HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI
Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 30. YIL ÖZEL SAYISI Sayfa Aralığı: 54 - 74 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.30627/cuilah.1159267 İndeks Tarihi: 06-06-2023
HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI
Öz: Mısır’ın Selâhaddin Eyyûbî (ö. 589/1193) tarafından fethinden (567/1171) sonra uygulamaya konulan Şâfiî kādılkudât tayini Memlükler’de daha geniş formuna kavuşmuştur. Memlükler’in ilk yıllarında Şâfiî kādılkudâtın yanına görevinde yardımcı olmak üzere diğer mezheplerden naibler atanmıştır. Şâfiî merkezli yargı sisteminin anlaşmazlıklara yol açması üzerine I. Baybars’ın emriyle sadece Şâfiîlerden bir kādılkudât tayin edilmesi uygulamasından vazgeçilmiş önce başşehir Kahire olmak üzere tedricen diğer şehirlerde de icra edilmek üzere dört sünnî mezhebin mensuplarına kendi mezheplerine göre hükmedecek kādılkudâtlar tayin edilmiştir. Uygulama bölgelerde mezhep mensubu âlimlerin, müderrislerin yetişmesinin önünü açmış, buralardan devlet kademesinde görev alan tarihe mâl olmuş ilim adamları yetişmiş ve tarihi kayıt altına alan müverrihler meşhur ilim adamlarının biyografilerini kaleme almıştır. Nuaymî ve öğrencisi İbn Tolun, Memlük dönemi tarihçilerinin öne çıkan şahsiyetleri arasındadır. Bunların biyografi eserlerinde istifade ettiği kaynaklardan biri de Hanefîler ile Eşʽarîler arasındaki görüş ayrılıklarını manzum bir şekilde ilk defa ele alan ve hilafette Kureyşli olmanın şart olmadığını dile getiren Necmeddin Tarsûsî’nin Kitâbü’t-Tevârîh’idir. Çalışmanın konusu Kitâbü’t-Tevârîh’in Nuaymî’nin ed-Dâris fî Târîhi’l-Medâris’i ile İbn Tolun’un Kudâtü Dımaşk ve el-Kalâidü’l-Cevheriyye adlı eserlerine kaynaklığıdır. Amacı, kaynaklarda Dımaşk tarihi olarak bilinen bu eserlere kısmen de olsa Kitâbü’t-Tevârîh’in kaynaklığını ortaya koymak, örnekleri ve delilleriyle ispat etmektir. Yöntemi ise ilgili eserleri içerik ve metin açısından karşılaştırma yöntemidir. Bu üç eserin ikisinde müelliflerin atıfta bulunmaları sebebiyle Kitâbü’t-Tevârîh’in kaynaklığını ifade ettikleri görülür. Herhangi bir atfın yapılmadığı Kudâtü Dımaşk’ta ise ikisi arasındaki yoğun benzerlikler sebebiyle Kitâbü’t-Tevârîh’in bu esere de kaynaklık ettiğini dile getirmek bilimsel bir zorunluluktur.
Anahtar Kelime: Kitābu’t-Tawārīh that Wrıtten by Tarsūsī who One of The Hanafī Qādıs to Source of The Bıographıcal Works of Nuaymī and Ibn Tolun
Öz: The Shāfī qādilqudāt designation which was put into practice after the conquest of Egypt by Salāhaddin Ayyūbī (d. 589/1193) obtained a extensive form in the Mamluks period. In the early years of the this period, delegated judge/naibs were appointed from different Sunnī sections to help the Shāfī qādilqudāt in his missions. Practice of appointment the Shāfī qādilqudāt was abandoned by the order of Baybars I, when only the appointment of Shāfī qādis caused disagreements. The members of the four Sunnī sections were appointed first in the capital city of Cairo and thereafter appointed in other cities of Egypt gradually as judges to rule according to their own sections. This practice paved the way for the training of scholars and mudarris in the regions and they who took charge in the state level and became a historical figure and the historians who recorded the history wrote the biographies of them. Nuaymī and Ibn Tolun who student of Nuaymī are among the prominent figures of the Mamluk historians. One of the sources used by them in their biography works is Kitābu’t-Tawārīh which written by Necmeddin Tarsūsī who is the first person as verse to deal with the differences of thoughts between Hanafīs and Ash'arīs and stated that it is not necessary to be a Quraysh in the caliphate. The subject of the our study is source of Kitābu’t-Tawārīh for work ad-Dāris fī Tārīhi’l-Madāris which written by Nuaymī and work Qudātu Dimask and al-Kalāidu'l-Cavhariyya which written by Ibn Tolun. It’s aim in this study is to prove with examples and evidences that Kitābu’t-Tawārīh is a source for these works which are introduced as the history of Damascus in the sources. It’s method is the comparing related works in terms of content and text. Therefore, it is a moral obligation to state that Kitābu’t-Tawārīh is a source for this work, due to the intense similarities in Qudātu Dimask which no reference is made, while in two of these three works, the authors express their sources by citation method.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Döneminin (648-923/1250-1517) Öne Çıkan Vefeyât, Tabakât ve Terâcim Eserleri”. ÇÜİFD, 16/2, 1-38, 2016.
- Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler Dönemi Vezirlik. İstanbul: İSAM 2009.
- Ayaz, Fatih Yahya. Türk Memlükler Dönemi Saray Ağalığı (Üstâdârlık). İstanbul: İFAV, 2008.
- Düzenli, Aygül. Memlükler Döneminde İktidar Ulema İlişkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2021.
- Hüseynî, Ebû’l-Mahâsin. Min züyûli’l-iber. thk. Muhammed Reşad Abdüsamed. Kuveyt: Matbaatü Hukümeti’l-Kuveyt, 1986.
- Hüseynî, Ebü’l-Mehâsin. Züyûlü’l-iber fi haber-i men gaber. tah. Ebû Hacer Zeğlûl, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
- İbn Kādî Şühbe. el-İʻlâm bi tarîhi ehli’l-İslâm. Feyzullah Efendi Koleksiyonu, vr. 170.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâ‘îl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. I-XXI. Kahire: Dâru Hicr, 1997-1999.
- İbn Râfiʻ, Takiyyüddin Muhammed. el-Vefeyât. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1402.
- İbn Tolun, Şemseddin Muhammed b. Alî b. Ahmed ed-Dımaşkī. Kitâbü’l-Gurefi’l-ʿaliyye fî terâcimi müteahhiri’l-Hanefiyye. Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1924, vr. 156b.
- İbn Tolun, Şemseddin Muhammed. el-Kalâidü’l-cevheriyye fî târîhi’s-Sâlihiyye. thk. M. A. Dehmân. Dımaşk: Mutbûâtü Mecmaı’l-Lügati’l-Arabiyye, 1980.
- İbn Tolun, Şemseddin Muhammed. es-Sağru’l-bessâm fî zikri men vülliye kazâe’ş-Şam.thk. Selahattin Müneccid (Kudâtü Dımaşk). Dımaşk: Matbûâtu’l-Mecmai’l-Arabî, 1956.
- İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdülkâdir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût. I-XI. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986-1993.
- Kavas, Ahmet. “İbn Tolun”. DİA, İstanbul: TDVY, 1999.
- Kılıç, Muharrem.“Necmeddin Tarsûsî”. DİA, İstanbul: TDVY, 2011.
- Muhammed Gazzi, Necmeddin. el-Kevâkibü’s-sâire bi aʻyâni’l-mieti’l-âşira. I-III. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
- Nuaymî, Abdülkadir b. Muhammed. ed-Dâris fî târîhi’l-medâris. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
- Özen, Şükrü. “Kādılkudât”. DİA. İstanbul: TVDY, 2001.
- Sadıker, Ömer. "Şam Hanefî Kadısı Necmeddin Tarsûsî’nin Kitâbü’t-Tevârîh’i: (Tahkik-Tercüme-Değerlendirme)". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD). 20 / 1 (Haziran 2020): 176-200, https://doi.org/10.30627/cuilah.726752.
- Safedî, Halil b. Aybek. Aʻyânü’l-asr ve aʻvânü’n-nasr. nşr. Ali Ebû Zeyd vd. I-VI. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Muʻâsır-Dâru’l-Fikr, 1998.
- Safedî, Halil b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût-Türkî Mustafa. I-XXIX. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
- Şık, İsmail. "Necmeddin Tarsûsî’nin “Urcûze fî Vefeyâti’l-A‘yân Min Mezhebi Ebî Hanîfeti’n-Nu‘mân” Adlı Eseri: Tedkik, Çeviri ve Değerlendirme". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD). 17/1, Haziran 2017.
- Şık, İsmail, Sadıker, Ömer, Akbaş, Hamdi . "Ehl-i Sünnet Teolojik Perspektifinde Kimlik Mücadelesi (Hanefî-Eş’arî Uz(ak)laştırması)". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD). 22/1 (Haziran 2022):1-17. Https://Doi.Org/10.30627/Cuilah.1099606
- Şık, İsmail. “Necmeddin Tarsûsî’nin Urcûzesinde Eşʻarî-Hanefî Teolojik Farklılaşmaları”. İTOBİAD. 6/1, (2017).
- Tarsûsî, Necmeddin. “Kitâbü’t-Tevârîh”. ed-Dürretü’s-seniyye fi şerhi’l-Fevâidi’l-fıkhiyye. Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmed Asım Bey Koleksiyonu, no: Ma 841 34, 195a.
- Tarsûsî, Necmeddin. “Kitâbü’t-Tevârîh”. el-Fevâidü’l-fıkhiyye. Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Mehmed Asım Bey Koleksiyonu, no: Ma 841 34, 190 a.
- Tarsûsî, Necmeddin. Tuhfetü’t-Türk Tarsûsî’nin Siyasetnamesi. hzr. Muhammed Usame Onuş, edt. Özgür Kavak, Hızır Murat Köse. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
- Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-İber fî haberi men ğaber. thk. Muhammed es-Saʻîd b. Besyûnî Zağlûl. I-IV. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
APA | SADIKER O, AKBAŞ H (2022). HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. , 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
Chicago | SADIKER OMER,AKBAŞ HAMDİ HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. (2022): 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
MLA | SADIKER OMER,AKBAŞ HAMDİ HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. , 2022, ss.54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
AMA | SADIKER O,AKBAŞ H HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. . 2022; 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
Vancouver | SADIKER O,AKBAŞ H HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. . 2022; 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
IEEE | SADIKER O,AKBAŞ H "HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI." , ss.54 - 74, 2022. 10.30627/cuilah.1159267 |
ISNAD | SADIKER, OMER - AKBAŞ, HAMDİ. "HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI". (2022), 54-74. https://doi.org/10.30627/cuilah.1159267 |
APA | SADIKER O, AKBAŞ H (2022). HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (30. YIL ÖZEL SAYISI), 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
Chicago | SADIKER OMER,AKBAŞ HAMDİ HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi , no.30. YIL ÖZEL SAYISI (2022): 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
MLA | SADIKER OMER,AKBAŞ HAMDİ HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol., no.30. YIL ÖZEL SAYISI, 2022, ss.54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
AMA | SADIKER O,AKBAŞ H HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2022; (30. YIL ÖZEL SAYISI): 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
Vancouver | SADIKER O,AKBAŞ H HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2022; (30. YIL ÖZEL SAYISI): 54 - 74. 10.30627/cuilah.1159267 |
IEEE | SADIKER O,AKBAŞ H "HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI." Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, , ss.54 - 74, 2022. 10.30627/cuilah.1159267 |
ISNAD | SADIKER, OMER - AKBAŞ, HAMDİ. "HANEFÎ KADISI TARSÛSÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TEVÂRÎH’İNİN NUAYMÎ VE İBN TOLUN’UN BİYOGRAFİ ESERLERİNE KAYNAKLIĞI". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30. YIL ÖZEL SAYISI (2022), 54-74. https://doi.org/10.30627/cuilah.1159267 |