Yıl: 2023 Cilt: Sayı: 77 Sayfa Aralığı: 5 - 33 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.58634/felsefedunyasi.1299178 İndeks Tarihi: 09-08-2023

AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ

Öz:
Aydınlanma, tanımı, içeriği, çerçevesi ve etkisi ile üzerinde uzlaşılması mümkün olmayan çok yönlü tartışmalara açık felsefi bir problematik olarak önümüzde durmaktadır. Aydınlanma kavramına eşlik eden başat konu din de her zaman aynı ölçüde problematik bir konu olmuştur. Aydınlanmanın, aklın büyük ölçüde devre dışı bırakıldığı bir inanca, siyasi ve ekonomik çıkara, dünyevi otorite kazanmaya hizmet eden bir kuruma dönüşen din ve geleneksel anlayışlara karşı ortaya çıkmış bir hareket olduğu yönünde bir anlayış hâkimdir. On yedinci yüzyılın sonları ile on sekizinci yüzyılın tamamını kapsayan bu dönemin, eleştiri çağı olduğu, aklın kılavuzluğunda din, bilim, sanat başta olmak üzere her konunun tartışmaya açıldığı, yeniden yorumlandığı bir dönem olduğu söylenebilir. Ancak kimi yaklaşımlara göre aydınlanma dönemi Tek tanrılı dinler dâhil olmak üzere, bütün dinlerin ortadan kaldırılmasını hedefleyen bir dönem olmuştur. Bu tezi savunmak için aydınlanma döneminin filozoflarının tamamının natüralist, pozitivist, ateist ya da teist olduğu yönünde bir görüş egemen kılınmaya çalışılmıştır. Hem tarihsel gerçeklik açısından hem de felsefi tutarlılık açısından birçok yanlışlar, paradokslar ve çelişkiler içeren bu yaklaşımı, kısmen genel aydınlanma dönemi daha çok da İskoç Aydınlanmasının üç önemli düşünürü çerçevesinde ele almak ve tartışmak bu makalenin ana konusunu oluşturmaktadır. Konu, filozofların bazı eserlerinden yola çıkılarak tartışılmıştır. Makalede, aydınlanmanın mutlak bir din karşıtlığı, Aydınlanma filozoflarının tümünün de doğalcı, tanrıtanımaz ya da en fazla deist olduğu yönündeki yaygın kanaatin yanlışlığı gösterilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelime: Aydınlanma Din Tanrı İskoç Aydınlanması Hutcheson Hume Adam Smith

The Problematics of Religion in the Enlightenment and Its Impact on the Scottish Enlightenment

Öz:
Enlightenment stands before us as a philosophical problematic open to multi-dimensional debates, with its definition, content, framework and impact, which cannot be agreed upon. Religion, the dominant theme accompanying the concept of enlightenment, has always been an equally problematic issue. There is an understanding that the Enlightenment is a movement that emerged against religion and traditional understandings, which turned into a belief in which reason was largely disabled, an institution serving political and economic interests, and gaining worldly authority. It can be said that this period, which covers the end of the seventeenth century and the whole of the eighteenth century, was the age of criticism, in which every subject, especially religion, science and art, was ope- ned to discussion and reinterpreted under the guidance of reason. However, according to some approaches, the enlightenment period was a period that aimed to eliminate all religions, including monotheistic religions. In order to defend this thesis, a view that all philosophers of the Enlightenment period were naturalists, positivists, atheists or theists was tried to be dominant. The main subject of this article is to deal with and discuss this approach, which contains many mistakes, paradoxes and contradictions in terms of both historical reality and philosophical consistency, partly within the framework of the three important thinkers of the general enlightenment period and more often the Scottish Enli- ghtenment. The subject has been discussed on the basis of some works of philosophers. In the article, it has been tried to show that the Enlightenment is an absolute anti-religion, and that the common belief that all Enlightenment philosophers were naturalists, atheists or at most deists was wrong.
Anahtar Kelime: Enlightenment Religion God Scottish Enlightenment Hutcheson Hume Adam Smith

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aydın, M. S. (1991). Tanrı-Ahlak İlişkisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
  • Broadie, Alexander. (2005). The Scottish Enlightenment, Birlinn Limited, Edinburgh.
  • Broadie, Alexander. (1997). The Scottish Enlightenment: An Anthology, Canongate Classics, Edinburgh.
  • Cevizci, Ahmet. (1999) Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayınevi, İstanbul.
  • Copleston, Frederick. (1995). Felsefe Tarihi, Aydınlanma, çev. Aziz Yardımlı, İdea yayınevi, İstanbul.
  • Çelebi, İlyas, (1996). “Gayb” Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 13. s. 404.
  • Çevik, Mustafa, (2006). David Hume ve Din Felsefesi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
  • Gaskin, J. C. A. (1988). Hume’s Philosohy of Religion, Macmillan, London.
  • Gay, Peter. (1967). The Enlightenment An İnterpretation The Rise of Modern Paganizm, New York.
  • Fitzgibbons, Athol. (1995). Adam Smith’s Systems of Liberty, Wealth, And Virtue, New York.
  • Hobbes, Thomas, (2004). Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti, Çev. Semih Lim, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • Hof, Ulrich Im. (1997). The Enlightenment, trans. William E. Yuill, Great Britain.
  • Hume, David. (2017). “Ruhun Ölümsüzlüğü Üzerine”, Denemeler, çev. Banu Karakaş, Pinhan Yayıncılık, İstanbul.
  • Hume, David. (1809)An Inquiry Concerning Human Understanding, Essays and Treatises Sveral Subjects, içinde, Vol. II, Edinburgh.
  • Hume, David. (1990). Dialogues Concerning Natural Religion, ed. Martin Bell, USA.
  • Hume, David. (1995). Din Üstüne, çev. Mete Tunçay, İmge Yayınevi, Ankara.
  • Hume, David. (2017). Siyasi Denemeler, çev. İsmail Hakkı Yılmaz, Pinhan Yayıncılık, İstanbul.
  • Hume, David (1976). The Natural History of Religion, Oxford University Press, Oxford.
  • Hutcheson, Francis, (2020). Güzellik ve Erdem İdelerimizin Kökeni Üzerine Bir Soruşturma, çev. Merve Menekşe Özer, Adnan Akdağ, Say Yayınları, İstanbul.
  • Hutcheson, Francis, (2008). An Inquiry İnto The Original of Our İdeas of Beauty and Virtue, ed. Wolfgang Leidhold, Libert Fund, USA.
  • Hutcheson, Francis, (2007). Philosophiae Moralis Institutio Compendiaria with A Short Introduction to Moral Philosophy, ed. Luigi Turco, Gen. ed. Knud Haakonssen, Liberty Fund, USA.
  • Lindgren, J. Ralph, (1973). The Social Philosophy of Adam Smith, The Hague.
  • Locke, John, (1841). An Essay Concerning Human Understanding, London.
  • Mautner, Thomas, (2005). Dictionary of Philosophy, London.
  • Horkheimer, Max, Adorno, Thodor. (2014). Aydınlanmanın Diyalektiği, Felsefi Fragmanlar, çev. Nihat Ülner, Elif Öztarhan Karadoğan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
  • Outram, Dorinda, (1995). The Enlightenment, Cambridge University Press, Cambridge.
  • Smith, Adam, (1966). The Theory of Moral Sentiments, New York.
  • Smith, Adam, (2016). The Theory of Moral Sentiments, “Delphi Completes Works of Adam Smith”, Delphi Clasics, London.
  • Smith, Adam, (2022). Ahlaki Duygular Kuramı, çev. Berkay Tartıcı, Liberus Kitap, İstanbul.
  • Smith, Adam. (2018). Hukuk Üzerine, çev. Ahmet Celiloğlu, Pinhan Yayınları, İstanbul.
  • Stanford encyc https://plato.stanford.edu/entries/hume-religion/14.04.2023
  • Stuber, John Worl, (1995). Davıd Hume’s Attıtude Towards Relıgıon As Evıdenced By Hıs Lıfe And Works, Basılmamış doktora tezi, Edinburgh.
  • Taşkın, Ali, (2021). Hume Araştırmaları, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
  • Taşkın, Ali. (2019). İskoç Aydınlanması, Liberte Yayınları, Ankara.
  • Turco, Luigi. (2007). Francis Hutcheson, Philosophiae Moralis Institutio Compendiaria with A Short Introduction to Moral Philosophy, ed. Luigi Turco, Gen. ed. Knud Haakonssen, Liberty Fund, USA.
APA TASKIN A (2023). AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. , 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
Chicago TASKIN ALI AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. (2023): 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
MLA TASKIN ALI AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. , 2023, ss.5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
AMA TASKIN A AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. . 2023; 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
Vancouver TASKIN A AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. . 2023; 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
IEEE TASKIN A "AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ." , ss.5 - 33, 2023. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
ISNAD TASKIN, ALI. "AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ". (2023), 5-33. https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1299178
APA TASKIN A (2023). AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. Felsefe Dünyası, (77), 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
Chicago TASKIN ALI AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. Felsefe Dünyası , no.77 (2023): 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
MLA TASKIN ALI AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. Felsefe Dünyası, vol., no.77, 2023, ss.5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
AMA TASKIN A AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. Felsefe Dünyası. 2023; (77): 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
Vancouver TASKIN A AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ. Felsefe Dünyası. 2023; (77): 5 - 33. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
IEEE TASKIN A "AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ." Felsefe Dünyası, , ss.5 - 33, 2023. 10.58634/felsefedunyasi.1299178
ISNAD TASKIN, ALI. "AYDINLANMADA DİN PROBLEMATİĞİ VE İSKOÇ AYDINLANMASINA ETKİSİ". Felsefe Dünyası 77 (2023), 5-33. https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1299178