A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK

Yıl: 2023 Cilt: Sayı: TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI Sayfa Aralığı: 163 - 174 Metin Dili: İngilizce DOI: 10.53718/GTTAD.1266426 İndeks Tarihi: 04-11-2023

A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK

Öz:
When games in the Ottoman Empire are mentioned, of course, a wide variety of games will come to mind. It may even be necessary to classify them among themselves. For example; games played by children, games played by soldiers and for educational/training purposes – we can perhaps call it as a kind of sport – and games played in various places only for entertainment and demonstration purposes – demonstrations by stunters and gypsies, encomiastic karagöz etc.-.Tomak, which is the subject of our study, is also one of the games played in the Ottoman Empire. Although its name is mentioned in archive documents, sources of different periods, modern palace and sports history studies, the most important problem that makes tomak as our research topic is that there has been no special study about it. Depending on this problematic, perhaps the most important limitation of the study is the lack of resources. Many sports and games were played in the Ottoman palace, which was the administrative center of the Ottoman Empire. The plays performed by stunters, gypsies, fireplayers etc. have just some shows to watch. Games such as javelin, soapwort, horse racing, wrestling and truncheon game should be considered both as entertainment and as training. As many scholars have already done substantial research on the aformentioned games, they are already well known to us. As far as the game called tomak is concerned, we have either limited or partially incorrect information on it, however. In this article, we have extensively examined the game of Tomak by using the Ottoman archival documents, local historians, diary writers as well as contemporary foreign sources of the time. In the lights of these extensive sources, we provide a more comprehensive and nuanced picture of the Tomak, which includes detailed information like purpose of the game, its playground, rules of the game, Ottoman sultans showing interest on the game. By studying the Tomak, which first appeared in first of quarter of 18th century and continued to be played up until the first half of the 19th century, we not only aim to contribute history of the sport and the game in general but also to show its places in the history of Ottoman sports and games in particular. For example, as will be given in our study, the game of tomak was one of the most important entertainments that the Ottoman sultans enjoyed watching at different times and in different places.
Anahtar Kelime:

ARŞİV VESİKALARI IŞIĞINDA OSMANLI’DA BİR GÖSTERİ VE TALİM OYUNU/SPORU: TOMAK

Öz:
Osmanlı’da oyun denince tabi ki akla çok çeşitli oyunlar gelecektir. Hatta bunları kendi aralarında tasnif etmek de gerekebilir. Örneğin; çocukların oynadıkları oyunlar, askerlerin oynadıkları ve eğitim/talim amaçlı oynanan oyunlar-buna belki de bir nevi spor da diyebiliriz- ve çeşitli yerlerde sadece eğlence ve gösteri amaçlı oynanan oyunlar- canbaz ve çingenelerin yaptıkları gösteriler, meddah, karagöz vb.-. Çalışmamızın konusu olan tomak da Osmanlı Devleti’nde oynanan oyunlardan biridir. Lakin he ne kadar arşiv vesikalarında, farklı dönem kaynaklarında ve buna bağlı olarak modern saray ve spor tarihi araştırmalarında ismi geçmesine rağmen, hakkında özel olarak bir çalışmanın yapılmış olmaması, tomağı araştırma konumuz haline getiren en önemli sorunsaldır. Bu sorunsala bağlı olarak çalışmanın belki de en önemli kısıtlayıcısı da kaynakların sınırlılığıdır. Osmanlı Devleti’nin yönetim merkezi olan sarayda birçok sporun yapıldığı ve oyunların oynandığı görülür. Cambazlar, çingeleneler, ateşbazlar vb.’lerin sergiledikleri oyunlar sadece seyirlik bir eğlencedir. Cirit, çevgan, at yarışı, güreş, matrak gibi oyunlar ise hem bir eğlence hem de bir talim olarak değerlendirilmelidir. Yukarıda belirtilen oyunlarla ilgili çeşitli çalışmaların yapılmış olması, bahsi geçen oyunlar hakkında daha fazla malumat edinmemizi sağlamıştır. Ancak bu oyunlar arasında değerlendirebileceğimiz tomak hakkında verilen malumatların sınırlı ve kısmen yanlış olması oyun üzerinde daha detaylı bir çalışmanın yapılması ihtiyacını ortaya koymuştur. Bu düşünceden hareketle başta arşiv vesikaları olmak üzere oyunun oynandığı dönemde kaleme alınan dönemin yerli (müverrihler, ruznameciler) ve yabancı kaynaklarıyla sonrasında günümüze kadar yapılan araştırmalardan yararlanılarak tomak oyunu hakkında geniş malumatlar verilmeye çalışılmıştır. Yapılan bu çalışmayla tomak oyunu hakkında; oyunun oynanış amacından, oynandığı mekâna, oyun kurallarından, padişahların oyuna olan ilgilerine kadar farklı konularda bilgi verilmiştir. Böylece XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkan ve XIX. yüzyılın ilk yarısına kadar farklı padişahlar döneminde oynanan bir oyun olarak tomağın; genelde spor ve oyun tarihi, daha özelde ise Osmanlı spor ve oyun tarihinde nasıl bir yer teşkil ettiği ortaya konulmuştur. Örneğin, çalışmamızın içerisinde de verileceği üzere tomak oyunu, Osmanlı padişahlarının farklı zamanlarda ve farklı mekanlarda izlemekten zevk aldığı en önemli eğlencelerden biri olmuştur.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TS.MA), d, 2435.
  • BOA, TS.MA. d, 2436.
  • BOA, TS.MA. d, 2438.
  • BOA, TS.MA. d, 2439.
  • BOA, TS.MA. d, 2440.
  • BOA, TS.MA. d, 2453.
  • BOA, TS.MA. d, 2363.
  • BOA, TS.MA. d, 2874.
  • BOA, TS.MA. d, 2912.
  • AKKUTAY, Ülker, “Osmanlı Eğitim Sisteminde Enderun Mektebi”, Osmanlı, ed. G üler Eren, C. V, Yeni Türkiye Publishing, Ankara 1999, p. 187-193.
  • AKYILDIZ, Ali, “Mâbeyn-i Hümayûn”, TDVİA, C. 27, İstanbul 2003, p. 283-286.
  • ARSLAN, Mehmet, Tayyar-zâde Ata Osmanlı Saray Tarihi Târîh-i Enderûn, Kitabevi Publishing, İstanbul 2010.
  • BEYHAN, Mehmet Ali, Saray Günlüğü (1802-1809), Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2007.
  • DİNGEÇ, Emine, “Osmanlı Sarayı’nda Cirit Alayları: Lahanacılar ve Bamyacılar”, Milli Folklor, S.89, Ankara 2011, p. 78-86.
  • DİNGEÇ, Emine, Osmanlı Sarayında At, Atatürk Kültür Merkezi Publishing, Ankara 2020.
  • D’OHSSON, Mouradgea , Tableau Général de l'Empire Othoman, II, Paris 1790.
  • ELDEM, Sedat Hakkı, Köşkler ve Kasırlar II, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Mimarlık Kürsüsü, İstanbul 1973.
  • M. Baha Tanman, “Gülhane Kasrı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III, ed. Nuri Akbayar and others, Kültür Bakanlığı and Tarih Vakfı Publishing, İstanbul 1994, p. 438-439.
  • EMECEN, Feridun, “Hızır İlyas”, TDVİA, C. 17, İstanbul 1998, p. 417.
  • ESEMENLİ, Deniz, “Topkapı Sarayı Mimarisi”, Osmanlı, ed. Güler Eren, C. XI, Yeni Türkiye Publishing, Ankara 1999, p. 573-600.
  • FRERES, Firmin Didot, Turquıe, Imprimeurs De L’institut De France, Paris 1840.
  • GENÇAY, Selçuk, “Osmanlı’da Saray Eğitim Kurumu Olarak Enderûn-u Hümayûn’da Spor Faaliyetleri”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C.I, S.I, Kahramanmaraş 2004.
  • GÜVEN, Özbay, Türklerde Spor Kültürü, Ankara 1992. Hızır İlyas Efendi, Tarih-i Enderun, İstanbul 1276.
  • KAHRAMAN, Atıf, Osmanlı Devleti’nde Spor, T.C. Kültür Bakanlığı Publishing, Ankara 1995. Salahaddin Abdullah el-Uşşaki Salahi Efendi, Zabt-ı Vakayi-i Yevmiye-i Şehriyâri, İstanbul 1196.
  • ÖZEN, Nihat, Türk Kültür Tarihinde Spor ve Türklerin Spora Katkıları, Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Batman 2012.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul 1993.
  • SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lügati, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
  • YILDIZ, Doğan, Çağlar Boyu Türklerde Spor, Telebasım Publishing, İstanbul 2002.
  • YURDAYDIN, Hüseyin Gazi, “Matrakçı Nasuh”, TDVİA, C. 28, Ankara 2003, p. 143-145.
APA DEDE M (2023). A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. , 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
Chicago DEDE Mevlüt A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. (2023): 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
MLA DEDE Mevlüt A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. , 2023, ss.163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
AMA DEDE M A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. . 2023; 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
Vancouver DEDE M A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. . 2023; 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
IEEE DEDE M "A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK." , ss.163 - 174, 2023. 10.53718/GTTAD.1266426
ISNAD DEDE, Mevlüt. "A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK". (2023), 163-174. https://doi.org/10.53718/GTTAD.1266426
APA DEDE M (2023). A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, (TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI), 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
Chicago DEDE Mevlüt A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi , no.TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI (2023): 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
MLA DEDE Mevlüt A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, vol., no.TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 2023, ss.163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
AMA DEDE M A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2023; (TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI): 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
Vancouver DEDE M A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2023; (TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI): 163 - 174. 10.53718/GTTAD.1266426
IEEE DEDE M "A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK." Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, , ss.163 - 174, 2023. 10.53718/GTTAD.1266426
ISNAD DEDE, Mevlüt. "A PERFORMANCE AND TRAINING GAME/SPORT IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE LIGHT OF ARCHIVE DOCUMENTS: TOMAK". Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI (2023), 163-174. https://doi.org/10.53718/GTTAD.1266426