TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI
Yıl: 2022 Cilt: 15 Sayı: 40 Sayfa Aralığı: 1410 - 1425 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.12981/mahder.1183410 İndeks Tarihi: 24-08-2023
TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI
Öz: Yüzlerce yıllık kader birliğine sahip Türklerin ve Moğolların, gerek devlet geleneği ve gerekse sosyal yaşama dair çok sayıda ortak motifi paylaştıkları görülür. Dokuz sayısı, iki milletin ortak kültür motifleri arasında öne çıkan önemli bir semboldür. Dokuz sayısına dair ilk bilgiler Altay yaratılış efsaneleri içinde geçmektedir. Ortak soy birliğine de vurgu yapan ve bir vesile ile Oğuz Han ve Cengiz Han’ı birbirine bağlayan destansı anlatılarda da yine dokuz sayısına çok sayıda atıf yapıldığı görülmektedir. Orta Asya başta olmak üzere, dünya tarihinin akışına yön veren Türklerin ve Moğolların eski kültürlerine ait motifleri, zaman içinde dâhil oldukları inanç sistemlerine de taşıdıkları anlaşılmaktadır. Nitekim dokuz sayısı, Türkistan bölgesinde yoğun şekilde gelişme gösteren Tasavvuf kültürüne de geçerek, verilen edebî ürünlerde kendini göstermiştir. Tarihleri, Cengiz Han ile adeta yeniden yazılan Moğolların, dokuz sayısını kutsiyet sembolü olarak kullandıklarına dair çok sayıda kaynak mevcuttur. Bu eserlerde, daha çok Cengiz Han ile özdeşleşen dokuz sayısının, Timur devrine ait kaynaklarda da yine Timur’a atfen kullanıldığı görülür. Benzer yazım gelenekleriyle ortaya çıkan edebî ve tarihsel kaynaklarda da aynı tutumun izlendiği anlaşılmaktadır. Bu makalede, inanç eksenli ortaklığın yansıması olarak öne çıkan ve sembolik olmakla birlikte birer kültür motifi özelliği bulunan dokuz sayısının mitolojik, edebî ve tarihsel kaynaklar içindeki kullanımını, Orta Asya ve yakın çevresi özelinde inceledik.
Anahtar Kelime: NUMBER NINE: THE HISTORICAL LEGACY OF TURKISH AND MONGOLIAN CULTURE
Öz: It is seen that Turks and Mongols, who have a unity of fate for hundreds of years, share many common motifs regarding both state tradition and social life. The number nine is an important symbol that stands out among the common cultural themes of the two nations. The first information about the number nine is mentioned in the Altai creation myths. It has been determined that there are plenty of references to the number nine in the epic narratives that also emphasize the common ancestry and connect Oguz Khan and Genghis Khan on one occasion. It is understood that Turks and Mongols, who direct the flow of world history, especially in Central Asia, carried the motifs of their ancient cultures into the belief systems they were involved in over time. As a matter of fact, the number nine was carried into the Sufi culture, which developed intensively in the Turkestan region, and showed itself in the literary products given. There are many sources that the Mongols, whose history was almost rewritten with Genghis Khan, used the number nine as a symbol of holiness. In these works, it is seen that the number nine, which is mostly identified with Genghis Khan, is also used in reference to Tamerlane in the sources belonging to the Timurid period. It is understood that the same attitude was followed in the literary and historical sources that emerged with similar writing traditions. In this article, we have examined the use of the number nine, which stands out as a reflection of faith-based partnership and has the characteristics of a cultural motif, although it is symbolic, in mythological, literary and historical sources, on the condition that it is limited to Central Asia and its immediate surroundings.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
0
0
0
- Aça, M. (2017). Sibirya halk anlatılarının “ölüler ülkesi”nin insanları ile İslamî anlatıların cehennem azabı çeken insanları arasında bir karşılaştırma. TÜBAR, XLI, 11-24.
- Alaaddin Ata Melik Cüveynî (2013). Tarih-i cihan güşa. (çev.: Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Alinge, C. (1967). Moğol kanunları. (çev.: Coşkun Üçok), Ankara: Sevinç Matbaası.
- Altan Topçi (2008). (çev.: Tuncer Gülensoy), Ankara: Kültür Ajans Yayınevi.
- Arvas, A. (2009). Dede Korkut destanı ve Kıpçak sahası epik destan geleneği. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- Ayan, E. (2015). Plano Carpini’nin Moğolistan seyahatnamesi. (1245-1247), Ankara: Gece Kitaplığı.
- Aydın, E. (2007). Şine Usu yazıtı. Çorum: Karam Yayınları.
- Butanayev, V. Y. (2019). Geleneksel Hongoray şamanlığı. (çev.: Abdülselam Arvas), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Campbell, J. (1994). Yaratıcı mitoloji (Tanrı’nın maskeleri). (çev.: Kudret Emiroğlu). Ankara: İmge Kitabevi.
- Campbell, J. (1995). İlkel mitoloji (Tanrı’nın maskeleri). (çev.: Kudret Emiroğlu). Ankara: İmge Kitabevi.
- Cebeci, İ. (2016). Bozkır toplumlarında yaratılış ve tabiat olaylarına inanış. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Clavijo, R. G. (1993). Anadolu, Orta Asya ve Timur. (çev: Ömer Rıza Doğrul), İstanbul: Ses Yayınları.
- Çobanoğlu, Ö. (2003). Kağanlık ve kamlık kurumları arasındaki çekişmenin Türk mitolojisine yansıması problematiğinde yöntem sorunları. Bilig, 27, 19-49.
- Çobanoğlu, Ö. (2011). Türk dünyası epik destan geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Demir, N. (2016). Oğuz Kağan destanı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Eberhard, W. (1942). Çin'in şimal komşuları. (çev.: Nimet Uluğtuğ), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ebulgâzi Bahadır Han (2010). Şecere-i Türk. (çev.: Rıza Nur), İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları.
- Ebu Bekr-i Tihranî (2013). Kitab-ı Diyarbekriyye. (çev.: Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî (2011). Târîhu muhtasari’d-düvel. (çev.: Şerafeddin Yaltkaya), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Eliade, M. (1988). Shamanism, archaic techniques of ecstasy. Translated from the French by Wilard R. Trask, London: Penguin Books.
- Eliade, M. (1992). İmgeler simgeler. (çev.: Mehmet Ali Kılıçbay), Ankara: Gece Yayınları.
- Eliade, M. (1993). Mitlerin özellikleri. (çev.: Sema Rifat), İstanbul: Om Yayınevi.
- Eliade, M. (2002). Babil simyası ve kozmolojisi. (çev.: M. Emin Özcan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Ergin, M. (1969). Dede Korkut kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Ergin, M. (2009). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Erşahin, İ. (2005). Halk kültürü ve edebiyatı sözlüğü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Esin, E. (1978). İslamiyet’ten önceki Türk kültür tarihi ve İslamiyet’e giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
- Ergun, M. - Aça, M. (2004), Tıva kahramanlık destanları I, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yaynları.
- Grousset, R. (1999). Bozkır imparatorluğu: Attilla-Cengiz Han-Timur. (çev.: M. Reşat Uzmen), İstanbul: Ötüken Yayınları.
- Gültepe, N. (2015). Türk mitolojisi. İstanbul: Resse Kitabevi.
- Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî (2018). Târih-i güzide. (çev.: Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Hazar, M. ve Şengönül, M. (2012). Türk kültüründe sıfırdan dokuza kadar sayı adları ve matematik değerleri. BAL-TAM Türklük Bilgisi, 17, 141-158.
- Hoca Ahmed Yesevî (2016). Dîvân-ı hikmet. (ed.: Mustafa Tatcı), Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
- İbn Battûta (2004). İbn Battûta seyahatnâmesi I. (çev.: A. Sait Aykut), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- İbni Arabşah (2012). Acâibu’l-makdûr, Bozkırdan gelen bela. (çev.: D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
- İnan, A. (1992). Manas destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- İnan, A. (2015). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kalkan, M. (1996). Türk-Moğol kavimleri arasında tatarlar ve menşei meselesi. Türk Kültürü, 393, 11-18.
- Kara, M. (2001). Tasavvuf kültürünün Türkistan mecrasına genel bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (1), 9-32.
- Karasoy, Y.ve Toker, M. (2005). Türklerde şecere geleneği ve Anonim Şibanî-nâme. Konya: Tablet Kitabevi.
- Katuu, B. (2013). Mongol tuulsin sudalgaa II. Ulaanbaatar: Soyemba Printing.
- Korykoslu Hayton (2015). Doğu ülkeleri tarihinin altın çağı. (çev.: A. Tayfun Özcan), İstanbul: Selenge Yayınları.
- Moğolların gizli tarihi (1986). (çev.: Ahmet Temir), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Orkun, H. N. (2011). Eski Türk yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ögel, B. (2003). Türk mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Punsag, А. (2011). Mongoliin nuuts tovchoon dah yös zanshliyn sudalgaa. Garaltin Medee, Ulaanbaatar: Bembi San.
- Radloff, W. (1994). Sibiryadan III. (çev.: Ahmet Temir), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Ramazan, Ş. (1995). İbn Fazlan seyahatnâmesi. İstanbul: Bedir Yayınevi.
- Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini. (çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
- Sahibkıran Emir Timur. (2010). Timur’un günlüğü (Tüzükât-ı Timur). (haz.: Kutlukhan Şakirov ve Adnan Aslan), İstanbul: İnsan Yayınları.
- Schimmel, A. (1998). Sayıların gizemi. (çev.: Mustafa Küpüşoğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Spuler, B. (2011). İran Moğolları. (çev.: Cemal Köprülü), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şerafüddin Ali Yezdî (2019). Zafernâme. (çev.: D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
- Taşağıl, A. (2011). Göktürk dönemi Türk Moğol boy ilişkileri (542-745). Belleten, 2011, 1, 81-104.
- Taşağıl, A. (2012). Göktürkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Tekin, T. (2014). Orhon yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tryjarski, E. (2011). Türkler ve ölüm geçmişten bugüne Türklerde ölüm kültürü. (çev.: Hafize Er), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
- Türkçe sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Uyar, M. (2020). Moğollar ve Türkler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Vernadsky, G. (2015). Moğollar ve Ruslar. (çev.: Eşref Bengi Özbilen), İstanbul: Selenge Yayınları.
- Vladimirtsov, B. Y. (1995). Moğolların içtimaî teşkilâtı. (çev.: Abdülkadir İnan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Yörükan, Y. Z. (2017). Müslümanlıktan evvel Türk dinleri – Şamanizm. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- URL-1: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/TurkSoylenceSozlugu.p df (Erişim: 25.09.2022)
- URL-2: http://www.yunusemre.net/kitap/bizim_yunus.pdf (Erişim: 28.09.2022)
- URL-3: https://www.academia.edu/8048541/Kutadgu_Bilig_Yusuf_Has_Hacip_Orjinal_Ta m_Metin (Erişim: 30.09.2022)
- URL-4: https://islamansiklopedisi.org.tr/ihvan-i-safa (Erişim: 15.10.2022)
| APA | YILMAZ B (2022). TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. , 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| Chicago | YILMAZ BİLEN TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. (2022): 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| MLA | YILMAZ BİLEN TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. , 2022, ss.1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| AMA | YILMAZ B TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. . 2022; 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| Vancouver | YILMAZ B TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. . 2022; 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| IEEE | YILMAZ B "TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI." , ss.1410 - 1425, 2022. 10.12981/mahder.1183410 |
| ISNAD | YILMAZ, BİLEN. "TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI". (2022), 1410-1425. https://doi.org/10.12981/mahder.1183410 |
| APA | YILMAZ B (2022). TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(40), 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| Chicago | YILMAZ BİLEN TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15, no.40 (2022): 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| MLA | YILMAZ BİLEN TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, vol.15, no.40, 2022, ss.1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| AMA | YILMAZ B TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(40): 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| Vancouver | YILMAZ B TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(40): 1410 - 1425. 10.12981/mahder.1183410 |
| IEEE | YILMAZ B "TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15, ss.1410 - 1425, 2022. 10.12981/mahder.1183410 |
| ISNAD | YILMAZ, BİLEN. "TÜRK VE MOĞOL KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL PAYDASI: DOKUZ SAYISI". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15/40 (2022), 1410-1425. https://doi.org/10.12981/mahder.1183410 |
