Yıl: 2022 Cilt: 15 Sayı: 40 Sayfa Aralığı: 1160 - 1173 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.12981/mahder.1061529 İndeks Tarihi: 24-08-2023

ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”

Öz:
Arkaik sözcükler günümüzde kullanımdan düşen sözcükler olarak tanımlanmaktadır. Diğer Türk ağızlarında olduğu gibi köy ağızlarında ve âşıklık anlatılarında da arkaik kelimelerin kullanımına rastlanmaktadır. Arkaik unsurlar, dilde ve bazı uygulamalarda bulunan eski inanç sistemlerinin kalıntılarıdır. Somut olmayan kültürel mirasın önemli bir dalı olan âşıklık sanatında arkaik ifadelere ve unsurlara rastlamak mümkündür. Bu ifadeler ve unsurlar sözlü gelenek için oldukça önemli bir kaynaktır. Çünkü milletlerin toplumsal ve kültürel kodlarını içinde barındırır. Günümüzde sözlü geleneğin zayıflamasına tanık olmamıza rağmen, eski çağlarda gezgin âşıklar önemli kültürel işlevler yürütmüşlerdir. Hikâye anlatan âşık, sözlü geleneğin tüm ögelerini özünde taşımış ve yaşatmıştır. Atasözleri, deyimler, alkış ve kargışları kullanan âşık, anlatımını bu unsurlarla zenginleştirmiş ve güçlendirmiştir. Azerbaycan ve İran sahasında yaşayan âşıkların anlattıkları hikâyelerde birçok arkaik sözcük ve arkaik ifadeye rastlamaktayız. Bu makalede de bahsedeceğimiz gibi, eski Türkçede kullanılan “budun” sözcüğünün günümüz âşıklık anlatılarında bir kalıp şeklinde kullanımını görmekteyiz. Örneğin; Azerbaycan sahasında derlenen hikâye kayıtlarında “Ölürem ay budun” ifadesinde geçen “budun” sözcüğü tek bir işlevde kullanılmıştır. Diğer sahalarda bu ifade kalıbının yerine “ölürem ay elim”, “ölürem ay eller” kalıbıyla karşılaşmaktayız. Bunun yanı sıra âşıkların kullandığı “başına dolanayım”, “gadanı alayım” arkaik ifadelerinde de eski inanç sisteminin izlerini bulmaktayız. Bu ifadelerin daha çok Tebriz-Karadağ âşıklarının anlatılarında yer alması dikkat çekicidir. Bu sebeple çalışmamızda İran sahasından derlenen âşık destanlarında atasözleri, deyimler, alkış ve kargışlardan örnekler verdikten sonra arkaik sözcük “budun” ve diğer arkaik ifadeler üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelime: Arkaşk İfadeler Tebriz-Karadağ Aşıkları Aşık Hasan Gaffari aşık Yedullah Şikari Destanı

EXPRESSION PATTERNS AND ARCHAIC WORD "BUDUN" IN SHIKARI EPIC

Öz:
Archaic words are defined as words that have fallen out of use today. The use of archaic words can be found in village dialects and minstrel narratives as well as in other Turkish dialects. Archaic elements are remenants of an ancient belief systems that exists in language and some practices. It is possible to come across archaic expressions and elements in the minstrel art, which is important branch of intangible cultural heritage. These expressions and elements are a very important source for oral tradition. Because it contains the social and cultural codes of nations. Although we witness the weakening of the oral tradition today, wandering minstrels performed important cultural functions in ancient times. The lover who tells the story has carried all the elements of the oral tradition in his essence and kept them alive. The minstrel, who uses proverbs, idioms, applause and mess, has enriched and strengthened his expression with these elements. We come across many archaic words and expressions in the epics told by minstrels in Azerbaijan and Iran. We see the use of the word “budun” used in Old Turkish in contemporary minstrel narratives. For example; The word "budun", which is used in the phrase "Ölürem ay budun", was used in a single function in the story records compiled in the field of Azerbaijan. In other fields, instead of this expression pattern, we see "Ölürem ay elim" and "ölürem ay eller". In addition to this, we can find traces of the old shamanic belief in the archaic expressions of "let me get around" and "let me get the gadan" used by the minstrels. It is noteworthy that these expressions are mostly used among Tabriz-Montenegro minstrels. For this reason, in our study, we will focus on the archaic word “budun” and other archaic expressions after giving examples of proverbs, idioms, applause and mess in the minstrel epics compiled from the Iranian field.
Anahtar Kelime: Archaic word Tabriz-Karadag ashiq’s Ashiq Hasan Gaffari Ashiq Yedullah Shikari Epic

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Alptekin, A, B. (1999). Azerbaycan ve Türkiye’de tanınan ortak âşıklar. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 7, 33-42.
  • Artun, E. (2005). Ȃşıklık geleneği ve ȃşık edebiyatı. İstanbul: Kitap Matbaacılık.
  • Başgöz, İ. (1970). İran Azerbaycan’ında hikâye anlatma geleneği. Journal Of American Folklor, 330, 391-405.
  • Çobanoğlu, Ö. (2006). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Kalafat, Y. (2008). Diyarbakır ve çevresi örnekleri ile halk inançlarında tavaf/dönme. Osmanlı’dan Cumhuriyete Diyarbakır Sempozyumu –I Bildiri Kitabı, Ankara: Diyarbakır Valiliği.
  • Kobotarian, N. (2008). Âşık sanatı, “ عاشقلیق صنعتی-وارلیق ”, Varlık, Tahran: Kültürel Türkçe-Farsça Süreli Yayın.
  • Kobotarian, N. (2013a). Tebriz âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı. Adana: Karahan.
  • Kobotarian, N. (2013b). İran Azerbaycanı âşık destanları I, Şikâri destanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Kobotarian, N. (2015). Tebriz âşıklık geleneğinde destan söyleme. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
  • Kobotarian, N. (2019b). İran Azerbaycanı âşık destanları II, Tufarganlı Abbas ile Gülgez Destanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Reichl, K. (2002). Türk boylarının destanları. (çev.: M. Ekici), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Divan-ı Türki Şehriyar. (1374/1995), Tebriz: İntişarat-ı Ahter.
  • Türk, V. (2009). Türkülerde eski (arkaik) sözler. Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4 (8), 80-89.
  • URL-1: Büyük Türkçe sözlük. http://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 06.08.2019).
  • URL-2: www.turuz.com (Erişim: 06.08.2021).
  • URL-3: https://turuz.com/storage/Folklore/2014/229-_01 Folklor_Azashiq_Mehmed_Gulandam_-20_-_Soyleyen Ashiq_Hasan_Qaffari_Toplayan-Nabi_Kobotar.mp3 (Erişim: 06.08.2021)
APA AZEROĞLU N (2022). ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. , 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
Chicago AZEROĞLU Nabi ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. (2022): 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
MLA AZEROĞLU Nabi ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. , 2022, ss.1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
AMA AZEROĞLU N ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. . 2022; 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
Vancouver AZEROĞLU N ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. . 2022; 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
IEEE AZEROĞLU N "ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”." , ss.1160 - 1173, 2022. 10.12981/mahder.1061529
ISNAD AZEROĞLU, Nabi. "ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”". (2022), 1160-1173. https://doi.org/10.12981/mahder.1061529
APA AZEROĞLU N (2022). ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(40), 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
Chicago AZEROĞLU Nabi ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15, no.40 (2022): 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
MLA AZEROĞLU Nabi ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, vol.15, no.40, 2022, ss.1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
AMA AZEROĞLU N ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(40): 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
Vancouver AZEROĞLU N ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(40): 1160 - 1173. 10.12981/mahder.1061529
IEEE AZEROĞLU N "ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15, ss.1160 - 1173, 2022. 10.12981/mahder.1061529
ISNAD AZEROĞLU, Nabi. "ŞİKÂRİ DESTANINDA ANLATIM KALIPLARI VE ARKAİK SÖZCÜK “BUDUN”". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15/40 (2022), 1160-1173. https://doi.org/10.12981/mahder.1061529