Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması

ERKAN, TOLGA

Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması

Tolga ERKAN (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Güzel Sanatlar Bölümü Ankara, Türkiye)

Turkish Studies (Elektronik)

32 7

Yıl: 2010 Cilt: 5 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1218 - 1263 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması

Öz:

Türk toplulukları ve devletlerinde insan figürü kullanımı sıkça görülmektedir. Farklı coğrafyalarda, farklı zaman dilimlerinde ve farklı dinleri benimsemiş olan Türklerde kullanılan insan figürleri konu ve biçim bakımından benzerlik göstermektedir. Bu çalışmada, Anadolu Selçukluların sanat eserlerinde bulunan insan figürlerinin kendilerinden önce var olmuş Türk toplulukları ve devletlerinin yaptığı sanat eserlerindeki insan figürleriyle olan ilişkiyi incelemektedir. Anadolu Selçuklu sanat eserlerinde görülen insan figürleriyle, önceki dönemlerde Orta Asya’da yaşamış olan Türklerin, Uygurların ve Gaznelilerin yaptığı insan figürlerinin bulunduğu sanat eserlerinde kompozisyonda kullanılan elemanlar, duruşlar, giysiler ve yüzler gibi konu ve biçimsel yönleriyle benzerlik görülmektedir. Türk sanatında, Uygurlar ve Gazneliler gibi eski Türk medeniyetlerinin kullandığı geleneksel insan figürü anlayışı Anadolu’da Anadolu Selçuklular yönetimi döneminde getirilmiş ve gelişmiştir.

Anahtar Kelime:

Human figures in the anatolian seljuq art: a comparison to the cave drawings of uygurs and the murals of ghaznavids from the aspects of theme and morphology

Öz:

Figurative depiction is widely circulated among Turkish communities and states. There is an alikeness of the aspects of theme and morphology in the figurative art among Turkish communities and states even though they adopted different religions and existed in different regions and periods. Turkish figural art tradition was transferred to Minor Asia by the Anatolian Seljuqs. Correspondingly, this study points up the human figures and their use in the art of the Anatolian Seljuqs as a link to documenting figurative depiction elements within previous Turkish communities and states. Hence the figurative depiction that appears in the Anatolian Seljuqs art parallel to the Uygurs and the Ghaznavids wall paintings in terms of theme, setting and scene, and clothes and the faces of the figures. These characteristics of the Anatolian Seljuqs figurative depictions bear similarity to the theme and the morphologic aspects of the ancient Turks in Central Asia, the Uygurs and the Ghaznavids. Therefore Turkish figurative depiction continued to exist and develop in Anatolia under the Anatolian Seljuqs patronage with the influence of ancient Turkish civilizations, including the Uygurs and the Ghaznavids.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

ARIK, Rüçhan. (2000). Kubad Abad, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ARIK, Rüçhan. (2007). “Selçuklu Saraylarında Çini”, Anadolu‟da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Editör: ÖNEY, Gönül, ÇOBANLI, Zehra, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
ARSEVEN, Celâl, Esad. (1970). Türk Sanatı, İstanbul: Cem Yayınevi. ASLANAPA, Oktay. (2007). Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
BAZIN, Germain. (1964). A Concise History of Art, New York: Thames and Hudson.
BLOOM, Jonathan, M. (2009). Cities in the Pre-Modern Islamic World: The Urban Impact of Religion, State and Society, (Editor) Amira K. Bennison, Alison L. Gascoigne, New York: Routledge.
BOSWORTH, Clifford, Edmund. (1967). Islamic Surveys 5 The Islamic Dynasties, Edinburgh: Edinburgh University Press.
BRAUER, Ralph, W. (1995). Boundaries and Frontiers in Medieval Muslim Geography, Darby: Diane Publishing Co. CONZE, Edward. (2008). Buddhism, 4th Edition, Oxford: Oneworld Publications.
ÇAKMAKOĞLU-KURU, Alev. (2008). İkonografik Açıdan Orta Çağ Türk Mimarisinde Yer Alan İstiridye Motifi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, Erdem, Issue: 52.
ÇAYCI, Ahmet. (2002). Anadolu Selçuklu Sanatı‟nda Gezegen ve Burç Tasvirleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. ÇİFTÇİ, Köksal. (2008). Tektanrılı Dinlerde resim ve Heykel Sorunu, İstanbul: Bulut Yayınları.
ÇORUHLU, Yaşar. (2007). Erken Devir Türk Sanatı, Istanbul: Kabalcı Yayınevi.
DENKTAŞ, Mustafa. (2007). “Karatay Hanı” in Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Editor: Hakkı ACUN, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
DURAN, Remzi. (2001). Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
DURUKAN, Aynur, ÜNAL, Mehlika, Sultan. (1994). Anadolu Selçuklu Dönemi Sanatı Bibliyografyası, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
ESİN, Emel. (2004). Orta Asya‟dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi
ETTINGHAUSEN, Richard (1970). The Flowering of Seljuq Art, Metropolitan Museum Journal, Vol. 3.
GABRIEL, Albert. (1934). Monuments Turcs D‟Anatolie, Paris: E. de Boccard.
GOLDSCHMIDT Jr., Arthur, DAVIDSON, Lawrence. (2006). A Concise History Of The Middle East, (8th ed.) Boulder: Westview Press.
GOMBRICH, E. H. (2006). The Story of Art, (Pocket Edition 2006), London: Phaidon Press Limited.
GÖMEÇ, Sadettin. (1998). Şamanizm ve Eski Türk Dini, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1998, Volume:4.
GRABAR, Oleg. (2004). İslam Sanatının Oluşumu (The Formation of Islamic Art). İstanbul: Pusula Yayınları.
GRANT, Judith. 1966. The Pillage of Art. London: Robert Hale.
HAASE, Claus, Peter. (2007). “The Development of Stucco Decoration in Northern Syria of the 8th and 9th Centuries and the Bevelled Style of Samarra”, Facts and Artefacts Art in the Islamic World, Ed: HAGEDORN, Annette, SHALEM, Avinoam. Leiden: Brill.
HOFFMAN, Eva, R. (2007). Late Antique and Medieval Art of the Mediterranean World, Madlen: Blackwell Publishing Ltd. HOWARD, Douglas A. (2001). The History of Turkey, (Annotated Edition) Westport: Greenwood Publishing Group.
İPŞİROĞLU, Mazhar. (2005). İslam‟da Resim Yasağı ve Sonuçları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
JONES, Owen. (1856). The Grammar of Ornament, London: Day and Son Limited.
KANDEMİR, Sorguç. (1987). Anadolu Selçuklularında Sanat Hayatı, Antalya 2. Selçuklu Eserleri Semineri 26-27 Aralık 1987, Antalya: Antalya Valiliği Yayınları.
KEOWN, Damien. (1996). Buddhism: A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press.
KHOURI, Rami, G. (1990). Qasr al-Hallabat, the September/October 1990 print edition, Houston: Saudi Aramco World.
KÖYMEN, M. A. (1971). Alp Arslan Zamanı Türk Giyim-Kuşamı, Ankara: Selçuklu Araştırmaları Dergisi III.
KUBAN, Doğan. (2001). “The World of Seljuk Art”, Aladdin’s Lamp: Sultan Alâeddin Keykubâd and the Art of the Anatolian Seljuks, Ed: IŞIN, Ekrem. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
KUBAN, Doğan. (2008). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, (Second Edition), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
LEAMAN, Oliver. (2004). Islamic Aesthetics, Edinburgh: Edinburgh University Press.
MERÇİL, Erdoğan. (2000). Türkiye Selçuklular‟nda Meslekler, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
MERÇİL, Erdoğan. (2006). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, (Fifth Edition), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
MCEVEDY, Colin. (2004). The New Penguin Atlas of Medieval History, Translation: Ayşen ANADOL, İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
OTTO-DORN, K., ÖNDER, M. (1967) Kubad-Abâd Kazıları 1965 Yılı Ön Raporu, Türk Arkeoloji Dergisi XIV/1-2.
OTTO-DORN, K. (1969). Bericht über die Grabung Kobadabad 1966, Archäologischer Anzeiger.
OTTO-DORN, K. (1970). Die menschliche Figurendarstellung Auf den fliesen Von Kobadabad, Forschungen Zur Kunst Asiens in Memoriam Kurt Erdmann, Istanbul.
ORAL, M., Zeki. (1953). “Kubad Âbâd Çinileri”, Belleten Cilt: XVII Sayı: 66 Nisan 1953, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
ÖNDER, M. (1967). Konya Kalesi ve Figürlü Eserleri, IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 20-26 Ekim 1961.
ÖNEY, Gönül. (1966-1968). Anadolu Selçuk Sanatında Balık Figürü; The Fish Motif in Anatolian Seljuk Art, Sanat Tarihi Yıllığı II.
ÖNEY, Gönül. (1968). Elements from Ancient Civilizations in Anatolian Seljuk Art, Anatolia, Ankara Üniversitesi, Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi/Ankara Üniversitesi. Sayı: 12, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
ÖNEY, Gönül. (1968). Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi, Belleten, XXXII.
ÖNEY, Gönül. (1969). İran Selçukluları ile Mukaseyeli Olarak Anadolu Selçuklularında Atlı Av Sahneleri, Anadolu (Anatolia) XI 1967.
ÖNEY, Gönül. (1969-70). Sun and Moon Rosettes in the Shape of Human Heads in Anatolian Seljuk Architecture, Anatolia, III.
ÖNEY, Gönül. (1977). Türk Çini Sanatı, Turkish Tile Art), İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
ÖNEY, Gönül. (1984). Reflection Of Ghaznavid Palace Decoration On Anatolian Seljuk Palace Decoration, İzmir: Ege Üniversitesi. Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi Volume III (1984), p. 133-141.
PANCAROGLU, Oya, (2000). A World Unto Himself: The Rise of a New Human Image in the Late Seljuk Period (1150‐1250), Cambridge: Harvard University.
PETERSEN, Andrew. (2002). Dictionary of Islamic Architecture, New York: Routledge.
REDFORD, Scott. (1993). Thirteenth-Century Rum Seljuq Palaces and Palace Imagery, In Ars Orientalis, Vol. 23. Gülru Necipoglu, ed. Ann Arbour: Department of History, University of Michigan.
RİFAT, Samih. (2006). Cengiz Han ve Mirasçıları, İstanbul: Sabancı Üniversitesi-Sakıp Sabancı Müzesi.
RONA, Zeynep, BEYKAN, Müren. (1997). Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (Cilt 1). İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
RUNCIMAN, Steven . (2004). The First Crusade, Cambridge: Cambridge University Press.
RUSSELL-SMITH, Lilla. (2005). Uygur Patronage in Dunhuang, Leiden: Brill.
RUTHVEN, Malise, NANJI, Azim. (2004). Historical Atlas of Islam, Cambridge: Harvard University Press.
SALERNO, Luigi. (1963). Encyclopedia of World Art, Volume X, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
SARRE, Friedrich. (1989). Konya Köşkü, (Second Edition), Translation into Turkish: Şahabeddin UZLUK, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
SAUNDERS, John, Joseph. (2001). The history of the Mongol Conquests, (Paperback edition) Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
SAYRE, Henry, M. (1994). A World of Art, Englewood Cliffs-New Jersey: Prentice-Hall.
SCHLUMBERGER, D. (1978). Lashkari Bazar, Une résidence royale Ghaznévide et Ghqride, Paris: I A. L'Architecture Mémoires de la délégation archéologique Française en Afghanistan. Tome XVIII. Planches: 121-124.
STEARNS, Peter, N., LANGER, William, Leonard. (2001). The Encyclopedia of World History (6 edition), Boston: Houghton Mifflin.
SÜSLÜ, Özden. (2007). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
TANMAN, M., Baha, RİFAT, Samih. (2001). “An Outward-looking State: Castles, Towers and City Walls”, Aladdin’s Lamp: Sultan Alâeddin Keykubâd and the Art of the Anatolian Seljuks, Ed: IŞIN, Ekrem. Ġstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
TANMAN, M., Baha, RİFAT, Samih. (2001). “Once Upon A Time… Art Shaped in the Mirror of Legend”, Aladdin’s Lamp: Sultan Alâeddin Keykubâd and the Art of the Anatolian Seljuks, Ed: IŞIN, Ekrem. Ġstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
TANMAN, M., Baha, RİFAT, Samih. (2001). “Symbol of State and Sultanate in Seljuk Anatolia: Lion, Sun and Double-Headed Eagle”, Aladdin’s Lamp: Sultan Alâeddin Keykubâd and the Art of the Anatolian Seljuks, Ed: IŞIN, Ekrem. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık
TANMAN, M., Baha, RİFAT, Samih. (2001). “Mansions of Elegance and Splendor: Seljuk Palaces in Anatolia”, Aladdin’s Lamp: Sultan Alâeddin Keykubâd and the Art of the Anatolian Seljuks, Ed: IŞIN, Ekrem. Ġstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
TANMAN, M., Baha, RİFAT, Samih. (2001). “The Seljuk Lifestyle in Anatolia: Houses, People and Objects”, Aladdin’s Lamp: Sultan Alâeddin Keykubâd and the Art of the Anatolian Seljuks, Ed: IġIN, Ekrem. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
TARDIEU, Michel (2009). Manichaeism, Champaign: University of Illinois Press.
TURAN, Osman. (1941). Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
TURANİ, Adnan. (2007). Dünya Sanat Tarihi, (Twelfth Edition) İstanbul: Remzi Kitabevi.
WALKER, E. Paul. (2002). Exploring An Islamic Empire: Fatimid History and its Sources, London: I. B. Tauris.
WATT, W. Montgomery. (1972). Islamic Surveys-9 The Influence of Islam on Medieval Europe, Edinburgh: Edinburgh University Press.
YAZAR, Turgay. (2007). The Waq Waq Style in Medieval Anatolian Turkish Architecture Ornamentation, Ankara: Bilig, Yaz / 2007, sayı 42: 1-33, Ahmet Yesevi Üniversitesi.
YETKİN, Suut, Kemal. (1954). İslam Sanat Tarihi, Ankara: Güven Basımevi.
YILMAZ, Meliha. (1999). Anadolu Selçuklu Saray ve Köşklerinde Kullanılan Figürlü Çinilerin Resim Sanatı Açısından İncelenmesi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
YİNANÇ, Mükrimin, Halil. (2007). Ibn Bibi Selçuknâme, Istanbul: Kitabevi.

APA	ERKAN T (2010). Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. , 1218 - 1263.
Chicago	ERKAN TOLGA Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. (2010): 1218 - 1263.
MLA	ERKAN TOLGA Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. , 2010, ss.1218 - 1263.
AMA	ERKAN T Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. . 2010; 1218 - 1263.
Vancouver	ERKAN T Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. . 2010; 1218 - 1263.
IEEE	ERKAN T "Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması." , ss.1218 - 1263, 2010.
ISNAD	ERKAN, TOLGA. "Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması". (2010), 1218-1263.

APA	ERKAN T (2010). Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. Turkish Studies (Elektronik), 5(3), 1218 - 1263.
Chicago	ERKAN TOLGA Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. Turkish Studies (Elektronik) 5, no.3 (2010): 1218 - 1263.
MLA	ERKAN TOLGA Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. Turkish Studies (Elektronik), vol.5, no.3, 2010, ss.1218 - 1263.
AMA	ERKAN T Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. Turkish Studies (Elektronik). 2010; 5(3): 1218 - 1263.
Vancouver	ERKAN T Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması. Turkish Studies (Elektronik). 2010; 5(3): 1218 - 1263.
IEEE	ERKAN T "Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması." Turkish Studies (Elektronik), 5, ss.1218 - 1263, 2010.
ISNAD	ERKAN, TOLGA. "Anadolu Selçuklu sanatındaki insan figürlerinin uygurların mağara resimleri ve Gaznelilerin duvar resimleriyle konu ve biçim yönünden karşılaştırılması". Turkish Studies (Elektronik) 5/3 (2010), 1218-1263.