Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi

Yıl: 2023 Cilt: 16 Sayı: 32 Sayfa Aralığı: 1 - 21 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 25-06-2023

Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi

Öz:
XIX. yüzyılda yabancı diplomatların Osmanlı topraklarındaki etkinliğini artırdığı, kendi tebaaları ile birlikte gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarını da koruyup kolladıkları görülmektedir. İngiltere, 1878 yılından itibaren Osmanlı Devleti’nin durumunun iyice kötüye gittiğini anladı. Bundan sonra bu devletin yıkımını kendi kontrolü altında tutmak istedi ve bu amaçla Kıbrıs, Mısır gibi stratejik noktaların yönetimini ele geçirdi. Osmanlı topraklarında askerî konsoloslar görevlendirerek burada coğrafî yapı ve topografik özellikleri ortaya koyan çalışmalar yaptırdı. İngiltere, Osmanlı Devleti’nin Ermeni tebaası ile yakın ilişkiler kurdu ve onları ayrılıkçı fikirlere yönlendirerek politika belirlemelerinde yardımcı oldu. Osmanlı aydınlarının yenilik hareketleri İngiltere tarafından desteklenmedi. İngiltere’nin özellikle II. Meşrutiyet’in ilânından hoşnut olmaması İttihat ve Terakki Cemiyeti yöneticilerini hayal kırıklığına uğrattı. İngiltere, Osmanlı Ermenilerinin Rusya ve Almanya gibi devletlerle yakınlaşmaması için çeşitli tedbirler aldı. Ancak Birinci Dünya Savaşı’ndan önce Rusya ile ittifak kurunca Osmanlı Ermenileri ile ilgili kararları Rusya’ya bıraktı. Bu çalışmada; İngiltere’nin, 1878 yılından itibaren Osmanlı Devleti’nin yıkımının kendi kontrolü altında gerçekleşmesine karar verdiği, bu yıkımın şartlarını kendi çıkarlarına göre şekillendirdiği ve bu amacı doğrultusunda Osmanlı Ermenilerini nasıl yönlendirdiği ele alınacaktır. Çalışmada Osmanlı Arşivi Belgeleri ana kaynaklar olarak kullanılacaktır. Yayımlanmış İngiliz Arşivi belgeleri de başvurulan kaynaklardandır.
Anahtar Kelime: Osmanlı İmparatorluğu İngiltere Rusya Birinci Dünya Savaşı Ermeni Kürt

Effects of the British-Russian Alliance on the Armenian- Kurdish Relations and the Reforms on the Armenians Before the World War I

Öz:
During the 19th century, foreign diplomats working in the Ottoman Empire began to protect not only their citizens but also all the non-Muslim citizens of the Empire. Great Britain, real- izing since 1877 that the situation in the Ottoman Empire was going worse, wanted to have the demising of the empire under its control and invaded strategic territories such as Cyprus and Egypt. Military strategists are deployed by the British on Ottoman lands who performed geographical as well as topographical studies. They also established close relations with the Ottoman Armenians and spread separatist ideas among them. The reforms of the Ottoman intellectuals were not supported by the British. The leaders of the Committee of Union and Progress were particularly disappointed with the absence of support to the declaration of the Second Constitutional Period by the British. Great Britain has taken certain measures to prevent the establishment of closer ties between the Ottoman Empire and Russia. However, after the formation of the Russo-British alliance prior to the World War I, the British have given the Russians the freedom to develop their own policies with regard to the Ottoman Armenians. This study asserts that the British in 1878, decided for the demise of the Ottoman Empire and desired to have the demise under its control, and based on its na- tional interests. Based on this, the study discusses the manipulation of the Armenians by the British. To do so, this study utilizes documents from the Ottoman Archives, which is the main primary source of this study, as well as the British archives.
Anahtar Kelime: Ottoman Empire Britain Russia World War One Armenians Kurds

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Babıali Evrak Odası (BEO). 3474/290340, 1326 Z 26; 3872/260521, 1329 M 01; 3872/290344, 1329 Ra 23; 4056/304162, lef 2, 1330 B 12; 4056/304162, lef 1, 1330 B 12; 4085/306358, 1330 L 07; 3980/298468, 1330 M 2; 3980/298468, lef 2,3, 1330 M 2; 4206/315412, 1331 N 15; 4211/315754, 1331 L 06; 4199/314856, 1331 Ş 19.
  • BOA. Dâhiliye Nezareti İdarî Kısım Evrakı (DH. İD.). 83-2/43, lef 6-11, 1332 Ra 20.
  • BOA. Dâhiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (DH. SYS). 23/2, lef 32-52, 33, 34, 35, 1332 S 17.
  • BOA. Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (HR. SYS). 83/71, 1911 12 28; 84/20, 1912 11 26; 84/76, 1913 08 07; 2870/106, 1915 07 12; 2881/21, 1915 10 29; 2879/16, 1915 06 28.
  • BOA. Meclis-i Vükela Mazbataları (MV). 169/13, 6 Eylül 1328; 171/62, 1330 Z 21; 176/23, 1331; Ca 08; 178/60, 1331 B 23; 179/27, 1331 Ş 18.
  • BOA. Yıldız Arşivi Perakende Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği(Y. PRK. TKM). 51/47, 1326 Z 01.
  • Tasvir-i Efkâr, No: 606, 2 Kanunuevvel 1912, s.3.
  • Şura-yı Ümmet, No: 72-140, 16 Kanunuevvel 1908, s.1.
  • AKSAKAL, Mustafa; Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
  • BURÇAK, Rıfkı Salim; Türk Rus-İngiliz Münasebetleri (1791-1941), Aydınlık Matbaası, İstanbul 1946.
  • CELİL, Celile vd., Yeni ve Yakın Çağda Kürt Siyaset Tarihi, çev. M. Aras, Pérî Yayınları, İstanbul 1998.
  • CHILDS, Timothy W.; Trablusgarp Savaşı ve Türk-İtalyan Diplomatik İlişkileri (1911-1912), çev. Deniz Berktay, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2008.
  • ÇAĞLAR, Burhan; İngiliz Said Paşa ve Günlüğü (Jurnal), Arısanat, İstanbul 2010.
  • ÇAYCIOĞLU, Serdar Oğuzhan; Rusya’nın Kafkasya Siyaseti General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1831), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2021.
  • ÇOLAK, Mustafa; Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
  • ERICKSON, Edward J.; Osmanlılar ve Ermeniler Bir İsyanın ve Karşı Harekâtın Tarihi, Timaş, İstanbul 2015.
  • GÜNAY, Nejla; “Kıbrıs’ın İngiliz İdaresine Bırakılması ve Bunun Anadolu’da Çıkan Ermeni Olaylarına Etkisi”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Kış 2007.
  • GÜNAY, Nejla; Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, IQ Yayınları, İstanbul 2007.
  • GÜNAY, Nejla; Zoraki İttifaktan Yol Ayrımına İttihat Terakki ve Ermeniler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
  • GÜNAY, Nejla; “Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ermeni Grupların Birbirleriyle ve Osmanlı Devleti ile İlişkilerinde Rus Etkisi”, Tarihin İzinde Bir Ömür Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, Ed. Necdet Hayta, Bahattin Demirtaş ve Mustafa Can, Berikan Yayınevi, Ankara 2019. II. ABDÜLHAMİD’İN İLK MÂBEYN FERÎKİ EĞİNLİ SAİD PAŞA’NIN HÂTIRÂTI I-II (1876- 1880), haz. Davut Erkan, Bengi Yayınları, İstanbul 2011.
  • KARACA, Taha Niyazi; Büyük Oyun İngiltere Başbakanı Gladstone’un Osmanlı’yı Yıkma Planı, Timaş, İstanbul 2015.
  • KOCABAŞOĞLU, Uygur; Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900), İletişim, İstanbul 2004.
  • KOCATÜRK, Önder; Balkanlar’dan Ortadoğu’ya Osmanlı İngiliz İlişkileri (1908-1910), IQ Yayınları, İstanbul 2009.
  • KOCATÜRK, Önder; Osmanlı-İngiliz İlişkilerinin Dönüm Noktası (1911-1914), İlişkilerin Bozulması ve İlk Krizler, Birinci Cilt (1911-1912), Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2011.
  • MÜNİR SÜREYYA BEY; Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi(1877-1914), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2001.
  • OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ-İNGİLİZ İLİŞKİLERİ (1896-1922; cilt IV, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2006.
  • REYNOLDS, Michael A.; İmparatorlukların Çöküşü Osmanlı-Rus Çatışması 1908-1918, çev. Yücel Aşıkoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016, s. 55-65.
  • SIRMA, İhsan Süreyya; Sömürü Ajanı İngiliz Misyonerleri, Beyan Yayınları, İstanbul [1944].
  • ŞAŞMAZ, Musa; İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliamı İddiaları (1878-1914), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
  • ŞIVGIN, Hale; Trablusgarp Savaşı ve 1911-1912 Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
  • ULUBELEN, Erol; İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1982.
  • ZİYA ŞAKİR; İttihat ve Terakki-Nasıl Doğdu? Nasıl Yaşadı) Nasıl Öldü?, cilt II, Akılfikir Yayınları, İstanbul 2014.
APA GÜNAY N (2023). Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. , 1 - 21.
Chicago GÜNAY NEJLA Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. (2023): 1 - 21.
MLA GÜNAY NEJLA Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. , 2023, ss.1 - 21.
AMA GÜNAY N Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. . 2023; 1 - 21.
Vancouver GÜNAY N Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. . 2023; 1 - 21.
IEEE GÜNAY N "Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi." , ss.1 - 21, 2023.
ISNAD GÜNAY, NEJLA. "Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi". (2023), 1-21.
APA GÜNAY N (2023). Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. Gazi Akademik Bakış, 16(32), 1 - 21.
Chicago GÜNAY NEJLA Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. Gazi Akademik Bakış 16, no.32 (2023): 1 - 21.
MLA GÜNAY NEJLA Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. Gazi Akademik Bakış, vol.16, no.32, 2023, ss.1 - 21.
AMA GÜNAY N Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. Gazi Akademik Bakış. 2023; 16(32): 1 - 21.
Vancouver GÜNAY N Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi. Gazi Akademik Bakış. 2023; 16(32): 1 - 21.
IEEE GÜNAY N "Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi." Gazi Akademik Bakış, 16, ss.1 - 21, 2023.
ISNAD GÜNAY, NEJLA. "Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortaya Çıkan İngiltere-Rusya İttifakının Ermeni Islahatına ve Kürt-Ermeni İlişkilerine Etkisi". Gazi Akademik Bakış 16/32 (2023), 1-21.