Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri

KOMPİL, Mert; ÇELİK, H. Murat

Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri

Mert KOMPİL, (İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, İzmir, Türkiye)

H. Murat ÇELİK (İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, İzmir, Türkiye)

Megaron

5 0

Yıl: 2009 Cilt: 4 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 90 - 100 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri

Öz:

Tüm dünyada perakendecilik sektörü hızlı ve sürekli bir değişim içerisindedir. Türkiye’de de, özellikle 1980’lerden sonra, perakendecilik sektörü ve kentsel perakende alanları radikal değişimler geçirmiştir. Yaşanan bu değişim sürecinin en belirgin göstergeleri batı-tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarıdır. Büyük ölçekli tüketim mekânlarının kontrolsüz gelişiminin, kent merkezlerinin kültürel ve ticari işlerliğini azalttığı, yerel perakende işgücü yapısını bozduğu, bulunduğu kentsel doku içerisindeki perakende alanları kademelenmesini, arazi kullanım yapısını, trafik yoğunluğunu ve mimari karakteri değiştirdiği söylemleri pek çok gelişmiş ülkede uzun yıllardır dile getirilen olumsuzluklardır. Son dönemde bu olumsuzlukların varlığı ülkemizde de giderek daha çok çevre tarafından tartışılmaya başlanmış ve yaşanan hızlı değişimin istenmeyen sonuçlarının önlenebilmesi için bir takım yasal ve yapısal düzenlemelerin yapılması gündeme gelmiştir. Geçmişten günümüze pek çok ülke, yaşadıkları değişim sürecinin başında veya ortasında, büyük-ölçekli tüketim mekânlarının gelişimini sınırlayıcı-kısıtlayıcı yasal ve uygulamaya dönük düzenlemeleri hayata geçirmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’de perakende alanlarında süregelen değişimi genel hatlarıyla ortaya koymak ve yakın gelecekte ülkemizde hayata geçirilmesi düşünülen düzenleme gayretlerine, aynı alanda sağlıklı işleyen yurt dışı örneklerini de inceleyerek yeni açılımlar getirebilmektir. Bu doğrultuda, OECD ülkelerindeki perakende alanlarına ilişkin düzenlemeler-kısıtlamalar incelenmiş ve Türkiye’de hayata geçirilmesi düşünülen düzenlemeler açısından uygun politikalar tartışılmıştır.

Anahtar Kelime: alışveriş merkezleri hipermarket büyük alışveriş merkezleri yasal kısıtlamalar kent içi perakende satış alanları ekonomik etki kentsel planlama kentsel dönüşüm Türkiye büyük ölçekli tüketim alanları

The development of western-type large-scale consumption areas in Turkey and legal and structural regulation efforts in urban retail environments

Öz:

The retail sector has been experiencing a rapid and continuous change worldwide. There have also been profound changes in Turkey, especially after the 1980s. Both the retail sector and the urban retail environments have been altered radically. One of the most significant indicators of this change is the proliferation of western-type large-scale retail developments. Past experiences in developed countries have shown that the uncontrolled development of large-scale retail areas results in some undesired socioeconomic and physical outcomes, such as decline in the cultural and commercial activities of city centers, damage in existing retail workforce structure, and change in local retail hierarchy, nearby land uses, traffic loads and original architectural identity. Many countries have put into practice restrictive and regulatory policies to prevent these negative effects. As similar transformations have also been realized in Turkish retail environments, many institutions think that similar legal regulations must be implemented in Turkey as well. The present study investigates the ongoing retail change within the Turkish context, explores the legal and structural regulatory policies of the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) countries, and critically discusses the appropriate retail regulation policies for Turkey.

Anahtar Kelime: urban planning urban transformation Turkey large scale retail areas shopping centers hypermarket shopping malls legal restrictions urban retail areas economic impact

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. McGoldrick, P.J., (1984), “Trends in retailing and consumer behavior within the U.K.”, 11-28, Store Location and Store Assessment Research, Davies R. L. ve Rogers, D. S. (Derl.), John Wiley & Sons, New York.
2. Rogers, D.S., (1984), “Trends in retailing and consumer behavior within North America”, 29-53, Store Location and Store Assessment Research, Davies R. L. ve Rogers, D. S. (Derl), John Wiley& Sons, New York.
3. Dawson, J. A. (Derl.), (1980), Retail geography, John Wiley & Sons, New York.
4. Guy, C., (1994), The retail development process: location, property, and planning, Routledge, London & New York.
5. Kumar N., (1997), The revolution in retailing: from market driven to market driving, Long Range Planning, 35(6), 830-835.
6. Tokatlı, N., Boyacı, Y., (1999), “The changing morphology of commercial activity in Istanbul”, Cities, 16(3), 181-193.
7. Kumcu E., Kumcu M. E., (1987), “Determinants of food retailing in developing countries: the case of Turkey”, Journal of MacroMarketing, Fall, 26-40.
8. Tokatlı, N., Özcan, G.B., (1998), “The state and the corporate private sector in the recent restructuring of Turkish retailing”, New Perspectives on Turkey, Spring/18,79-111.
9. Tokatlı, N., Boyacı, Y., (1998), “The changing retail industry and retail landscapes: the case of post-1980 Turkey”, Cities, 15(5), 345-359.
10. Soysal Danışmanlık, (2008), “Soysal alışveriş merkezleri kataloğu 2008”, Sektörel envanter oluşturmaya dönük hazırlanan ve periyodik olarak güncellenen perakende kataloğu, İstanbul.
11. Soysal Danışmanlık, (2009), “Soysal alışveriş merkezleri kataloğu 2009”, Sektörel envanter oluşturmaya dönük hazırlanan ve periyodik olarak güncellenen perakende kataloğu, İstanbul.
12. PricewaterhouseCoopers, (2005), “2004/2005 Global Retail&Consumer Study from Beijing to Budapest, report on Turkey”, Sektörel inceleme raporu, http://www.pwc. com.mu/gx/eng/about/ind/retail/growth/turkey.pdf (Erişim: Mayıs 2009).
13. Bocutoğlu E., Atasoy Y., (2001), “Yükselen süpermarket olgusu karşısında bakkaliye sektörünün yeri ve Trabzon örneği,” Trabzon Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği, Yayın No: 7, Trabzon.
14. Nielsen-Turkiye, (2004), “Perakende ticaret indikatörleri Mayıs 2004”, Şirket Raporu, İstanbul.
15. Nielsen-Turkiye, (2008), “Retailers universe trends 2008”, Şirket Raporu, İstanbul.
16. Global Menkul Değerler A.Ş., (2007), “Turkish food retail: a tougher competitive environment ahead”, Sektörel inceleme raporu, İstanbul.
17. Şengül, H.T., (2002), “Tüketim toplumu, tüketim kültürü ve tüketim merkezleri”, Ege Mimarlık, Sayı 40-41, 8-9.
18. Kayın, E., (2002), “Tarihi ticaret merkezi Kemeraltı’nda değişen üretim ve tüketim modellerinin mekansal yansımaları”, Ege Mimarlık, Sayı. 40-41, 27-31.
19. Yırtıcı, H., (2005), “Çağdaş kapitalizmin mekansal örgütlenmesi”, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
20. Kompil, M., Çelik, H.M., (2006a), “Analyzing the retail structure change of Izmir-Turkey: integrative and disintegrative aspects of large-scale retail developments”, 42nd ISOCARP Congress on Cities Between Integration and Disintegration: Opportunities and Challenges, Yıldız Teknik Üniversitesi, 14-18 Eylül, Konferans Bildirisi (CDROM), İstanbul-Türkiye.
21. Kompil, M., Çelik, H. M., (2006b), “Modeling the spatial consequences of retail structure change of Izmir-Turkey: a quasi empirical application of spatial interaction model”, The International Conference on Regional and Urban Modelling, EcoMod, Free University of Brussels, 01/02 Haziran, Konferans Bildirisi (CD-ROM), Brüksel-Belçika.
22. Erkip, F., (2005), “The rise of the shopping mall in Turkey: the use and appeal of a mall in Ankara”, Cities, 22(2), 89- 108.
23. Vural, T., Yücel, A., (2006), “ Çağımızın yeni kamusal mekanları olan alışveriş merkezlerine eleştirel bir bakış”, İTÜ Dergisi/a: mimarlık planlama tasarım, 5(2), Kısım:1, 97-106.
24. Sönmez, Ö.İ., (2002), “Yapısal dönüşümler sürecinde yerel ve yerel üstü ilişkilerin mekansal yansımaları”, Ege Mimarlık, Sayı. 40-41, 32-36.
25. OECD Economics Department, (2007) “The OECD regulatory indicators questionnaire 2007/2008: Regulatory Structures And Policies In OECD Countries”, Anket Soruları, ECO/CPE/WP1(2007)18, http://www.oecd.org/ datao ecd/39/46/42122928.pdf (Erişim: Mayıs 2009).
26. Conway, P., Nicoletti, G., (2006), “Product market regulation in non-manufacturing sectors in OECD countries: measurement and highlights”, OECD Economics Department Working Paper No: 530.
27. Boylaud, O., Nicoletti, G., (2001), “Regulatory reform in retail distribution”, OECD Economic Studies No: 32.
28. OECD Economics Department, (2008a), The indicator of regulatory conditions in the retail distribution sector in 1998, 2003 and 2008”, Uluslararası Düzenleme Veritabanında yer alan ülkeler bazında işlenmemiş veriler, http://www.oecd.org/dataoecd/25/17/42220524. xls (Erişim: Mayıs 2009).
29. OECD Economics Department, (2008b), The indicator of regulatory conditions in the retail distribution sector in 1998, 2003 and 2008”, Uluslararası Düzenleme Veritabanında yer alan ülkeler bazında işlenmiş veriler, http://www.oecd.org/dataoecd/25/16/42220539.xls; (Erişim: Mayıs 2009).
30. Viviano E., (2006), “Entry regulations and labour market outcomes: Evidence from the Italian retail trade sector”, Bank of Italy, Economic Research Department, Italya.
31. http://www.newrules.org/retail/rules/store-size-c aps/ store-size-cap-norway; (Erişim: Mayıs 2009).
32. Wiebenson Independent Study, (2006) “Mitigating largescale retail impacts: Part I: an overview of impact studies and current controls on big-box development”, http:// planmoab.com/Indexdocs/WIS_2006.pdf; (Erişim: Mayıs 2009).
33. http://www.bigboxtoolkit.com/index.php; (Erişim: Mayıs 2009).
34. http://www.sanayi.gov.tr/webedit/gozlem.aspx?s ayfa- No=3806; (Erişim: Mayıs 2009).
35. Zaman Gazetesi, 05 Mart 2008 - Çarşamba , “Alışveriş merkezleri, büyük mağazalar ve zincir mağazalar kanunu tasarısı taslağı”, Taslak metnini içeren haber, http://www. zaman.com.tr/haber.do?haberno=660581 (Erişim: Mayıs 2009).
36. Paddison, R., Findley A.M., Dawson J., (1990), Retail environments in developing countries, Routlege, Londra New York.
37. Guy, C., (1998), “Controlling new retail spaces: the impress of planning policies in Western Europe”, Urban Studies, 35 (5-6), 953-979.

APA	KOMPİL M, ÇELİK H (2009). Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. , 90 - 100.
Chicago	KOMPİL Mert,ÇELİK H. Murat Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. (2009): 90 - 100.
MLA	KOMPİL Mert,ÇELİK H. Murat Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. , 2009, ss.90 - 100.
AMA	KOMPİL M,ÇELİK H Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. . 2009; 90 - 100.
Vancouver	KOMPİL M,ÇELİK H Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. . 2009; 90 - 100.
IEEE	KOMPİL M,ÇELİK H "Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri." , ss.90 - 100, 2009.
ISNAD	KOMPİL, Mert - ÇELİK, H. Murat. "Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri". (2009), 90-100.

APA	KOMPİL M, ÇELİK H (2009). Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. Megaron, 4(2), 90 - 100.
Chicago	KOMPİL Mert,ÇELİK H. Murat Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. Megaron 4, no.2 (2009): 90 - 100.
MLA	KOMPİL Mert,ÇELİK H. Murat Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. Megaron, vol.4, no.2, 2009, ss.90 - 100.
AMA	KOMPİL M,ÇELİK H Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. Megaron. 2009; 4(2): 90 - 100.
Vancouver	KOMPİL M,ÇELİK H Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri. Megaron. 2009; 4(2): 90 - 100.
IEEE	KOMPİL M,ÇELİK H "Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri." Megaron, 4, ss.90 - 100, 2009.
ISNAD	KOMPİL, Mert - ÇELİK, H. Murat. "Türkiye’de batı tarzı büyük ölçekli tüketim mekânlarının gelişimi ve kentsel perakende alanlarının yasal ve yapısal olarak düzenlenmesi gayretleri". Megaron 4/2 (2009), 90-100.