Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”
Yıl: 2023 Cilt: 21 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 100 - 115 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18026/cbayarsos.1231228 İndeks Tarihi: 03-01-2024
Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”
Öz: Mûsikî ilmi ve sanatı, tarih boyunca çeşitli etkenlerden dolayı sürekli değişimlerde olduğu gibi, İran klasik müziği de zamanla değişmiştir. İslâmiyet öncesi “râh” sisteminde uygulanan İran musikisi, İslâmiyet sonrası yerini “edvâr” ve “makam” sistemlerine vermiştir. Bu sistemler zamanla yine değişmiş ve günümüzde “destgâh” adı ile anılmaya başlamıştır. “Heft (yedi) Destgâh” sistemine geçiş sebepleri, tarihî süreci, kavramı ve neden yedi olduğu ile ilgili mûsikî risâlelerinde ve tarihî kaynaklarda her hangi bir net açıklamayla karşılanmamıştır. Çağımızdakı müzikologların ve araştırmacıların çalışmaları neticesinde de kesin bir açıklama yapılmamıştır. Destgâh ile ilgili araştırmamıza göre, en eski açıklama Kutb-i Nâyî Osman Dede’nin mûsikî konusunda yazdığı Farsça manzum Rabt-ı Tağyîrât-ı Mûsikî adlı eserinde bulunmaktadır. Osman Dede, İran’da uygulanan sistemden “Heftgâne” (yedili) tabiri ile söz ederek görüşünü aktarmıştır. Bu makalede İran mûsikîsi ve “destgâh” sistemi ile ilgili bilgiler verdikten sonra Osman Dede’nin hayatı, eserleri ve Rabt-ı Tağyîrât-ı Mûsikî‘sinde İran mûsikîsi ve “destgâh” sistemi ile ilgili yorumlarına yer verilmiş ve değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelime: “Heft Destgah” System in Iranian Classical Music According to Nayî Osman Dede
Öz: As the science and art of music have been in constant change due to various controversies throughout history, Iranian classical music has also been changed normally. Iranian music, in which the pre-Islamic "rah" instruction was applied, was replaced by the "advar" and "maqam" systems after Islam. This operating system has been changed again and is now known as "destgah". The reasons for the transition of the "Heft (seven) Destgah" system, its historical process, the concept and why it was seven have not been met with any clear explanation in the musical tracts and historical sources. The results of the work of musicologists and researchers of our time also have not been given a definitive explanation. According to our research on Destgah, the oldest explanation is found in Osman Dede's Persian verse Rabt-ı Tagyîrât-ı Mûsikî, written on the subject of music. Osman Dede quoted the system applied in Iran with the phrase "Heftgane" (seven). In this article, after the information about Iranian music and the "destgah" system, Osman Dede's life, sources and his comments about Iranian music and the "destgah" system in Rabt-ı Tagyîrat-ı Musiki are included and evaluated.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Afşâr, îrec (1971). Rûznâme-i Hâtırât-ı İtimâdü's-saltanat. Tehran: Emir Kebir.
- Ardalan, A. (2012). Persian Music Meets West [Bachelor thesis]. Lahti University of Applied Sciences.
- Atrâî, Erfa' (1981), Ferheng-i Mûsikî-i İran, Tehran: İntişârât-ı Çeng.
- Avfî, Muhammed b. Muhammed (2008). Cevâmiʿu’l-hikâyât ve levâmiʿu’r-rivâyât, (haz. Musaffa E. B.), Tehran: Pejuhişgah-ı Ulûm-i İnsânî.
- Ayvansarâyî, Hüseyin (2017). Vefeyât, (nşr. Ekinci, R.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
- Benâî, Mevlana Kemalüddin-i Herevî (1989). Resâle der Mûsikî, (haz. Saffvat, D),Tehran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
- Bineş, Taki (1999), Tarih-i Muhtasar-ı Mûsikî-i İran. Tehran: Neşr-i Hestân.
- Borumand, Nur Ali (2018). Radif-i Mirza Abdullah Barayi Tar va Setar, Tehran: Müessese-i Mâhûr.
- Buhârî, Kâsım b. Dûst Alî. Hadâiku’n-nağamât. Bursa: İnebey Kütüphanesi, Ulu Cami, nr. 2655.
- Bursalı, Mehmed Tahir (1914). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-ı ‘Âmire.
- Christensen, Arthur Emanuel, (2010). İran der zaman-ı Sâsânîyân, (trc. Yâsemî, R.), Tehran: Negâh.
- Çak, Ş. (2018). “Geleneksel İran müziğinde kullanılan formlar, çalgılar ve kültürel etkileşim”. Ahenk Müzikoloji Dergisi, (3), 44-65.
- Dânişpejûh, M. T. (2012). Fihrist-i Âsâr-ı Hatti der Mûsikî. Tehran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
- el-Câhiz, Amr b. Bahr (1970). et-Tâc fî ahlâki’l-mülûk, (haz. Fevzî Atavî), Beyrut: eş- Şirketü’l-Lübnâniyye li’l-kitâb.
- el-İsfahânî, Ebü’l-Ferec (1368). Bergüzide-i el-Egânî, (trc. Meşâyih Feridenî), Tehran: İntişârât-ı İlmî Ferhengî.
- el-Mes‘ûdî, A. (1965), Mürûcü’z-zeheb, (haz. Yûsuf Es‘ad Dâgır), I-IV, Beyrut: el- Mektebeti’-‘asrîyye
- Erguner, Süleyman (1991). “Kutb-ı Nayi Osman Dede Ve Rabt-ı Ta'birat-ı Mûsikî”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü.
- Erguner, Süleyman (2007). “Osman Dede, Nâyî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (33), 461-462. İstanbul: TDV Yayınları.
- Evbehî, Nizameddin Alişâh (2021). Mukaddimetü’l-usûl, (thk. Hüseyni, S. M. T.), Tehran: Sure-i Mihr.
- Fakhreddini, Farhad (2020), Tacziye ve Tahlil ve Şerh-i Redif-i Muski-yi İran, Tehran: İntişârât-ı Muin.
- Farhat, H. (2004). The Dastgah concept in Persian music, Cambridge: Cambridge University Press.
- Farmer, Henry George, (1967), A History of Arabian Music, London.
- Hannâne, Murtaza, (2010), Gâmhâ-yi Gomşode, Tehran: İntişârât-ı Surûş.
- Hidâyet, Mehdî Kulı Hân. Mecmau’l-Edvâr, Tehran: Danişgah-ı Tehran, Hukuk Kütüphanesi, nr. 120/2.
- Hosseini, S. M. T. (2021). “Kitâb-İ Fârsî Fî Fenni’l-Elhân Ve 15.Yy Mûsikî Nazariyâtındaki Yeri Ve Önemi”, Doktora Tezi, İslam Tarihi Ve Sanatları Anabilim Dalı , İstanbul Üniversitesi.
- İbnü’t-Tahhân, Ebû’l-Hüseyin Muhammed (1976). Havi’l-Fünûn ve Selvetü’l-Mahzûn, thk. Zekeriya Yusuf, Bağdat: Dâiratü’l-Fünûn’il-Mûsîkiyye.
- İsfahânî, Hamza b. el-Hasen (1961) Târîhu sinî mülûki’l-arz ve’l-enbiyâ, Beyrut: Mektebetü’l- Hayât
- Karadeniz, E. (1965). Türk Mûsikisi Nazariye ve Esasları, İstanbul: İş bankası.
- Kâşî, Yahya. Şerh-i Edvâr. Tehran: Meclis Kütüphanesi, nr. 2207.
- Kemânî Hızır Ağâ Halebî, Tefhimü’l-makâmât fî tevlidi’n-nağamât, İstanbul: Belediye Kütüphanesi, Muallim Cevdet, nr. 177.
- Kevkebî, Nacmeddîn (2002). Risâle-i Mûsikî, Se Risâle-i Mûsikî-i Kadim-i İran. (haz. Sabit, M.), Tehran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî.
- Lâdikî, Muhammed, Zeynü’l-elhân, İstanbul: Süleymaniye, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 3655.
- Lotfî, Muhammed Rıza (1975). Mûsikî-i Âvâzi-i İran, Tehran: Gotenberg.
- Lucas, A. E. (2019). Music of a thousand years a new history of Persian musical traditions. Oakland: University of California Press.
- Merâgî, Abdülkâdir (1977). Makâsidü’l-elhân, (thk. Taki Bineş), Tehran: Büngâh-ı Neşr ve Tercüme.
- Merâgî, Abdülkâdir (1991). Şerh-i Edvâr, (thk. Taki Bineş), Tehran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhi.
- Merâgî, Abdülkâdir (2009). Câmiü’l-elhân, (haz. Khazrâî, B.), Tehran: Ferhengistan-ı Hüner.
- Meysemî, Hüseyin (2001). “Hâstgâh ve Tahavvul-i Istılâh-ı Destgâh”, Faslnâme-i Mâhûr (14), 55-68. Tehran: Müessese-i Mâhûr.
- Mücmelü’t-tevârîh ve’l-kısas, (1939), (haz. Muhammed Taki Bahar), Tehran.
- Müstakimzâde, Süleyman (1928). Tuhfe-i Hattâtîn, (nşr. İbnülemin Mahmud Kemal), İstanbul.
- Nâbî, Abdulbâkî. Mektup. Ankara: Milli Kütüphane, nr: 06 Hk 25, vr. 83b-88a.
- Nişâbûrî, Muhammed, (1995). “Risâle-i Mûsikî”, (thk. Pûr Cevâdî, E.), Ma’ârif, (12), 32-70; Tehran: Tehran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhi.
- Nizâmî-i Gencevî, (1987). Hüsrev ü Şîrîn, (haz. Servetîyân, B.), Tehran: İntişârât-ı Mirâsbân.
- Öztuna, Yılmaz (2006). Büyük Türk Mûsikisi Ansiklopedisi, İstanbul: Orient yay.
- Pur Cevadi, E. (2001). “Risâle der beyân-ı Çahâr Destgâh-ı ‘azam”, Faslnâme-i Mâhûr (12), 81-92. Tehran: Müessese-i Mâhûr.
- Risale der ilm-i mûsikî, Bursa: İnebey Kütüphanesi, Ulu Cami, nr. 2655, 130b-139a.
- Risâle-i Mûsikî, Tehran: Meclis Kütüphanesi, nr. 9957-1.
- Safvat, Daryuş, (1971), Pejuheşi kutah derbare-i ustadan-ı mûsikî-i İran ve elhan-ı mûsikî-i İrani, Tehran: Vezaret-i Ferheng ve Hüner.
- Safvat, Daryuş, Neli Karen, (2019). Mûsikî-i Melli-i İran. (trc. Selimzâde, S.), Tehran: Neşr-i Aras.
- Sâlim, Mirzâde Mehmed Efendî (1897). Tezkiretü’ş-Şu’arâ, (nşr. Ahmed Cevdet), İstanbul: Matbaa-ı Ikdâm.
- Salmani, M. (2023). “Osman Dede’nin Rabt-ı Ta’bîrât-ı Mûsıkî Mesnevîsi Hakkında Yeni
- Bulgular: Ta’bîr mi Tağyîr mi?” . Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi , (11) , 600-610.
- Semerkandî, Lutfullah. Şerhi’l-Edvâr. Meşhed: Danişgah-i Meşhed, İlahiyyat Kütüphanesi, nr. 531.
- Shahbazi, A. Sh. (2005). “Sasanıan Dynasty,” Encyclopædia Iranica, online edition, 2005, available at http://www.iranicaonline.org/articles/sasanian-dynasty (accessed on 27 January 2016).
- Şirvânî, Fethullah (2010). “el-Mecelle fî’l-mûsikî”, Mirâs-ı Baharistan, (thk. Hüseyni, S. M. T.),Tehran: Kitabhane-i Meclis.
- Tabâtabâ, Remzî. Risâle-i Mûsikî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendî, nr. 1598, vr. 150b-158a.
- Urmevî, Safiyüddin (1986). Kitâbü’l-Edvâr fi’l-mûsîka, (haz. Haşebe, G. A.), Mısır: Kahire.
- Wright, Owen (2018). Music Theory in the Safavid Era: The taqsīm al-naġamāt. Londra: Routledge.
- Yusuf, Ziyaüddin (2011). Külliyyât-ı Yusufî, (haz. Hazrâî, B.), Tehran: Ferhengistân-ı Hüner.
- Zerrinkûb, Ruzbeh, (2004), “Behrâm-ı Gur”, Dânişnâme-i Büzürg-i İslâmi (13), s. 5260. Tehran: Merkez-i Dâiretü’l-ma’ârif-i İslâmî.
| APA | Hüseyni s (2023). Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. , 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| Chicago | Hüseyni seyid Muhammed Taki Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. (2023): 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| MLA | Hüseyni seyid Muhammed Taki Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. , 2023, ss.100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| AMA | Hüseyni s Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. . 2023; 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| Vancouver | Hüseyni s Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. . 2023; 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| IEEE | Hüseyni s "Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”." , ss.100 - 115, 2023. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| ISNAD | Hüseyni, seyid Muhammed Taki. "Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”". (2023), 100-115. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1231228 |
| APA | Hüseyni s (2023). Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| Chicago | Hüseyni seyid Muhammed Taki Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21, no.3 (2023): 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| MLA | Hüseyni seyid Muhammed Taki Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.21, no.3, 2023, ss.100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| AMA | Hüseyni s Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2023; 21(3): 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| Vancouver | Hüseyni s Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2023; 21(3): 100 - 115. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| IEEE | Hüseyni s "Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”." Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, ss.100 - 115, 2023. 10.18026/cbayarsos.1231228 |
| ISNAD | Hüseyni, seyid Muhammed Taki. "Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde “Heft Destgâh”". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/3 (2023), 100-115. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1231228 |
