HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834)
Yıl: 2022 Cilt: 16 Sayı: 33 Sayfa Aralığı: 75 - 98 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 25-05-2023
HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834)
Öz: Bu incelemede Ģehir tarihinin ana kaynakları arasında yer alan Hurufat defterlerinden ve bölge hakkında bilgi veren diğer bazı belgelerden hareketle Kumru çevresindeki kırsal yerleĢim yerlerinde kurulmuĢ vakıflar, dinî yapılar, görevliler ve ücretleri incelenecektir. Kazalar hakkında tutulan Hurufat defterlerinde bölgenin idarî, dinî, sosyal ve ekonomik durumu ile ilgili önemli bilgiler bulunmaktadır. Tutulduğu zaman dilimi değerlendirildiğinde, bu defterler bölgenin yaklaĢık iki yüzyıllık bir dönemini tespit etme imkânı sunmaktadır. Osmanlı döneminde bölgenin idari birimleri olan Meydan, Serkiz ve KeĢderesi kazalarında 1690 ile 1830 yılları arasında çok sayıda dini yapı hizmet veriyordu. Hizmet veren bu binaların her türlü finansmanı ise vakıflarla karĢılanıyordu. Kazalarda inĢa edilen camiler, mescitler ve buralarda görevli kiĢilerin masraflarını karĢılamak üzere hayırsever kiĢiler tarafından birçok para vakfı kurulmuĢtur. Vakfedilen bu paralar Ġslam hukukuna uygun Ģekilde düzenlenmiĢ bir çeĢit gelir sistemiyle borç verilerek değerlendirilmiĢ, elde edilen gelirler, dinî ve sosyal yapıların bakım ve onarımlarının sağlanması ve görevlilerin maaĢlarının karĢılanması için harcanmıĢtır.
Anahtar Kelime: MOSQUES, MASJIDS AND THEIR OFFICIALS IN KUMRU (SERKIS, KEġ STREAM AND MEYDAN DISTRICT) ACCORDING TO HURUFAT NOTEBOOKS (1689-1834)
Öz: This study deals with the foundations and religious structures established in rural settlements around Kumru, and officials and their wages will be examined based on the Hurufat notebooks, which are among the main sources of the local history, and some other documents revealing the characteristics of the region. Hurufat notebooks kept by district officers provide us with important information about the administrative, religious, social and economic aspects of the region. Considering the period in which it was kept, these notebooks offer the opportunity to identify a period of approximately two centuries in the region. During the Ottoman period, many religious buildings were serving in the districts of Meydan, Sergis and KeĢ Stream, which were the administrative units of the region, between 1690 and 1830. All kinds of financing for these buildings were supported by foundations. Many monetary foundations were established by benevolent people to cover the expenses of mosques and masjids built in these districts, and the people working in these places. These donations were utilized through a kind of income system according to Islamic law, and the revenues were spent for the maintenance and restoration of religious and social structures and to meet the wages of the officials.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- NFS.d., (Nüfus Defterleri) 977; 1003; 1033.
- -EV.d. (Evkaf Defterleri), 12983.
- -MġH.ġSC. (MeĢihat ġeriyye Sicilleri Defterleri, Ünye Kadı Sicili), 8947.
- -HD, (Hurufat Defteri) 545; 547; 548; 549; 555; 567; 1080; 1088; 1089; 1090; 1091; 1098; 1117; 1118; 1119; 1122; 1123; 1128; 1131; 1139; 1140; 1142; 1154.
- -Hat.1084.
- AKGÜNDÜZ, Ahmet. ―Osmanlı Hukukunda Vakıflar, Hükümleri ve ÇeĢitleri‖. Türkler, C:10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.447-460.
- ———. Ġslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. OSAV, Ġstanbul 2013.
- AKINCI, Halis. Hurufat Defterlerine Göre Kır-ili Kazası, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2007.
- ALKAN, Mustafa. ―Türk Vakıf Tarihi AraĢtırmaları Açısından Hurufat Defterleri: Adana Örneği‖. Kongreye Sunulan Bildiriler 2006, IV. Cilt, 1.Kısım, Ankara 2010, ss.825-842.
- BAYKARA, Tuncer. Osmanlı TaĢra TeĢkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1990.
- BEYAZIT, Yasemin. ―Hurufat Defterlerinin ġehir Tarihi AraĢtırmalarındaki Yeri‖. History Studies C: 5, S: 1, 2013, ss.39-69.
- ÇAKAR, Enver. ―Hurufat Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Palu‖. Vakıflar Dergisi, S: 49, 2018, ss.21-40.
- ÇAKAR, Enver ve Celalettin Uzun. Hurufat Defterlerinde Harput (1690- 1812), Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Yayınları, Elazığ 2017.
- ÇAL, Halit. ―1192 Numaralı 1696-1716 Tarihli Hurufat Defterine Göre Yunanistan‘daki Türk Mimarisi‖. Erdem, S: 58, 2010, ss.93-242.
- ÇĠFTÇĠ, Cafer. ―18. Yüzyılda Bursa‘da Para Vakıfları ve Kredi ĠĢlemleri‖. Tarih AraĢtırmaları Dergisi C: 23, S: 36, 2004, ss.79-102.
- DEMĠRTAġ, Hasan. ―Vakıf AraĢtırmalarında Kaynak Olarak Hurufat Defterleri: Kangırı Örneği‖. Vakıflar Dergisi, S: 37, 2011, ss.47-92.
- DEMĠRYÜREK, Mehmet. ―Kıbrıs ġer‘iye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın Ġlk Yarısında Kıbrıs‘ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nukud)‖. Turkish Studies C: 4, S: 8, 2009, ss.1015-1043.
- DÜZDAĞ, M. Ertuğrul. Kanuni Devri ġeyhülislamı Ebussuud Efendi Fetvaları. Kapı Yayınları, 2018.
- EMĠROĞLU, Kudret. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869. C. 1. Trabzon Ġli ve Ġlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal YardımlaĢma Vakfı, Ankara 1993.
- ———. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1877. C. 9. Trabzon Ġli ve Ġlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal YardımlaĢma Vakfı, Ankara1995.
- ———. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1890. C. 18. Ankara: Trabzon Ġli ve Ġlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal YardımlaĢma Vakfı, 2008.
- ———. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1903. C. 21. Ankara: Trabzon Ġli ve Ġlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal YardımlaĢma Vakfı, 2008.
- GEDĠKLĠ, Fethi. ―Kaza‖. Diyanet Ġslam Ansiklopedisi, C: 25, Ankara 2022, ss.117-119.
- GÖKMEN, Ertan. ―Hurufat Defterlerine Göre Demirci Kazası ve Köylerinde Cami ve Mescitler (1690-1830)‖. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C: 3, S: 2, 2005, ss.21-56.
- ĠPEK, Nedim. ―Canik Sancağı‘nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme‖. On dokuz Mayıs University Journal of Education Faculty, C: 12, S: 1, 1999, ss.24-45.
- KAVALCIOĞLU, Abdullah. ―16. Yüzyıl Osmanlısında Kur‘ân Okuma KarĢılığı Ücret Alma TartıĢmaları: Birgivî Zeyrekzâde Örneği‖. Ġlahiyat Tetkikleri Dergisi, S: 54, 2020, ss.303-328.
- KUL, Eyüp. Osmanlı Döneminde Rize (Fetihten 19. Yüzyıla), Libra Yayıncılık, Ġstanbul 2020.
- ———. ―Rize ġehri‘nin Türk-Ġslam Beldesine DönüĢüm Sürecinde Vakıfların Rolü‖. BaĢlangıçtan 19. Yüzyıla Rize Tarihi, Ed. Burak Gani Erol, Ali Güveloğlu, Eyüp Kul, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, Rize 2020, ss.216-266.
- KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). TTK, Ankara 2018.
- NALDAN, F. ―Hurufat Defterlerine Göre 17. ve 18. Yüzyıllarda Gercanis‘de (Refahiye) Bulunan Vakıf Eserler‖. Vakıflar Dergisi, S: 53, 2020, ss.115-131
- ÖZ, Mehmet. ―Tahrir Defterlerine Göre Canik Sancağında Nüfus 1455- 1643‖. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S: 6, 1991, ss.173- 205.
- YEDĠYILDIZ, Bahaeddin ve Ünal Üstün. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I: 1455 Tarihli Tahrir Defteri. TTK, Ankara 1992.
- YEDĠYILDIZ, Bahaeddin ve Ünal Üstün. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları II: 1485 Tarihli Tahrir Defteri/. TTK, Ankara 2002.
- ———.―Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları ya da Türk Hayrat Sistemi‖. Osmanlı, C: 5, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss.17-33.
- ———.―Vakıf‖. Diyanet Ġslam Ansiklopedisi, C: 42. Ġstanbul 2012, ss.479- 486.
| APA | BAY A (2022). HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). , 75 - 98. |
| Chicago | BAY ABDULLAH HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). (2022): 75 - 98. |
| MLA | BAY ABDULLAH HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). , 2022, ss.75 - 98. |
| AMA | BAY A HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). . 2022; 75 - 98. |
| Vancouver | BAY A HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). . 2022; 75 - 98. |
| IEEE | BAY A "HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834)." , ss.75 - 98, 2022. |
| ISNAD | BAY, ABDULLAH. "HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834)". (2022), 75-98. |
| APA | BAY A (2022). HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16(33), 75 - 98. |
| Chicago | BAY ABDULLAH HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). Karadeniz İncelemeleri Dergisi 16, no.33 (2022): 75 - 98. |
| MLA | BAY ABDULLAH HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, vol.16, no.33, 2022, ss.75 - 98. |
| AMA | BAY A HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 2022; 16(33): 75 - 98. |
| Vancouver | BAY A HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834). Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 2022; 16(33): 75 - 98. |
| IEEE | BAY A "HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834)." Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16, ss.75 - 98, 2022. |
| ISNAD | BAY, ABDULLAH. "HURUFAT DEFTERLERĠNE GÖRE KUMRU’DA (SERKĠZ, KEġDERESĠ VE MEYDAN KAZALARI) CAMĠLER, MESCĠTLER VE GÖREVLĠLERĠ (1689-1834)". Karadeniz İncelemeleri Dergisi 16/33 (2022), 75-98. |
