Yıl: 2023 Cilt: 24 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 60 - 71 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.37880/cumuiibf.1177053 İndeks Tarihi: 13-10-2023

Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması

Öz:
Bu araştırmanın konusu, 1831’de Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’nın Osmanlı’ya karşı isyanı ile gelişen Mısır sorunu ile bu sorunun çözümünde devletçe birtakım tavizler verilerek siyasi ve askeri desteği temin edilmeye çalışılan İngilizlerle imzalanan 1838 Ticaret Antlaşmasıdır (Balta Limanı). Yöntem olarak arşiv ve ikincil kaynaklara dayalı çeşitli bilgilerin analiz ve senteziyle sonuca varılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın amacı, arka planıyla birlikte Mısır sorununun ticaret antlaşmasının imzalanmasında ne derece etkili olduğunu ortaya koymaktı. Bu noktaya bugüne değin genelde yüzeysel olarak ya da kısa bir şekilde değinilmesi, çalışmayı önemli kılmaktadır. Öncelikle sorunun yakın dönem arka planına değinilmiştir.1798’de Napolyon’un Mısır’a seferiyle başlayan savaş ve sonrasında 1803’e kadar devam eden ve İngilizlerin de dahil olduğu anlaşmazlıklardan bahsedilmiştir. Ardından 1805’te Mehmed Ali Paşa’nın vali olmasıyla başlayan yeni dönemde Mısır ve çevresinde başta İngilizler, Memluk beyleri ve merkezi yönetime karşı verdiği iktidar mücadelesine değinilmiştir. 1831’de Mehmed Ali Paşa Yunan meselesinin halli için sağladığı desteğin karşılığını alamayınca başlattığı isyan ile sonrasında yaşanan siyasi ve diplomatik gelişmelerden bahsedilmiştir. Bu sorunun çözümüne yönelik çalışmalara karşılıklı çıkarlar doğrultusunda dahil edilen ticaret antlaşmasına dair gelişmelere yer verilmiştir. II. Mahmud Mehmed Ali Paşa’dan kati bir surette kurtulmak için yardımını istediği İngilizlere çeşitli tavizler vererek imzaladığı 1838 Ticaret Antlaşmasının maddelerinden bahsedilmiştir. Sonrasında antlaşmanın tatbikiyle Osmanlı ve Mısır’da doğurduğu muhtelif sonuç ve bıraktığı izlere değinilmiştir. Sonuç olarak, II. Mahmud iktidarı üzerinde ciddi bir baskı oluşturan Mehmed Ali Paşa’dan ne pahasına olursa olsun kurtulmak isterken, ekonomik yapısının hiç de hazır olmadığı, ileriye dönük sonuçları düşünülmeden şartları ağır bir ticaret antlaşmasına onay verdiğini söyleyebiliriz.
Anahtar Kelime: Sefer Mısır Sorunu Avrupa Barışı Çözüm Ticaret Antlaşması

Trade Teaty of 1838 in the Shadow of the Egypt Issue

Öz:
The study discusses the 1838 Trade Agreement signed with the British, whose political and military support was sought in return for concessions made by the state, for the solution of the Egyptian problem, which arose with the revolt of the Egyptian Governor Mehmed Ali Pasha against the Ottoman State in 1831. Methodologically, the study aimed to reach a conclusion by analyzing and synthesizing various information based on archives and secondary sources. The aim of the study was to reveal how effective the Egyptian problem was in the signing of the trade agreement, together with its background. This study is significant as this issue has been discussed only superficially or briefly so far. The recent background of the problem was discussed. Then, the war that started with Napoleon's expedition to Egypt in 1798 and the conflicts that continued until 1803, including the British, were mentioned. Later, the power struggle of Mehmed Ali Pasha in Egypt and its surroundings against the British, the Mamluk lords and the central government in the new period started with his governorship in 1805. The revolt Mehmed Ali Pasha started in 1831, when he could not receive the return of his support for the settlement of the Greek issue, and the political and diplomatic developments that followed were discussed. The developments regarding the trade agreement, which is among the efforts for the solution of this problem in line with mutual interests, are presented. In conclusion, we can argue that while Mahmud II wanted to get rid of Mehmed Ali Pasha, who put a serious pressure on Mahmud's power, at any cost, he approved a trade agreement with heavy conditions for which the economic structure was not ready at all and without considering the future consequences.
Anahtar Kelime: Campaign Egypt Issue European Peace Solution Trade Treaty

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • 1. Akalın, Ş. (1953). Mehmed Namık Paşa, İÜEF Tarih Dergisi, 7, 127–147.
  • 2. Altundağ, Ş (1988). Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır meselesi 1831-1841, Ankara: TTK Basımevi.
  • 3. Anderson, M. S. (2001), Doğu Sorunu 1774- 1923, (İ. Eser Çev.) İstanbul: YKY.
  • 4. Binark, İ. (1999). Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde mevcut Name-i Hümayun Defterlerine Göre Osmanlı-Rus Münasebetleri, Türk-Rus İlişkilerinde 500. Yıl (1491-1991), Ankara: TTK Yayınları, 198-210.
  • 5. BOA., Hatt-ı Hümayun (HAT), 5650, 3497, 37506-A, 37506—B, 46638.
  • 6. Bulwer, H.L. (1871). The Life of Henry John Temple, Viscount Palmerstone, c. II, London: Richard Bentley.
  • 7. Çelik, Y. (2010). III. Selim Döneminde Mısır’da İngiliz-Osmanlı Rekabeti, S. Kenan (Ed.) içinde, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi (s. 351-366), İstanbul: İSAM.
  • 8. Çolak, K. (2008). Mısır’ın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798-1801), SAÜ Fen- Edebiyat Dergisi, 10 (2), 141- 183.
  • 9. Dönmez, A. (2014). Osmanlı Modernleşmesinde İngiliz Etkisi (1834-1841), İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • 10. Erhan, Ç. (2001). Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, Ankara: İmge Kitabevi.
  • 11. Erol, H.İ. (2021). Mısır’da Tarihyazımı, Fransız İşgalinden Kavalalı Mehmed Ali Paşa Dönemine, Ankara: İlem Yayınları.
  • 12. Fahmy, K. (2020). Kavalalı Mehmed Ali Paşa: Osmanlı Valiliğinden Mısır Hükümdarlığına, (A. Yılmaz Çev.), İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
  • 13. Gencer, F. (2015). Hünkâr İskelesi Antlaşması’nın Osmanlı- İngiliz İlişkilerine Yansımaları, Tarih Araştırmaları Dergisi, 34 (58), 629-650.
  • 14. Gürsel, S.(1985). Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. III (ss. 688- 690), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • 15. Hathaway, J. (2018). Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, (G. Ç. Güven Çev.), İstanbul: İş Bankası Yayınları.
  • 16. Hentsch, T. (2022). Hayali Doğu, İstanbul: Metis Yayınları.
  • 17. Ingram, E. (1979). The Beginning of the Great Game in Asia in 1828-1834, Oxford: Clarendon Press.
  • 18. Ingram, E. (1995). The Geopolitics of the First British Expedition to Egypt –IV: Occupation and Withdrawal 1801-3, Middle Eastern Studies, 31 (2), 329-334.
  • 19. Issawi, C. (1980). The Economic History of Turkey 1800-1914, Chicago: The University Chicago Press.
  • 20. Kabakçı, E. (2010). Napoléon Bonaparte’ın Mısır Sefer (1798- 1801), S. Kenan (Ed.) içinde, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi (s. 339-350), İstanbul: İSAM.
  • 21. Karal, E.Z (1938). Fransa, Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul: Milli Mecmua Basımevi.
  • 22. Karal, E.Z. (1941). İngiltere’nin Akdeniz Hakimiyeti Hakkında Vesikalar 1798-1805, Tarih Vesikaları, I (2), 122-134.
  • 23. Keyder, Ç. (1985). Osmanlı Devleti ve Dünya Ekonomik Sistemi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. III (ss. 642- 652), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • 24. Kocaoğlu, M. (1997). Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Sonuçları, Bilig, 4, 61-69.
  • 25. Kurmuş, O. (2021). Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul: Yordam Kitap.
  • 26. Kutluoğlu, M.H. (1997). 1833 Kütahya “Antlaşması”nın Yeni Bir Değerlendirmesi, Osmanlı Araştırmaları, 17, 265-287.
  • 27. Kütükoğlu, M. (1974). Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri- I (1580-1838), Ankara: TKAE.
  • 28. Kütükoğlu, M. (1979). Baltalimanı Ticaret Muahedeleri ve Tatbiki, I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (Tebliğler 15-20 Ekim 1973), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 200- 206.
  • 29. Kütükoğlu, M. (1992). Balta Limanı Muahedesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 5, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 38-40.
  • 30. Kütükoğlu, M. (1999), Ahidnâmeler ve Muahedeler, Osmanlı Ansiklopedisi, c. III, (ss. 329- 340), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • 31. Mert, Ö. (1990). Londra Maslahatgüzarı Mehmed Sıdkı Efendi (1766-1811)”, Türk Kültürü, 327, Ankara, 407-416.
  • 32. Ozavcı, O. (2021), Dangerous Gifts- Imperialism, Security and Civil Wars in the Levant, 1798-1864, Oxford: Oxford University Press.
  • 33. Önsoy, R. (1994). Tanzimat Dönemi İktisadi Düşüncenin Teşekkülü, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri- Bildiriler (Ankara 13-14 Mart 1985), Ankara: TTK Basımevi.
  • 34. Örenç, A. F. (2009). 1827 Navarin Deniz Savaşı ve Osmanlı Donanması, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 46, 37-84.
  • 35. Özdemir, B. (1999). 1838 Ticaret Antlaşması, G. Eren (Ed.) içinde, Osmanlı Ansiklopedisi, c. III (ss. 351-361). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • 36. Özkoç, Ö. (2015). Mısır’ın Uzun 19. Yüzyılı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • 37. Pamuk, Ş. (1985a). XIX. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. III (ss. 653- 666) , İstanbul: İletişim Yayınları.
  • 38. Pamuk, Ş. (1985b). Osmanlı Ekonomisinin Dünya Kapitalizmine Açılışı, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. III (ss. 718-723) , İstanbul: İletişim Yayınları.
  • 39. Puryear, J.V. (1935). International Economics and Diplomacy in the Near East: A Study of British Commercial Policy in the Levant (1834-1853) California: Stanford University Press.
  • 40. Shaw, J.S. (2008). Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, (H. Güldü Çev.), İstanbul: Kapı Yayınları.
  • 41. Sinoué, G. (1999). Kavalalı Mehmed Ali Paşa: Son Firavun, (A. C. Akkoyunlu Çev.), İstanbul: Doğan Kitap.
  • 42. Süslü, A. (1983). Osmanlı-Fransız Diplomatik İlişkileri (1798- 1807), Belleten, 47(185), 259- 280.
  • 43. Şeni, N. (1985). Seyyahlar Gözüyle Levantenler, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, II (ss 566-570), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • 44. Şirin, İ. (2022). İngilizlerin Osmanlı’yı Yarı Sömürgeleştirme ve Pazarlaştırma Stratejileri, Aktörler, Araçlar: Tüccardan Elçiye, İmtiyazdan Fuar’a, S. Nurdan- M. Özler (Haz.) içinde, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler 1-5 Eylül 2018 Ankara, c. V (s. 410-430), TTK Yayınları.
  • 45. Tabakoğlu, A. (1994). Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergah Yayınları.
  • 46. Tengirşenk, Y. (1999). Tanzimat Devrinde Osmanlı Devleti’nin Hariciye Siyaseti, Tanzimat, c. I (ss. 289-320), İstanbul: MEB Yayınları.
  • 47. Toprak, Z. (1985). Tanzimat’tan Sonra Dış İktisadi Politika, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. III (ss. 668- 671), İstanbul: İletişim Yayınları.
  • 48. Uzunçarşılı, İ.H.(1983). Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa Kuvvetleri Tarafından Saruhan, Aydın ve İzmir’in İşgaline Dair Vesikalar, Belleten, 47 (185), 1-29.
  • 49. Yenidünya, S. (2019). Napolyon’un Şark Politikasını İnşa Etmek: Horace Compte Sebastiani’nin İstanbul-Mısır Seyahatleri (1801-1802) ve Raporları, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17 (27), 89-125.
  • 50. Yerasimos, S. (1974). Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye (Bizans’tan Tanzimat’a), (B. Kuzucu Çev.), İstanbul: Gözlem Yayınları.
  • 51. Yücekök, A. (1968). Emperyalizmin Yörüngesinde Osmanlı İmparatorluğu: 1838 Ticaret Sözleşmeleri, SBFD, 23 (1), Ankara, 381-425.
  • 52. Zurcher, E. J. (1998). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, (Y. Saner Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
APA AKPINAR M (2023). Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. , 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
Chicago AKPINAR MAHMUT Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. (2023): 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
MLA AKPINAR MAHMUT Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. , 2023, ss.60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
AMA AKPINAR M Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. . 2023; 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
Vancouver AKPINAR M Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. . 2023; 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
IEEE AKPINAR M "Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması." , ss.60 - 71, 2023. 10.37880/cumuiibf.1177053
ISNAD AKPINAR, MAHMUT. "Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması". (2023), 60-71. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.1177053
APA AKPINAR M (2023). Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(1), 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
Chicago AKPINAR MAHMUT Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 24, no.1 (2023): 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
MLA AKPINAR MAHMUT Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, vol.24, no.1, 2023, ss.60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
AMA AKPINAR M Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2023; 24(1): 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
Vancouver AKPINAR M Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2023; 24(1): 60 - 71. 10.37880/cumuiibf.1177053
IEEE AKPINAR M "Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması." Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24, ss.60 - 71, 2023. 10.37880/cumuiibf.1177053
ISNAD AKPINAR, MAHMUT. "Mısır Meselesinin Gölgesinde 1838 Ticaret Antlaşması". Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 24/1 (2023), 60-71. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.1177053