Yıl: 2022 Cilt: 15 Sayı: 40 Sayfa Aralığı: 1113 - 1128 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.12981/mahder.1207984 İndeks Tarihi: 24-08-2023

EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI

Öz:
Türkler kendine özgü bir hikmet oluşturabilmiş milletlerdendir. Hikmet ise kolektif tefekkürün en yüce eseridir. Hikmetin bir açıdan dünya görüşü olması onu bir yönüyle kozmogoni ile ilişkilendirmektedir. Türk düşüncesi dünyayı bir bütün olarak algılamakta, evreni oluşturan tüm varlıkları bütünün parçaları saymaktadır. Bununla birlikte Türk düşüncesinde Dünya, Yer ve Göğün birleşiminden oluşur. İkisi zıt karakterde olsalar da birbirine uyum sağlayarak birlik oluştururlar. İkisi birbirine denktir, biri diğerinden üstün değildir. Yer ve Göğün oluşturduğu bu sistem evrenselci dikotomi, evrensel iki ilke, iki ilkeli sistem gibi adlarla anılır. Türk düşüncesinin en temel anlayışı olan evrenselci dikotomi, zıtlıklar içinde uyumu ve birliği oluşturacak şekilde Türk yaşamının her alanında etkisini gösterir. Anlatılar da buna dahildir. Türk mitolojik anlatılarının olay örgüsü içinde yer alan semboller, görünürdeki konunun derinlerinde evrensel iki ilkeyi barındırır. İki ilkenin varlığı ancak semboller çözümlendiğinde ortaya çıkmaktadır ve anlatıların temeli bu sisteme oturmaktadır. Bu çalışmada Tuva Türklerine ait, arkaik özellikleri koruyan Arı Haan Destanı’ndaki sembollerin çözümlenmesi yapılarak birbirleri ile ilişkilendirilmiş ve destan evrenselci dikotomi bağlamında incelenmiştir. İncelemeler, yeraltı kavramının Türk kozmogonisine henüz girmediği arkaik döneme ait olduğu anlaşılan Arı Haan destanının, dikotomiyi alt katmanlarda semboller aracılığı ile barındıran bir destan olduğunu göstermektedir. Sembollerin çözümlenmeleriyle ortaya çıkan anlamların oluşturduğu bileşkeler, evrensel iki ilkenin varlığını açıkça yansıtmaktadır.
Anahtar Kelime: Türk tefekkürü Evrenselci dikotomi Kozmogoni Türk destanları Arı Haan destanı

THE ARI HAAN EPIC IN THE CONTEXT OF THE UNIVERSAL DICHOTOMY

Öz:
Turks are one of the nations that build unique wisdom, the supreme work of collective contemplation. The fact that wisdom is a kind of worldview in one regard relates it to cosmogony. Turkish thought perceives the world as a whole and considers all beings that make up the universe as its components. Besides, in Turkish thought, the world consists of a combination of the earth and the sky. Although these two have opposite natures, they form a unity by harmonizing with each other. These two are equivalent to each other, neither of them is superior to the other. This system, which is formed by the earth and the sky, is known as the universalist dichotomy, the two universal principles or the two-principle system. The universalist dichotomy, which is the most fundamental part of Turkish thought, shows its effect in every aspect of Turkish life in a way to create harmony and unity in contrasts. This also includes narratives. The symbols in the plot of Turkish mythological narratives contain two universal principles in the depths of the apparent subject. The existence of two principles comes to light only when the symbols are analyzed, and it is seen the basis of the narratives is based on this system. In this study, the symbols in the Arı Haan Epic, which belongs to Tuva Turks and contains archaic features, have been analysed and associated with each other, and the Epic has been examined in the context of the universal dichotomy. The analyses have demonstrated that the Arı Haan epic, which was detected to belong to an archaic period when the concept of underground was not yet included in Turkish cosmogony, is also an epic that contains the dichotomy in its deeper layers through symbols. The totality of the meanings revealed by the analysis of symbols clearly reflects the existence of two universal principles.
Anahtar Kelime: Turkish thought Universal dichotomy Cosmogony Turkish epics Arı Haan epic

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
  • Diyarbekirli, N. (1972). Hun sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. (çev.: Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Ergun, M.- Aça, M. (2004). Tıva kahramanlık destanları-I. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Ergun, M.- Aça, M. (2005). Tıva kahramanlık destanları-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Hoppal, M. (2021). Avrasya’da şamanlar. (çev.: Bülent Bayram-Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Kalafat, Y. (2006). Türk halk inançlarında kara, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat.pdf, (Erişim Tarihi: 11.03.2022).
  • Kasımoğlu, S. (2019), Gölge arketipinin bir örneği olarak ejderha: Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi’nin arketipsel tahlili. Turnalar Uluslararası Hakemli Türk Dili, Edebiyat ve Çeviri Dergisi, 76, 33-38.
  • Kâşgarlı Mahmud (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk, (hzl.: Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Lvova, E. L. –vd. (2013/1). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-1, kâinat ve zaman. Nesneler dünyası. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
  • Lvova, E. L.-vd. (2013/2), Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-2, insan ve toplum. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
  • Ögel, B. (1993), Türk mitolojisi. C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Ögel, B. (1995), Türk Mitolojisi. C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Özerdim, M. N. (1963). Chou’lar ve bu devirde Türklerden gelen ‘gök dini”. Belleten, XXVII (105), 1-23.
  • Rzasoy, S. (2020). “Kitabi-Türkman Lisani” Oğuznâmesinin transmediativ strukturu ve ritual-mifoloji semantikası. Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu.
  • Schimmel A. (2017). Sayıların gizemi. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
  • Tekin, T. (1988). Orhon yazıtları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Ülken, H. Z. (2007). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Ziya Gökalp (1976). Türk medeniyeti tarihi. (hzl.: İsmail Aka-Kâzım Yaşar Kopraman). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
APA Özpınar B, koçak a (2022). EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. , 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
Chicago Özpınar Berna,koçak aynur EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. (2022): 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
MLA Özpınar Berna,koçak aynur EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. , 2022, ss.1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
AMA Özpınar B,koçak a EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. . 2022; 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
Vancouver Özpınar B,koçak a EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. . 2022; 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
IEEE Özpınar B,koçak a "EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI." , ss.1113 - 1128, 2022. 10.12981/mahder.1207984
ISNAD Özpınar, Berna - koçak, aynur. "EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI". (2022), 1113-1128. https://doi.org/10.12981/mahder.1207984
APA Özpınar B, koçak a (2022). EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(40), 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
Chicago Özpınar Berna,koçak aynur EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15, no.40 (2022): 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
MLA Özpınar Berna,koçak aynur EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, vol.15, no.40, 2022, ss.1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
AMA Özpınar B,koçak a EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(40): 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
Vancouver Özpınar B,koçak a EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(40): 1113 - 1128. 10.12981/mahder.1207984
IEEE Özpınar B,koçak a "EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15, ss.1113 - 1128, 2022. 10.12981/mahder.1207984
ISNAD Özpınar, Berna - koçak, aynur. "EVRENSELCİ DİKOTOMİ BAĞLAMINDA ARI HAAN DESTANI". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15/40 (2022), 1113-1128. https://doi.org/10.12981/mahder.1207984