Yıl: 2023 Cilt: 9 Sayı: 18 Sayfa Aralığı: 135 - 148 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.31765/karen.1265724 İndeks Tarihi: 07-07-2023

Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri

Öz:
Cengiz Han’ın Harezm seferiyle Moğol hâkimiyeti altına alınan Harezm, toprak taksimatında büyük oğlu Cuçi’ye bırakılmıştır. İpek Yolu ticaretinde doğu ile batının buluşma noktalarından bir olan Harezm, Moğol hâkimiyeti öncesi ehemmiyetini sonrasında da muhafaza etmiştir. Cuçi’nin ölümünden sonra oğlu Batu Han’ın liderliğinde (Ak Orda hanedanı olarak) Deşt-i Kıpçak coğrafyasında Cuçioğulları, Altın Orda Hanlığı’nı tesis etmişlerdir. 1379’da Emir Timur’un hâkimiyetine geçinceye kadar Altın Orda Hanlığı’nın bir parçası olan Harezm, siyasi, askerî, ekonomik ve kültürel birikimini Altın Orda coğrafyasına aktarmıştır. Harezm’in idaresi, Altın Orda Hanlığı’nın nüfuzlu kabilelerinden Kongiratlara bırakılmış ve Emir Timur’un Harezm üzerinde yürüttüğü hâkimiyet mücadelesi sürecine Kongiratların Altın Orda’ya sadakati devam etmiştir. Bozkır aristokrasisinin etkin rol oynadığı Altın Orda Hanlığı’nda Saray’ın aristokrat yapı üzerindeki otoritesi zayıflayınca güçlü liderler han soyundan şehzadeleri destekleyerek taht üzerindeki nüfuzlarını artırmaktadırlar. Bu süreçlerde muhaliflerin güçlenmek için çekildikleri -kazak çıktıkları- iki bölge ön plana çıkar, bunlar; Kırım ve Harezm’dir. Kırım ve Harezm’in siyasi hamlelerde ön plana çıkmasını her ikisinin de sahip olduğu ekonomik potansiyelde aramak gerekir. Zira her ikisi de İpek Yolunda önemli durak noktalarıdır. Ekonomik güçleri oranında bu bölgede bulunanların sahip olacakları askerî dolayısıyla da siyasi güçleri artacaktır. Harezm bölgesi sadece ekonomik değil, kültürel birikimiyle de Altın Orda coğrafyasını ve Saray’ı beslemiştir. Mimaride, çinicilikte ve dil ve edebiyatta Harezm kültürünün etkisi Saray ve çevresinde verilen eserlerde ayırt edici şekilde gözlemlenebilmektedir.
Anahtar Kelime: Altın Orda Harezm Deşt-i Kıpçak

Place Of Khorezm in the Golden Horde Khanate

Öz:
Khorezm, who was taken under Mongolian rule by Genghis Khan's Harezm expedition, was left to his eldest son, Cuçi, in the land division. Khorezm, which is one of the meeting points of the east and the west in the Silk Road trade, preserved its importance after the Mongolian rule as well as it did before. After the death of Cuçi, under the leadership of his son, Batu Han (as White Horde dynasty), the kin of Cuçi established the Golden Horde Khanate in the geography of Deşt-i Kıpçak. Harezm, which was a part of the Golden Horde Khanate until Emir Timur's domination in 1379, transferred its political, military, economic and cultural accumulation to the geography of the Golden Horde. The administration of Khorezm had been in the hands of the Kongirats, one of the influential tribes of the Golden Horde Khanate, and the loyalty of the Kongirats to the Golden Horde continued in the process of dominance struggle of Emir Timur over Harezm. In the Golden Horde Khanate, where the steppe aristocracy played an active role, strong leaders supported the princes from the lineage and increased their influence on the throne, when the authority of the Saray on the aristocratic structure was weakened. In these processes, the two regions, where the opponents withdrew in, come to the forefont that these are Crimea and Khorezm. It is necessary to seek the (reasons of) coming into the prominence of Crimea and Khorezm in political moves in economic potential of both. Because both are important stopping points on the Silk Road. In the proportion of their economic powers, those, that is in this region, will strengthen their military power and according to their military power they will strenghten their political power as well. Khorezm region fed not only economic accumulation of Golden Horde and Saray but fed its cultural accumulation as well. The influence of Harezm culture in architecture, tile making, language and literature can be distinquishably observed in the historical works given in the Saray and its surroundings.
Anahtar Kelime: Golden Horde Khorezm Desert of Kipcak

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdurrahman Câmî, (2011), Evliya Menkıbeleri, Tercüme ve Şerh: Lâmiî Çelebi, Haz. Süleyman Uludağ-Mustafa Kara, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
  • Abdülgaffar Kırımî, (2014), Umdetü’l-Ahbâr, Transkript: Derya Derin Paşaoğlu, Kazan: Şehabettin Mercani Enstitüsü Yayınları.
  • Aka, İsmail (1994), Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), Ankara: TTK Yayınları.
  • Aka, İsmail (2000), Timur ve Devleti, TTK Yayınları, Ankara: TTK Yayınları.
  • Alaaddin Ata Melik Cuveynî (1998), Tarih-i Cihan Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Ata, Aysu (2002), Harezm-Altın Ordu Türkçesi, İstanbul: Türk Dilleri Araştırma Dizisi.
  • Baymirza, Hayit (2004), Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Ankara: TTK Yayınları
  • Derin Paşaoğlu, Derya (2014), “Altın Orda ve Kırım Sahasında Bozkır Aristokrasisinin Güçlü Temsilcileri: Emir Rektemür ve Şirin Mirzalar”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), 33/56, 147-190.
  • Derin Paşaoğlu, Derya (2016), “Kırım Yerli Kaynaklarına Göre XVIII. Yüzyılda Kırım Hanlığı’nda Meşâyih Makamı”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 20, 89-116.
  • Devlet, Nadir (1992), “Altın Ordu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, IX, İstanbul: Çağ Yayınları.
  • Eckmann, János 82014), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Yay. Haz. Osman Fikri Sertkaya, Ankara TDK Yayınları.
  • Evliya Çelebi (2011), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Haz. Seyit Ali Kahraman, 7. Kitap, C: 2, İstanbul: YKY Yayınları.
  • Gökbulut, Süleyman (2010), Necmeddin-i Kübrâ-Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Gündoğdu, Abdullah (2016), “Altın Orda ve Osmanlı Devleti’nin Yükselişinde Türk Tasavvufu ve Yeseviliğin Rolü Üzerine Bazı Düşünceler,” Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyumu, 26-28 Eylül 2016, İstanbul, I, 31-48.
  • Gündoğdu, Abdullah (2014), “Özbek Han’ın İslâmlaştırma Politikası ve Türk Halklarında Kimlik ve Aidiyet”, Özbek Han Camii’nin 700. Yıldönümü Münasebetiyle Kırım’daki İslâm Mirasını Öğrenme ve Mirasın Korunmasının Aktüel Sorunları Uluslararası Konferansı, Akmescit (Simferepol), 14-18 Ekim 2014, Kırım, 88-104.
  • Gündoğdu, Abdullah (2005); “Altın Orda Sahasında İslâmlaşma ve Sonuçları”, Proceeding of the Second International Symposium on Islamic Civilisation in Volga-Ural Region, IRCICA, 24-26 June 2005, Kazan, 233-248.
  • Hive Hanı Ebu’l-Gazi Bahadır Han (2010), Türk Şeceresi Türk’ün Soy Ağacı, Çev. Rıza Nur, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları.
  • İbn Battûta Tancî (2000), İbn Battûta Seyahatnâmesi-I, Çev. A. Sait Aykut, İstanbul: YKY Yayınları.
  • İbni Arabşah, Acâibu’l-Makdûr (Bozkırdan Gelen Bela), Çev. Ahsen Batur, İstabul: Selenge Yayınları.
  • Jandarbek, Zikiriya ve Nurmatov, Zhakhangir (2017), “Yesevi Tarikatının Devlet Yönetiminden Uzaklaştırılmasıyla Türk Devlet Yönetim Sisteminin Çöküşü”, Bilimnâme, XXXIV/2, 341-364.
  • Kafalı, Mustafa (1976), Altın Orda Hanlığı’nın Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • Klyaştornıy, Sergey Grigoryeviç (2018), Kadim Avrasya’nın Bozkır İmparatorlukları, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
  • Koç, Dinçer (2016), “Hive (Harezm) Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Cengizoğulları, Yay. Haz. H. Alan, İ. Kemaloğlu, İstanbul: Ötüken Yayınları, 572-631.
  • Minhâc-ı Sirâc El-Cûzcânî (2016), Tabakât-ı Nâsırî Moğol İstilâsına Dair Kayıtlar, Çev. Mustafa Uyar, İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Necef, Ekber N. (2015), “Karahanlı, Gazneli ve Harezmşahlar’da İpek Yolu ve Ticaret,” İpek Yolu, İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, 229-254.
  • Nizamüddin Şâmî (1987), Zafernâme, Çev. Necati Lugal, Ankara TTK Yayınları.
  • Ötemiş Hacı (2009), Çengiz-nâme, Haz. İlyas Kamalov, Ankara: TTK Yayınları.
  • Özaydın, Abdülkerim (1997), “Harizm”, DİA, 16, İstanbul: TDV Yayınları, 217-220.
  • Özyetgin, A. Melek (2005), Orta Zaman Türk Dili ve kültürü Üzerine İncelemeler, İstanbul Ötüken Yayınları.
  • Rizaeddin Fahreddin (2003), Altın Ordu ve Kazan Hanları, Çev. İlyas Kamalov, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  • Simirnov, V.D. (2016), Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, Çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
  • Şerefüddin Ali Yezdî (2013), Emîr Timur (Zafernâme), Çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
  • Tacü’s-Selmânî (1999), Tarihnâme, Çev. İsmail Aka, Ankara: TTK Yayınları.
  • Tang Ch’i (1970), Moğol Sülalesi Devrinde Türk ve İslam Dünyası İle Temasta Bulunan Şahsiyetler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul: Edebiyat Fakültesi, Umumi Türk Tarihi Kürsüsü,
  • Tuymova, Güzel (2007), “Kırım ve Kazan Tatar İlâhilerinde Ortak Vasıflar”, Karadeniz Araştırmaları-Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, 13, 133-146.
  • Yakubovskiy, A. Yu (1992), Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, Ankara: TTK Yayınları.
  • Yazıcı, Özge (2018), Cengizoğullarında Kadın, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yorulmaz, Osman (2016), “Kazaklar ve Kazak Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Cengizoğulları, (Yay. Haz. H. Alan, İ. Kemaloğlu), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 440-481.
  • Yörükân, Yusuf Ziya (2013), Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Yuvalı, Abdulkadir (2017), İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
  • Ziyayev, Hamid (2007), Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, Ankara: TTK Yayınları.
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Horde (27.06.2023)
APA DERIN PASAOGLU D (2023). Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. , 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
Chicago DERIN PASAOGLU DERYA Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. (2023): 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
MLA DERIN PASAOGLU DERYA Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. , 2023, ss.135 - 148. 10.31765/karen.1265724
AMA DERIN PASAOGLU D Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. . 2023; 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
Vancouver DERIN PASAOGLU D Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. . 2023; 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
IEEE DERIN PASAOGLU D "Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri." , ss.135 - 148, 2023. 10.31765/karen.1265724
ISNAD DERIN PASAOGLU, DERYA. "Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri". (2023), 135-148. https://doi.org/10.31765/karen.1265724
APA DERIN PASAOGLU D (2023). Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9(18), 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
Chicago DERIN PASAOGLU DERYA Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 9, no.18 (2023): 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
MLA DERIN PASAOGLU DERYA Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, vol.9, no.18, 2023, ss.135 - 148. 10.31765/karen.1265724
AMA DERIN PASAOGLU D Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2023; 9(18): 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
Vancouver DERIN PASAOGLU D Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2023; 9(18): 135 - 148. 10.31765/karen.1265724
IEEE DERIN PASAOGLU D "Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri." Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9, ss.135 - 148, 2023. 10.31765/karen.1265724
ISNAD DERIN PASAOGLU, DERYA. "Altın Orda Hanlığı’nda Harezm’in Yeri". Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 9/18 (2023), 135-148. https://doi.org/10.31765/karen.1265724