İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler
Yıl: 2023 Cilt: 10 Sayı: 19 Sayfa Aralığı: 91 - 115 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.30523/mutefekkir.1312449 İndeks Tarihi: 31-07-2023
İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler
Öz: Temel esasları naslarla belirlenen ferâiz ilmi, Peygamberimizden sonra fıkıh kitaplarında ayrı bir bölüm olarak ele alınmış ve zamanla geliştirilerek önemli çalışmalar ortaya konulmak suretiyle geniş bir literatür oluşturulmuştur. Bu çalışmalardan biri de Hanefî mezhebi bağlamında konuyu ele alan Sirâciyye’dir. Bu eser üzerine yapılan çok sayıda çalışmadan biri de sadece zevi’l-erhâm bölümü üzerine İspirli Ömer Efendi’nin yazmış olduğu şerhtir. Bu çalışmada öncelikle tabakat kitaplarından ve başta Hamdiyye risâlesi olmak üzere kendi risâlelerinden istifade edilerek Ömer Efendi’nin hayatı, ilmi şahsiyeti ve eserleri hakkında bilgi verilecektir. Diğer alanlarda kaleme aldığı eserlerine ulaşılabilecek kaynaklara işaret edildikten sonra fıkıh alanındaki telifleri kısaca, bu çalışmanın konusu olan Ferâiz Risâlesi ise etraflıca tanıtılacaktır. Böylece, ferâiz ilminin şaheserlerinden biri olan Sirâciyye’nin zevi’l-erhâm bölümünün birinci sınıfına dair şerhini içeren Ferâiz Risâlesi’nin tenkitli neşri ile söz konusu eser bilim dünyasının dikkatine sunulacaktır. Bu risâle, aynı eser üzerine yazılan şerhlerden farklı olarak Sirâciyye’de yer alan problemlerin çözümüne dair getirdiği formül niteliğindeki izahlar bakımından önem arz etmektedir. Müellifin bu açıklamaları ve kısaca değindiği problemlerin çözüm aşamaları ise ayrı ayrı tablolar halinde izah edilerek mütevazı bir katkı hedeflenmektedir. Ayrıca yapılan bu çalışmayla, benzer meselelerin çözümünü kolaylaştıracak metotların geliştirilmesi ve konuyla ilgili pratik çözüm yollarının ortaya konulması amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelime: Solutıons to The Dhawy al-Arḥām Issue in The Context of Ispirli Omer Efendi’s Risālah of Farāiḍ on Inheritance Law
Öz: The science of inheritance, the foundations of which are determined by the naṣṣ (Quranic verses and hadith), has been treated as a separate section in the jurisprudence books after the Prophet and has developed over time, resulting in significant studies and an extensive literature on the subject. One of these studies is Sirājiyyah, which deals with the subject in the context of the Ḥanafī school of thought. One of the numerous commentaries written on this work is a commentary specifically on the dhawy al-arḥām section, written by Ispirli Omer Efendi. In this study, firstly, information about Omer Efendi’s life, academic personality, and works will be provided by utilizing the biographical dictionaries and his treatises, primarily the Risālah of Hamdiyya. After pointing to sources where his works in other fields can be reached, his authorship in the field of jurisprudence will be briefly introduced, and the Risālah of Farāiḍ, which is the subject of this study, will be presented in detail. In this way, the critical edition of the Risālah of Farāiḍ, which contains the commentary on the first class of the dhawy al-arḥām section of Sirājiyyah, one of the masterpieces of the science of inheritance, will be offered to the attention of the scholarly world. This treatise is of particular importance in terms of the formulaic explanations it offers for the resolution of the problems found in Sirājiyyah, distinguishing it from other commentaries written on the same work. The author’s explanations and the resolution stages of the briefly mentioned problems will be explained in separate tables, aiming for a modest contribution. Moreover, this study aims to develop methods that will facilitate the solution of similar issues and present practical solutions related to the subject.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âs̱ârü’l-muṣannifîn. 2 Cilt, İstanbul: y.y., 1951.
- Bostan, Osman. Ömer b. Ali el-İspirî ve er-Risâletü’l-Cûdiyye İsimli Eserinin Tahkiki. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
- Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tacü’l-luğa ve sıhâhu’l-ʿArabiyye. 6 Cilt. thk. Ahmed Abdülgâfur Attar. Beyrut: Dârü’l-ilmi li’l-melayin, 1987.
- Çöğenli, M. Sadi. “Mutarrizî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/375–377. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
- Dağcı, Şamil. “Osmanlı Dönemi Kaynaklarında Yer Alan İspirli Âlimler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2008), 23-42.
- Demir, İsmail. “Sarf Bilgisi ve Ömer b. Alî b. İbrâhîm b. Halîl el-İspirî’nin er-Risâle fî Temeyyüzi’l-Ebvâb Adlı Eserinin Edisyon Kritiği”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2014), 60–80.
- Duman, Fatih - Kara, Ömer. “Hayatı ve Eserleriyle İspirli Ömer Efendi”. Erzurum İspirli Kadızade Mehmed Arif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu Tebliğler Kitabı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2014.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd Zahirî. el-Muhallâ. 15 Cilt. Kahire: İdâretü’t-tıbaati’l-müniriyye, 1347.
- İbn Kemal. Şerḥu’l-Ferâʾizi’s-Sirâciyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Cârullah Efendi, 1119, 1b-115a.
- İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. 15 Cilt. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki, Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1997.
- İspir, Ruşen - İspir, Remzi. Mukayeseli İslâm Miras Hukuku ve Günümüz Miras Hukuku. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2021.
- İspirî, Ömer b. Ali b. İbrahim b. Halil. er-Risâle fî Zekâti’l-Bakar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazmalar, 465.
- İspirî, Ömer. “er-Risâletü’l-Cûdiyye fi’l-Âyeti’n-Nûhiyye”. Mecelletü külliyeti’d-dirâseti’l-İslâmiyye. thk. Abdullah el-Cubûrî. Bağdat: Matbaatü’l-Ânî, 1970.
- İspirî, Ömer. er-Risâletü’l-Hamdiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut, 259.
- İspirî, Ömer. Husûnu’l-metâlib. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 477. Esad Efendi, 3808. Halet Efendi, 803.
- İspirî, Ömer. Mecmûatü Resâil. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3530.
- İspirî, Ömer. Risâle-i Cûdiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esat Efendi, 3530.
- Kara, Ömer. “Ömer b. Alî el-İspirî’nin Furûk’la İlgili Bir Risâlesinin Tenkitli Neşri.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2004), 185-238.
- Kara, Ömer. “Ömer b. Alî el-İspirî, Hayatı, Eserleri ve Bir Risâlesinin Tanıtımı.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk-İslâm Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu 1. (Erzurum, 2007), 211–248.
- Kara, Ömer (ed.). Erzurum İspirli Kadızâde Mehmed Ârif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2014, 421–818.
- Kara, Ömer. Osmanlı Tetkikleri-1. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
- Karafî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim. Zahîre. 14 Cilt. thk. Muhammed Hacci. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
- Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Ekmeleddin İhasanoğlu - Beşşar Avvad el-Maruf. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-furkan li’t-türasi’l-İslâmiyye, 2021.
- Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-mü’ellifîn. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
- Kemlâî, Muhammed Hıfzurrahman b. Muhibburrahman. el-Büdûrü’l-madıyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. 23 Cilt. Kahire: Darü’s-Salih, 2018.
- Koca, Ferhat. “el-Ferâʾizü’s-Sirâciyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/367-368. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
- Mardin, Ebül‘ulâ. Huzur Dersleri. 1 Ciltte 2-3. Ciltler. haz. İsmet Sungurbey. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1966.
- Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. 5 Cilt. ta’lik Mahmud Ebû Dakika. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
- Mutarrizî, Ebü’l-Feth Burhaneddin Nasır b. Abdüsseyyid b. Ali. el-Mugrib fî Tertîbi’l-Mu’rib. thk. Mahmûd Fâhuri-Abdulhamid Muhtar. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1999.
- Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’t-tâlibîn. 8 Cilt. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
- Özcan, Tahsin. “Seyyid Murtaza Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/72–73. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Özel, Ahmet. “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/14-15. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Özel, Ahmet. “Muhammed b. Muhammed Secâvendî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/266–268. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Özer, Hasan. “İbn-i Kemal ve Ribâ Adlı Risâlesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 16 (2010), 157–186.
- Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. Muḫtârü’ṣ-Sıḥâḥ. Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, 1999.
- Sami, Üsmetullah. “Ömer Efendi’nin Deve ve Büyükbaş Hayvanlarla İlgili İki Fıkıh Risâlesi: Değerlendirme ve Tenkitli Neşir”. Erzurum İspirli Kadızâde Mehmed Ârif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2014, 797-803.
- Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1993.
- Sürayyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî. 6 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
- Tâhir, Bursalı Mehmed. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
- Tanç, Halil İbrahim. “Ömer b. ‘Ali el-İspirî’nin ‘Te’nis ve Mu’rab’ Adlı İki Risâlesi.” Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2014), 46–59.
- Tunca, Abdullah. İslâm Miras Hukuku ve Felsefesi, y.y., ts.
- Uzun, Mustafa İsmet. “Risâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/114-116. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
- Yıldız, Sakıb. “Akkirmânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/270. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
| APA | EKŞİ A (2023). İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. , 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| Chicago | EKŞİ AHMET İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. (2023): 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| MLA | EKŞİ AHMET İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. , 2023, ss.91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| AMA | EKŞİ A İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. . 2023; 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| Vancouver | EKŞİ A İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. . 2023; 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| IEEE | EKŞİ A "İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler." , ss.91 - 115, 2023. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| ISNAD | EKŞİ, AHMET. "İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler". (2023), 91-115. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1312449 |
| APA | EKŞİ A (2023). İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. Mütefekkir, 10(19), 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| Chicago | EKŞİ AHMET İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. Mütefekkir 10, no.19 (2023): 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| MLA | EKŞİ AHMET İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. Mütefekkir, vol.10, no.19, 2023, ss.91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| AMA | EKŞİ A İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. Mütefekkir. 2023; 10(19): 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| Vancouver | EKŞİ A İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler. Mütefekkir. 2023; 10(19): 91 - 115. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| IEEE | EKŞİ A "İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler." Mütefekkir, 10, ss.91 - 115, 2023. 10.30523/mutefekkir.1312449 |
| ISNAD | EKŞİ, AHMET. "İspirli Ömer Efendi’nin Ferâiz Risâlesi Bağlamında Zevi’l-Erhâm Meselesine Dair Çözümler". Mütefekkir 10/19 (2023), 91-115. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1312449 |
