Yıl: 2023 Cilt: 10 Sayı: 27 Sayfa Aralığı: 293 - 327 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.17822/omad.2023.243 İndeks Tarihi: 28-07-2023

BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI

Öz:
Su mimarisinde önemli bir yere sahip olan sebillerin Osmanlı mimarisindeki örneklerinin 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar devam ettiği bilinmektedir. İnsanların su ihtiyacını karşılamak amacı ile inşa edilen bu hayır yapıları özellikle Batılılaşma dönemi ile birlikte başkent İstanbul’da anıtsal yapılara dönüşmüştür. Bu dönem içerisinde sebiller çocuklara okuma-yazma ve dinî eğitimin verildiği sıbyan mektepleri ile birlikte tasarlanmıştır. Sebil-küttap adı verilen bu karma yapı türünün ilk örneklerine 15. yüzyılda Mısır’da Memlük döneminde rastlanmaktadır. Mısır’da özellikle Osmanlı döneminde sayıca artan sebil-küttaplar Anadolu’da ilk kez 16. yüzyılda Mimar Sinan tarafından inşa edilse de 18. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Sebil-küttaplar Anadolu’da İstanbul ile sınırlı kalmıştır. Batılılaşma döneminde İstanbul’da inşa edilen sebil-küttaplardan günümüze ulaşabilen 6 yapı tespit edilebilmiştir. Zemin katı sebil, birinci katı mektep olarak tasarlanan bu yapılardan 4’ü 18. yüzyıla, 2’si ise 19. yüzyıla aittir. İstanbul sebil-küttapları mimari ve süsleme özellikleri ile Batılılaşma dönem özelliklerini taşıması ve Mısır mimarisinin etkilerini yansıtması bakımından önem arz etmektedir.
Anahtar Kelime: Osmanlı İstanbul Batılılaşma Sebil-Küttap Mimari

Istanbul Sebil-Kuttabs in The Westernization Period

Öz:
Sebils, which have an important place in water architecture, were constructed from the 15th century to the 19th century in the Ottoman Period. These charitable structures, which were built for the water need of people, became monumental structures in the capital city, Istanbul, especially together with the westernization period. During this period, the sebils were constructed together with the primary schools, in which children were given literacy and religious education. This mixed structure, called sebil-kuttab, was firstly recorded in the 15th century during the Mamluk period in Egypt. Although the sebil-kuttab was first built in Anatolia by Mimar Sinan in the 16th century, it became common in the 18th century in E gypt, especially in the Ottoman period. Sebil-Kuttabs were constructed only in Istanbul in Anatolia. 6 sebil-kuttabs which built in Istanbul during the Westernization period and reached today have been identified. Of these buildings, the ground floor of which was designed as a sebil and the first floor as a school, 4 of them were constructed in the 18th century and 2 of them were constructed in the 19th century. Istanbul sebil-kuttabs are important for their architectural and ornamental features, their westernization period characteristics, and reflecting the effects of Egyptian architecture.
Anahtar Kelime: Ottoman Istanbul Westernization Sebil-kuttap Architectural

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ..EV.., Dosya No.: 28, Gömlek No.: 28, Tarihi: 26 Rebiyülevvel 1319 (13 Temmuz 1901).
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.} MKT.MHM, Dosya No:473, Gömlek No.: 32, Tarih: 8 Safer 1290 (7 Nisan 1873).
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF.MKT., Dosya No.: 73, Gömlek No.: 77, Tarih: 9 Safer 1299 (31 Aralık 1881).
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF.MKT, Dosya No:481, Gömlek No.: 9, Tarih: 30 Recep 1317 (4 Aralık 1899).
  • Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF.MKT, Dosya No.: 918, Gömlek No.: 38, Tarih: 11 Muharrem 1324 (7 Mart 1906).
  • Abdulhafiz, Abdullah Atia. “Osmanlı Döneminde İstanbul ile Kahire Arasında Mimari Etkileşimler” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1994.
  • Ağaoğlu, Mert. “Osmanlı Batılılaşması Bağlamında Mimar Mehmed Tahir Ağa’nın Mimarbaşılığı Döneminde İstanbul’da İnşa Edilmiş Eserler” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017.
  • Ahunbay, Zeynep. “Mektep”, TDV İslam Ansiklopedisi 29 (2004): 7-9.
  • Aksoy, Özgönül. Osmanlı Devri İstanbul kullanıldığı Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1968.
  • Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Yayınevi, 1984.
  • Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2004.
  • Bahçelikapı, Merih. “Mehmed Ağa Külliyesi Restorasyon Projesi” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 1990.
  • Bayhan, Ahmet A. “Türk-İslam Mimarisinde Karma Bir Yapı Türü: Sebil-Küttaplar, Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri İlimler Berlin Kongresi – Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırması, ed. Leyla Demir, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2017.
  • Bayhan, Ahmet A. “Osmanlı Döneminde Batılılaşma Sürecinin Ortadoğu’ya ve Afrika’ya Yansıması: Mısır ve İsrail’den Örnekler” Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi 19, (2007): 23-65.
  • Bayhan, Ahmet A. “Mısır’da Osmanlı Devri Mimarisi” Doktora Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi,1997.
  • Cantay, Gönül. Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2002.
  • Ceco, Sinan ve Aslıvar Şeyma. İstanbul’un 100 Vakfı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
  • Ceylan, Nurbike. “Cevri Kalfa ve Mektebi”, İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi 2(2), (2019): 331-347.
  • Çobanoğlu, Ahmet V. “Seyyid Hasan Paşa Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi 37, (2009): 60-62.
  • Değirmenci, Hilal. “Arşiv Belgeleri Işığında İstanbul Sur Dışındaki Sıbyan Mektebi (Rumeli Yakası)” Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2019.
  • Eyice, Semavi. “Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi ve Çeşmesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 2, (1994): 423.
  • Karakuş, Rahmi ve bşk. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı I, ed. Necdet Ertuğ, İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü Yayınları, 2006.
  • Kılıç, Nuray. “XVIII. Yüzyıl’da Osmanlılarda Eğitim ve Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2002.
  • Kut, Turgut. “İstanbul Sıbyan Mektepleri ile İlgili Bir Vesika”, İstanbul Armağanı III içinde, haz. Mustafa Armağan, 348-374. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Daire Başkanlığı Yayınları, 1997.
  • Naza, Emine. “Ebubekir Ağa Sıbyan Mektebi, Sebili ve Çeşmeleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 3, (1994): 120.
  • Okçuoğlu, Tarkan. “Yusuf Ağa Sıbyan Mektebi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7, (1994): 536.
  • Orman, İsmail. “Osmanlı Su Medeniyeti: Üsküdar’daki Su Tesisleri Bağlamında Bir Değerlendirme”, Üsküdar Sempozyumu I, 117-136. İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2004.
  • Parlak, Sevgi. “Şah Sultan Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi 38, (2010): 258-260.
  • Sefer, Nurcan ve Ahunbay, Zeynep. “Eminönü’nün Haliç Kıyı Bölgesindeki Vakıf Kültür Mirasının 1920-2015 Arasında Geçirdiği Onarımlar ve Uğradığı Kayıplar”, Restorasyon Yıllığı Dergisi 10 (2015): 78-120.
  • Şahin, Soner ve Kolay, İlknur. “Değişimin İşareti Olarak III. Ve I. Mahmud Devri Osmanlı Sebilleri”, İtüdegisi/a mimarlık, planlama, tasarım 9(1) (2010): 65-78.
  • Şerifoğlu, Ömer F. Su Güzeli İstanbul Sebilleri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 1995.
  • Tokay, Hale. “Şah Sultan Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7, (1994): 127.
  • Uğuş, Mikail. Recâî Mehmed Efendi Sıbyan Mektebi Sebili ve Çeşmesi. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Yayınları, 2013.
APA BAS G, Eriş Kızgın E (2023). BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. , 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
Chicago BAS GÜLSEN,Eriş Kızgın Eda BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. (2023): 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
MLA BAS GÜLSEN,Eriş Kızgın Eda BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. , 2023, ss.293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
AMA BAS G,Eriş Kızgın E BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. . 2023; 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
Vancouver BAS G,Eriş Kızgın E BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. . 2023; 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
IEEE BAS G,Eriş Kızgın E "BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI." , ss.293 - 327, 2023. 10.17822/omad.2023.243
ISNAD BAS, GÜLSEN - Eriş Kızgın, Eda. "BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI". (2023), 293-327. https://doi.org/10.17822/omad.2023.243
APA BAS G, Eriş Kızgın E (2023). BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 10(27), 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
Chicago BAS GÜLSEN,Eriş Kızgın Eda BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 10, no.27 (2023): 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
MLA BAS GÜLSEN,Eriş Kızgın Eda BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, vol.10, no.27, 2023, ss.293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
AMA BAS G,Eriş Kızgın E BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi. 2023; 10(27): 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
Vancouver BAS G,Eriş Kızgın E BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi. 2023; 10(27): 293 - 327. 10.17822/omad.2023.243
IEEE BAS G,Eriş Kızgın E "BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI." Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 10, ss.293 - 327, 2023. 10.17822/omad.2023.243
ISNAD BAS, GÜLSEN - Eriş Kızgın, Eda. "BATILILAŞMA DÖNEMİ İSTANBUL SEBİL-KÜTTAPLARI". Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 10/27 (2023), 293-327. https://doi.org/10.17822/omad.2023.243