneddin Ebu’l-Meâli Mahmud b. Ahmed el-Buhârî. el- Muhîtu’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’manî. thk. Abdulkerim Sami el-Cundî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2004.
  • İbn NÜCEYM, Zeyn b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-Nezâir: Hanefi Fıkhının Esasları. çev. Osman Bayder. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
  • İbn NÜCEYM, Zeyn b. İbrahim. Fethu’l-ğaffâr. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2001.
  • İbn NÜCEYM, Zeyneddin. el-Bahru’r-râik. Kahire: el-Matbaatu’l-ilmiyye, 1311.
  • İMAM MUHAMMED, Şeybânî İmam. el-Asl. thk. Mehmet Boynukalın. Katar: Vezaretu’l-evkâf ve’ş-şuuni’l-islâmiyye, 2012.
  • KADIHAN, Fahruddin Hasan b. Mansur el -Özcendî. Fetâvâ. Beyrut: Daru’l- kutubi’l-ilmiyye, 2009.
  • KÂSÂNÎ, Alâuddin Ebubekir b. Mesud. Bedâiu’s-sanâi’. Beyrut: Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, 1986.
  • KIRŞEHRÎ, Muhammed b. Velid. Şerhu’l-Eşbâh ve’n-Nezâir. Elyazması, Atıf Efendi, no: 844.
  • KIZILKAYA. Hanefî Mezhebinde Kavâ‘id İlmi ve Gelişimi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2011.
  • SAÇAKLIZADE, Muhammed b. Ebubekir el-Maraşî. Tertîbu’l-ulûm. Cidde: Dâru’l-beşâiri’l-islamiyye, 1405.
  • SEMEDİSÎ, Muhammed b. İbrahim. Fethu’l-mudebbir fi’l-âcizi’l-mukassir. Elyazması, Daru’l-kutubi’l-Katariyye, no: 848.
  • SEMERKANDÎ, Alaeddin. Tuhfetu’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1994.
  • SERAHSÎ, Şemsuleimme. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-ma’rife, 1993.
  • SIĞNÂKÎ, Hüsameddin Hüseyin b. Ali. el-Kâfî. thk. Fahreddin Seyyid. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2001.
  • ŞÜRÜNBÜLÂLÎ, Ebu’l-İhlâs Hasan b. Ammâr. Müfidetu’l-Hüsnâ li’def’i Zanni’l- Huluvvi bi’s-Sükna. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1992.
  • TÂCÎ, Hibetullah. et-Tahkîkü’l-Bâhir. Elyazması, Hafid Efendi, no: 54.
  • TEMİMÎ, Takiyuddin b. Abdulkadir. et-Tabakatu’s-seniyye fî Terâcimi’l- Hanefiyye. Riyad: Dâru’r-Rufai, 1983.
  • TERCÜMÂNÎ. Yetîmetu’d-dehr fî Fetâvâ Ehli’l -Asr. Elyazması, Atıf Efendi, no: 1188.
  • TİMURTAŞİ, Salih b. Muhammed. Zevâhiru’l-cevâhiri’n-nedair ale’l-Eşbâh ve’n-nezâir. Elyazması, H. Hüsnü Paşa, no: 320.
  • TİMURTAŞİ, Şemseddin Muhammed b. Abdullah. el-Vusûl ila kavâidi’l-usûl,. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2000.
  • TİMURTAŞİ, Şemseddin Muhammed b. Abdullah. Minahu’l-gaffâr. Elyazması, Atıf Efendi, no: 856.
  • ZAHİDÎ, Ebü’r-Recâ Necmüddîn Muhtâr b. Mahmûd. el-Mücteba. ed. Mustafa Karaca. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi İçerisinde, 2015.
  • ZAHİDÎ, Ebü’r-Recâ Necmüddîn Muhtâr b. Mahmûd. Kunyetu’l-münye. Elyazması, Esad Efendi, no: 1085.
  • ZEYLAÎ, Fahreddin Osman b. Ali. Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Bulak: Matbaatu’l-kübra’l-Emiriyye, 1313.
APA Bayder O (2022). İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. , 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
Chicago Bayder Osman İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. (2022): 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
MLA Bayder Osman İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. , 2022, ss.535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
AMA Bayder O İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. . 2022; 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
Vancouver Bayder O İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. . 2022; 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
IEEE Bayder O "İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER." , ss.535 - 565, 2022. 10.28949/bilimname.1182798
ISNAD Bayder, Osman. "İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER". (2022), 535-565. https://doi.org/10.28949/bilimname.1182798
APA Bayder O (2022). İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. Bilimname, (48), 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
Chicago Bayder Osman İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. Bilimname , no.48 (2022): 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
MLA Bayder Osman İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. Bilimname, vol., no.48, 2022, ss.535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
AMA Bayder O İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. Bilimname. 2022; (48): 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
Vancouver Bayder O İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER. Bilimname. 2022; (48): 535 - 565. 10.28949/bilimname.1182798
IEEE Bayder O "İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER." Bilimname, , ss.535 - 565, 2022. 10.28949/bilimname.1182798
ISNAD Bayder, Osman. "İBN NÜCEYM’İN el-EŞBÂH ve’n-NEZÂİR’İNE HAMEVÎ TARAFINDAN YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER". Bilimname 48 (2022), 535-565. https://doi.org/10.28949/bilimname.1182798