Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 48 Sayfa Aralığı: 601 - 625 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.28949/bilimname.1137826 İndeks Tarihi: 25-05-2023

EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU

Öz:
Bu çalışmada, Âmirî’nin ideal devlet tasavvuruyla erdemli bir devlet yönetiminin nasıl ve ne şekilde oluşması gerektiği gibi konular siyaset felsefesi düzleminde tartışılacaktır. Klasik İslam filozofları siyaset felsefesini ahlâk ve mutluluk açısından incelemişler ve eserlerinde insan-toplum-devlet düzleminde ilerleyen, biri olmadan diğeri olmayan yani bu düzlemlerin doğal olarak birbirilerini etkilemesinin kaçınılmaz olduğu iddiasını ortaya atan bir sistemi öngörmüşlerdir. Yine onlar ahlâk ve mutluluk bağlamından kopmadan ideal insanı, ideal toplumu ve ideal devletin özelliklerini ele almışlardır. Fârâbî sonrası İslam siyaset felsefesinde iz bırakmış Âmirî de toplumu ve devleti erdemli olup olmamasına göre ikiye ayırmış olup Platon-Aristoteles-Fârâbî üçlüsünün siyaset anlayışlarını kendine özgü yorumlamak suretiyle ideal bir devlet tasavvuru ortaya koymuştur. Ona göre insan ihtiyaçlarını gidermek için doğası gereği zorunlu olan bir devlette yaşamak durumundadır. İşte bu devletin kurulması, yönetici olacak kişinin de gelişigüzel bir kişi olamayacağını savunan Âmirî devletin ilahî bir ikramla olabileceğini, yöneticinin de ilahî ikramla onu elde edebileceğini ve erdemli bir devletin yasalara dayanması gerektiğini belirtir. Âmirî’nin eserlerinde sunduğu erdemli devlet yöneticileri hikmete önem veren, erdemleri bilen ve onları uygulayan seçkin kişilerdir. Siyaseti halkın yüksek erdemlere ulaştırılması olarak tanımlayan Âmirî onun gayesini de en yüce mutluluk (es-sa'âdetü'l-kusvâ) olarak açıklar. Filozof ideal devletin insanların erdemlere, ahlâki olgunluğa ve en yüce mutluluğa ulaşmasına vesile olan erdemli başkana da önemli bir rol yükler ve onun tüm yönleriyle özelliklerini tartışır. Sonuç itibariyle Âmirî’nin ideal devlet anlayışı özellikle İslam kültürü, Grek felsefesi ve Fars siyaset düşüncesiyle beslenmiş olduğu iddiasından hareketle onun ideal devlet tasavvuru değerlendirilecektir.
Anahtar Kelime:

THE IDEAL STATE CONCEPTION IN ABU'L HASAN AL-ÂMİRÎ

Öz:
In this study, Âmirî's conception of the ideal state and the political philosophy envisioned for the formation of a good state administration will be discussed. Classical Islamic philosophers examined the philosophy of politics in connection with the relationship between morality and happiness, and in their works, they envisaged a system that proceeds on the level of human-society-state that does not exist without the other, claiming that it is inevitable these levels affect each other naturally. Again, they have dealt with the ideal human, ideal society and the characteristics of the ideal state without leaving the context of morality and happiness. Âmirî, who left a mark in post-Fârâbî 's Islamic political philosophy, divided the society and the state into two according to whether they were virtuous or not, and revealed an ideal state envision by interpreting the political understanding of the Platon-Aristotle-Fârâbî triad in his own way. Âmirî, who defines politics as bringing the people to the highest virtues, explains its aim as the highest happiness. So as to meet human needs, he has to live in a state which is a necessary by nature. Defending that the person who will be a ruler cannot be a random person, Âmirî explains that the state can be achieved with a divine present, that the ruler can obtain it with divine favor, and that a benevolent and happy state must be based on laws. The virtuous state administrators presented by Âmirî in his works are distinguished people who attach importance to wisdom, know the virtues and apply them. Again, the Philosopher attributes an important role to the virtuous ruler, who helps the humans of the ideal state reach virtues, moral maturity and the highest happiness, and discusses all aspects of him/her. As a result, Âmirî's ideal state conception will be evaluated, based on the claim that Âmirî's ideal state understanding was especially nourished by Islamic culture, Greek philosophy and Persian political thought.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ÂMİRÎ, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). el-İ’lâm bi-menâkıbi’l- İslâm. Tahk. Ahmed Abdulhamid Ğurâb. Riyad: Dâru’r-risâle, 1988.
  • ÂMİRÎ, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). “el-İ'lâm bi- menâkıbi'l-İslâm”. İçinde İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. Çeviren Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
  • ÂMİRÎ, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992).es-Saâde ve’l-is’âd fi’s- sîrati’l-insâniyye. Tahk. Ahmed Abdulhalim Atiyye. Kâhire: Dâru’s- sekâfe li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1991.
  • ÂMİRÎ, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). “el-Fusûl fî meâlimi’l- İlâhiyye”. İçinde Bir ve Çok: Âmirî Felsefesinde Tanrı ve Âlem. Çev. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
  • ÂMİRÎ, Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). Kitabü'l-Emed 'ale'l- ebed. Çeviren Yakup Kara. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. 2013.
  • ARİSTOTELES. Nikomakhos’a Etik. Çev. Saffet Babür. Ankara: BilgeSu Yayıncılık, 2015.
  • ARİSTOTELES. Politika. Çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
  • ARSLAN, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 2. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınevi, 2018.
  • ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin. “Siyâsetnâme”. İslam Ansiklopedisi. 37:304- 306. Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2009.
  • AYDIN, Mehmet. “Âmirî, Hayatı, Eserleri ve Görüşleri”. Diyanet İlmi Dergisi, 16/3(1977):148-154.
  • AYDIN, Hasan. “İslam Düşüncesinde Siyaset Felsefesi ve Siyasal Kuramlar”, Bilim ve Gelecek Dergisi. 143(2016):10-34.
  • AYDIN, Hasan. “Amirî’nin Düşünce Sisteminde Felsefe ve Felsefi Bilimlerin Meşruluğu Sorunu”. Ekev Akademi Dergisi. 33/(2007):55-66.
  • BAYRAKLI, Bayraktar. Fârâbî’de Devlet Felsefesi. İstanbul: Şehir Yayınları, 2000.
  • BAYRAKTAR, Mehmet. İslam Felsefesine Giriş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
  • CANATAN, Kadir. İslam Siyaset Düşüncesi ve Siyasetnâme Geleneği. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2014.
  • CÂBİRÎ, Muhammed Âbid el-. Arap Ahlâkî Aklı. Çev. Muhammet Çelik İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
  • CİHAN Ahmet Kamil. “Fârâbî’nin Savaş Teorisi”. Diyanet İlmi Dergi, 52/(2016):167-180.
  • CİHAN Ahmet Kamil. “The Thought of Muslim Philosophers in the Classical Period about Practical Arts”, Bilimname, Ahi Evran Özel Sayısı, 69-89.
  • CORBİN, Henry. Başlangıçtan İbn Rüşd’e Kadar İslam Felsefesi Tarihi. Çev. Hüseyin Hatemi. C. 1 Ankara: İletişim Yayınları, 2017.
  • ÇİLİNGİR, Lokman. Yıldız, M., Aydın, H. İslam’ın Klasik Çağında Bir Felsefi Sorun Olarak Siyaset. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
  • EBÛ ZEYD, Münâ Ahmed. “Müctemiu’l-hayri ve’l ümmeti’l meymuneti inde el-Âmirî”. Et-tefahimu, (Tarihsiz):101-126.
  • FÂRÂBÎ. El-Medinetü'l-Fazıla, çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
  • İZMİRLİ, İ. Hakkı. "İslam'da Felsefe Cereyanları 3". Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası. 4/14 (İstanbul: Evkaf Matbaası, 1930):28-45.
  • IŞIK, Hidayet. Âmirî’ye Göre İslam ve Öteki Dinler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
  • IŞIK, Hidayet. “Karşılaştırmalı Din Çalışmaları Açısından Ebu’l- Hasan el- Âmiri”. İçinde Türkiye’de Dinler Tarihi (Dünü, Bugünü ve Geleceği), (Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2009.
  • MADELUNG, Wilferd. “al-Âmirî is still relatively little known Muslim Philosopher”. The Journal of The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 1 (1990).
  • NETTON, Ian Richard. Fârâbî ve Okulu. Çev. Mehmet Vural. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
  • ŞEHRİSTANİ, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebi Bekr Ahmed (548/1153). Milel ve Nihal. Çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
  • KANAT, Celal A. Platon ve Aristoteles'te Devlet ve Toplum Felsefesi. İstanbul: Doruk Yayınları, 2013.
  • KAYA, Mahmut. “Âmirî”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 3:68-72. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • KUTLUER, İlhan. “İslam Felsefesi Tarihinde Ahlâk İlminin Teşekkülü”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1989.
  • KUTLUER, İlhan. Akıl ve İtikad. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
  • KORKUT, Şenol. Fârâbî’nin Siyaset Felsefesi: Kökenleri ve Özgünlüğü, 2. Bsk. Ankara: Atlas Kitap, 2018.
  • KÖSE, Hızır Murat. “Siyaset”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 37: 294-299. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
  • KÖMBE, İlker. “İslam Siyaset Düşüncesinde Siyaset Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 3/44 (2018/1):35-60.
  • OSMANOĞLU, Ömer. “Metafizik ve Ahlâkla İlişkisi Bakımından Ortaçağ İslam Siyaset Düşüncesi”, Dem Dergi, 2/5(2010), 106-111.
  • ROSENTHAL, Franz. “Ebu’l-Hasan el-Âmirî’ye Göre Devlet ve Din”. İçinde Derleme: İslâm ’da Siyaset Düşüncesi. Çev. Kazım Güleçyüz (İstanbul: İnsan Yayınları, 1995):167-180.
  • ROWSON, Everett K. ‘’Âmirî’’. İçinde İslam Felsefesi Tarihi I. Çev. Şamil Öçal, Hasan Tuncay Başoğlu. Editör, Seyyid Hüseyin Nasr, Oliver Leaman, 2. Baskı. İstanbul: Açılım Kitap, 2017.
  • PLATON. Devlet. Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimboz. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1971.
  • ROSS, David. Aristoteles. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
  • ŞULUL, Cevher. “İbn Rüşd’ün Siyaset Felsefesi”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. C. 7:711-739. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
  • TOKU, Neşet. Siyaset Felsefesine Giriş. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
  • TURHAN, Kasım. “H. 4. / M. 10. Yüzyılın İki Müslüman Siyaset Filozofu Fârâbî ve Âmirî”, İçinde Medeniyet Düşünürü Fârâbî Uluslararası Sempozyumu (13-15 Kasım 2014) Bildirileri, editör Ejder Okumuş ve İlyas Burak (Eskişehir, 2015):369-376.
  • TURHAN, Kasım. Bir Ahlâk Problemi Olarak Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
  • TURHAN, Kasım. Âmirî ve Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
  • TOKTAŞ, Fatih. “Büyük İskender Bağlamında Sahte Aristotelesçiliğin Âmirî’nin “es-Saʿâde ve'l-isʿâd”ındaki Yansımaları”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 44/(2016):47-89.
  • VURAL, Mehmet. İslâm Felsefesi Tarihi: İslâm Düşüncesinin Tarihsel Seyri. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
  • YALIN, Salih. “İslâm Ahlâk Filozoflarının Aile Ahlâkına İlişkin Görüşleri Üzerine Bir İnceleme: İbn Sina, Tûsî ve Kınalızâde Örneği”. Journal of Islamic Research, 2019/30(3):479-94.
  • YALIN, Salih. “Şirvânî de Ahlâk ve Siyaset”. Bilimname. 24/(2013):9-30.
  • WATT, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Çev. Ethem Ruhi Fığlalı Ankara: Sarkaç Yayınları, 1981.
APA AKPINAR F, cihan A (2022). EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. , 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
Chicago AKPINAR Fuat,cihan Ahmet Kamil EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. (2022): 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
MLA AKPINAR Fuat,cihan Ahmet Kamil EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. , 2022, ss.601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
AMA AKPINAR F,cihan A EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. . 2022; 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
Vancouver AKPINAR F,cihan A EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. . 2022; 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
IEEE AKPINAR F,cihan A "EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU." , ss.601 - 625, 2022. 10.28949/bilimname.1137826
ISNAD AKPINAR, Fuat - cihan, Ahmet Kamil. "EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU". (2022), 601-625. https://doi.org/10.28949/bilimname.1137826
APA AKPINAR F, cihan A (2022). EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. Bilimname, (48), 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
Chicago AKPINAR Fuat,cihan Ahmet Kamil EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. Bilimname , no.48 (2022): 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
MLA AKPINAR Fuat,cihan Ahmet Kamil EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. Bilimname, vol., no.48, 2022, ss.601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
AMA AKPINAR F,cihan A EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. Bilimname. 2022; (48): 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
Vancouver AKPINAR F,cihan A EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU. Bilimname. 2022; (48): 601 - 625. 10.28949/bilimname.1137826
IEEE AKPINAR F,cihan A "EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU." Bilimname, , ss.601 - 625, 2022. 10.28949/bilimname.1137826
ISNAD AKPINAR, Fuat - cihan, Ahmet Kamil. "EBU’L HASAN EL-ÂMİRÎ’DE İDEAL DEVLET TASAVVURU". Bilimname 48 (2022), 601-625. https://doi.org/10.28949/bilimname.1137826