Yıl: 2023 Cilt: 32 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 141 - 164 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 02-11-2023

Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme

Öz:
Mekânsal yerleşim ya da bir alanı yer edinme, insan için evrensel bir niteliktedir. Bu evrensellik ise toplumsal olanın koşulları ile şekillenir. Mekân edinme ve yeri kendileme bir birlikte yaşama kurumu ortaya çıkarır ve bu kurum, yerleşiklik fikri etrafında şekillenir. Evrensel bir yerleşiklik hali bir işaretleme ve adlandırmadır. İşaretleme ve adlandırmanın, işaretleyen veya adlandıranın mekâna ve mekânsal sınırlara dair nitelemesini de belirler. Bu süreç mekânın toplumsal ve tarihsel niteliğine içkindir, mekânsal yerleşim, toplumsal ve tarihsel olanın bir koşuludur. Çünkü mekân, onu adlandıran kişi ya da kurumdan önce de bir yer olarak vardır. Fakat adlandırılmaya gerek duyulduğunda yerin toplumsal, ekonomik ve siyasal tarihinde mekânsal bir yerleşim ortaya çıkmış, örgütlü bir yerleşim üretilmiş demektir. Türkiye Cumhuriyeti’nin mekânı kendilemesi de bu evrensel gerçeklik ile anlaşılmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti, yüzyıllık tarihi ile mekânsal organizasyon ve mekâna yerleşme, tanımlamalarının bütün yönlerinin izlenebileceği bir toplumsallıktır. Cumhuriyetin mekânsal yerleşikliği, kuruluşu itibariyle niteliksel değişimin bir başlangıç anı olarak tanımlanabilse de toplumsallığını miras edindiği Osmanlı Devleti’nin mekânsallığının da izlerinin takip edildiği, çelişkili de olsa hem sürekliliklerle hem de kopuşlarla tanımlanan modern bir yerleşme tarihidir. Türkiye Cumhuriyeti’nin mekânsal organizasyonu, yeni iktidarın mekân stratejisi, coğrafyanın tarihsel bir analizi ve geçmiş mekânsal organizasyon denetimlerinin bir özeleştirisi ile yola çıkmıştır. Bununla birlikte Türkiye coğrafyasının yeni mekânsal organizasyonu da mekânsal kararların merkezi, siyasal ve yönetsel biçimde belirlendiği ve toplumsal tarafların bu kararlara “katlanmak” durumunda kaldığı bir süreç olarak izlenmektedir. Türkiye coğrafyasının mekânsal organizasyonu ve ülke topraklarının örgütlenmesinde, dört başat dönemden söz edilebilir. İlk dönem, cumhuriyetin ilanından 1950 yılına kadar geçen süre ve ulus-devletin yeni başkentinin inşası ve ülke topraklarının yeniden organize edilmesidir. 1950 ve 1980 yılları arası ikinci dönem, mekânsal organizasyon hedeflerinin yeniden belirlendiği ve dönemin tarihsel, toplumsal ve ekonomik koşulları ile bir kent merkezi olarak İstanbul’un öne çıkışı ile ayrışmaktadır. Üçüncü dönem, 1980 ve 2000 yılları arası ülkenin hem tek bir kent merkezindeki mekânsal yapılaşma biçiminin değişimi hem de kentsel sistemlerin dünya ekonomik pazarıyla bütünleşmeye başlamasıyla tanımlanır. 2000’li yıllardan günümüze kadar geçen süre ise, mekân stratejisinin düzeylerinin yeniden belirlendiği ve merkezinde bir küresel kent olarak İstanbul’un belirlendiği bir dönemi ifade eder.
Anahtar Kelime: Türkiye Mekân Yerleşme Mekân Organizasyonu

An Essay On Spatial Settlement of Turkey

Öz:
Spatial settlement or human settling is a universal feature for human beings. This universality is shaped by the social conditions. Acquiring a place and appropriation of space create an institution of coexistence, and this institution is shaped by the idea of settlement. A universal state of settling is also a marking and naming of space. Marking and naming by the marker determine the characterization of space and spatial boundaries. This process is inherent in the social and historical nature of the place. Spatial location is a condition of the social and historical. Because place exists as a space before the person or institution that names it. However, when naming is necessary, it means that a spatial settlement has emerged in the social, economic and political history of the place and an organized settlement has been produced. The Republic of Turkey’s appropriation of space should be understood with this universality. Turkey, with its centuries-old history, is a society in which all aspects of spatial organization and settlement in space can be traced. Although the spatial settlement of the Republic can be defined as a starting moment of qualitative change in terms of its establishment, it is a modern settlement history defined by both continuities and ruptures, albeit contradictory, in which the traces of the spatiality of the Ottoman Empire, from which it inherited its sociality, are also followed. The spatial organization of the Republic of Turkey started with a historical analysis of geography and a self-criticism of past spatial organization’s control. In addition, the new spatial organization of Turkey's geography is observed as a process in which spatial decisions are determined in a central, political and administrative manner and social parties have to "endure" these decisions. Four periods can be mentioned in the spatial organization of Turkey's geography and the organization of the country's territory. The first period is the period from the proclamation of the republic to 1950s and the declaration of the new capital of the nation-state and the reorganization of the country's territory. The second period between 1950 and 1980 is distinguished by the redetermination of spatial organization targets and the emergence of Istanbul as a center with the historical, social and economic conditions of the period. The third period, between 1980 and 2000, is defined by the change in the spatial structure of the country around a single city and the integration of urban systems with the world economic market. The period from the 2000s to the present refers to a period in which the levels of space strategy were redefined and Istanbul was determined as a global city at its center.
Anahtar Kelime: Turkey Place Settlement Space Organization

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akşit, B. (1985). Köy, Kasaba ve Kentlerde Toplumsal Değişme. Ankara: Turhan Kitabevi.
  • Aktüre, S. (1975). 17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(1), 101-128.
  • Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi'nde Mimari Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Cantek, F. Ş. (2003). "Yaban"lar ve Yerliler: Başkent Olma Sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Çavuşoğlu, E. (2014). Türkiye Kentleşmesinin Toplumsal Arkeolojisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Çiğdem, A. (2007). "Türk Batılılaşması"nı Açıklayı Bir Kavram: Türk Başkalığı: Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt:3 Modernleşme ve Batıcılık (s. 68-74). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Çınar, T., Duru, B., Çiner, C. U., & Zengin, O. (2013). Belediyenin Sınırları. Ankara: TODAİE.
  • Dirlik, A. (2012). Küreselleşmenin Sonu mu? İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
  • Durgun, S. (2011). Memalik-i Şaheneden Vatan'a. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Elden, S. (2010). Land, Terrain, Territory. Progress in Human Geography, 34(6), s. 799- 817.
  • Ergin, O. N. (1936). Türkiye'de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
  • Faroqhi, S. (2018). Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
  • Gökmen, G. P. (2011). Türkiye’de Apartmanlaşma Süreci ve Konut Kültürü. Güney Mimarlık(5), 12-16.
  • Gül, M. (2015). Modern İstanbul'un Doğuşu: Bir Kentin Dönüşümü ve Modernizasyonu. İstanbul: Sel Yayıncılık.
  • Keyder, Ç. (2014). Türkiye'de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Köymen, O. (1999). Cumhuriyet Döneminde Tarımsal Yapı ve Tarım Politikaları. O. Baydar içinde, 75. Yılda Köylerden Şehirlere (s. 1-6). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
  • Lefebvre, H. (2014). Mekanın Üretimi. (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
  • Morgan, L. H. (1986). Eski Toplum 1. (Ü. Oskay, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi.
  • Ortaylı, İ. (2003). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Özcan, F. C. (2015). Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi. M. K. Kaynar içinde, Türkiye'nin 1950'li Yılları (s. 39-69). İstanbul : İletişim Yayınları.
  • Şaylan, G. (1986). Türkiye'de Kapitalizm Bürokrasi ve Siyasal İdeoloji. Ankara: V Yayınları.
  • Şengül, H. T. (2009). Kentsel Çelişki ve Siyaset: Kapitalist Kentleşme Süreçlerinin Eleştirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
  • Şenyapılı, T. (2004). "Baraka"dan Gecekonduya Ankara'da Kentsel Mekanın Dönüşümü: 1923-1960. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Tankut, G. (1993). Bir Başkentin İmarı Ankara: 1929-1939. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
  • Tekeli, İ. (1982). Anadolu'daki Kentsel Yaşantının Örgütlenmesinde Değişik Aşamalar. İ. Tekeli içinde, Türkiye'de Kentleşme Yazıları (s. 11- 46). Ankara: Turhan Kitabevi.
  • Tekeli, İ. (1982). Başkent Ankara'nın Öyküsü. İ. Tekeli içinde, Türkiye'de Kentleşme Yazıları (s. 49-81). Ankara: Turhan Kitabevi.
APA Sızan E (2023). Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. , 141 - 164.
Chicago Sızan Elif Balam Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. (2023): 141 - 164.
MLA Sızan Elif Balam Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. , 2023, ss.141 - 164.
AMA Sızan E Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. . 2023; 141 - 164.
Vancouver Sızan E Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. . 2023; 141 - 164.
IEEE Sızan E "Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme." , ss.141 - 164, 2023.
ISNAD Sızan, Elif Balam. "Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme". (2023), 141-164.
APA Sızan E (2023). Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. Çağdaş Yerel Yönetimler, 32(4), 141 - 164.
Chicago Sızan Elif Balam Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. Çağdaş Yerel Yönetimler 32, no.4 (2023): 141 - 164.
MLA Sızan Elif Balam Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. Çağdaş Yerel Yönetimler, vol.32, no.4, 2023, ss.141 - 164.
AMA Sızan E Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. Çağdaş Yerel Yönetimler. 2023; 32(4): 141 - 164.
Vancouver Sızan E Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme. Çağdaş Yerel Yönetimler. 2023; 32(4): 141 - 164.
IEEE Sızan E "Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme." Çağdaş Yerel Yönetimler, 32, ss.141 - 164, 2023.
ISNAD Sızan, Elif Balam. "Türkiye Mekânsal Yerleşikliği Üzerine Bir Deneme". Çağdaş Yerel Yönetimler 32/4 (2023), 141-164.