Yıl: 2023 Cilt: 6 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1147 - 1166 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.55666/folklor.1354530 İndeks Tarihi: 02-01-2024

KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR

Öz:
Atasözleri; bir milletin binlerce yılın birikimi neticesinde oluşmuş olan, anonim karakter taşıyan, kısa, özlü ve kalıplaşmış nitelikte, öğüt verici ve yol gösterici sözlerdir. Bir milletin inançlarını, geleneklerini, olaylar karşısındaki tutumunu, dünyayı algılayış biçimini yansıtmaktadır. Ortak düşünce, kanı ve kabul içerdiğinden, hayat anlayışının ortak bir ifadesi, halk hikmeti, düşüncesi ve felsefesidir. Atasözlerini kültürel belleğin birer ürünü yaparak unutulmamalarını sağlayan etkileyici/çarpıcı bir dil ve üsluba sahip olmasıdır. Bu dil ve üslup yapısının en belirgin unsuru ise manzum olmaları, kafiye ve ölçü başta olmak üzere çeşitli edebi sanatlarla oluşturulmalarıdır. Atasözlerinde anlatımı etkili hale getiren söz sanatlarının biri de metafordur. “Metafor”, “bir sözcüğe kendi özel anlamının dışında bir anlam verilmesi” olarak tanımlamakta; atasözlerinde ise söz ekonomisi ve etkinin güçlendirilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Fiziksel, sosyal ve kültürel deneyimlerden oluştuğundan, hayvancılıkla uğraşan bir toplumda hayvanlarla ilgili, tarımla uğraşan toplumda bitkiyle ilgili metaforlar kullanılması gibi, kültürden kültüre çeşitlilik gösterebilir. Bu bağlamda, halk felsefesini yansıtan işlenmiş kolektif metinler olarak bir toplumun sosyal ve fiziki çevresiyle kurduğu ilişki biçimleri ve davranış kodlarını oluşturan atasözleri için metaforik anlatım önem arz eder. Kendisiyle ve dış dünyayla ilgili algıları ilişkilendirmek suretiyle anlam vermeye çalışan birey olumlu ve/veya olumsuz anlam yükleyerek simgeleştirdiği unsurlarla bu sayede toplumun birer kültürel kimliğini oluşturur. Bu çalışmada, Kazan Tatarlarının kadınla ilgili metaforlu atasözlerinin anlam çözümlemeleri yapılarak Kazan Tatarlarında kadının toplumsal statüsünü örnek metinler üzerinden ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışmanın materyalini, Nekıy İsenbet’in Tatar Ḫalıḳ Mekallerě (Tatar Halkının Atasözleri) adlı üç ciltten oluşan serinin ikinci cildinden seçilen 237 metaforlu atasözü oluşturmuştur. İncelenen atasözlerinde “Tabiat Unsurları”, “Hayvanlar”, “Beden Unsurları”, “Nesneler”, “Renkler” ve “Diğer Metaforlar” olmak üzere altı ana grup metafor tespit edilmiştir. Bu atasözlerinde Kazan Tatarlarında kadının toplumdaki yeri, kadın cinsi latifinin genel özellikleri, cinsiyete bağlı sosyal rolleri, aile ve evlilikle ilgili ise eş seçmeye ve kadın- erkek ilişkilerine dair önemli veriler elde edilmiştir. Atasözlerinde anlatıma canlılık ve güç kazandıran metaforların anlam dünyası, Türk kültürünün ve mitolojisinin düşünce evreniyle paralellik göstermektedir. Atasözlerinde en geniş metafor grubunun tabiat unsurları ve hayvanlar olduğu tespit edilmiştir. Bunlar arasında ise çiçekler ve meyveler ile at, köpek ve kuşlar ön plana çıkmaktadır. Metaforlar üzerinden atasözlerinde çizilen kadın kimliğinde; konuşkan, nazlı, hileye yatkın ve değişken tabiatı öne çıkarılmış, bu nedenle kadınlara çok fazla güvenmemek ve her kadının tabiatına göre davranmak önerilmiştir. Atasözlerinde aile; soyun devamlılığını sağlaması yanında, insan yaşamını düzenlediği için önerilen önemli bir toplumsal yapıdır. Kadının en temel sosyal rolü ise annelik ve ev hanımlığıdır.
Anahtar Kelime: Kazan Tatarları kolektif tutum atasözleri metafor kadın.

METAPHORS IN KAZAN TATAR PROVERBS WHOSE SUBJECT MATTER IS FAMİLY AND WOMEN

Öz:
Proverbs are the result of thousands of years of accumulation of a nation, carrying an anonymous character, concise, succinct, and standardized in nature, providing advice and guidance. They reflect a nation's beliefs, traditions, attitudes toward events, and its perception of the world. Because they contain common thoughts, beliefs, and accepted wisdom, they are a collective expression of understanding of life, folk wisdom, thought, and philosophy. What makes proverbs not be forgotten by making them a product of cultural memory is their impressive/striking language and style. The most prominent element of this language and style is that they are in verse, created with various literary arts, especially rhyme and meter. One of the figures of speech that make expression effective in proverbs is metaphor. “Metaphor” is defined as “giving a meaning to a word beyond its special meaning.” In proverbs, metaphor is used for the purpose of word economy and strengthening the effect. Given that these metaphors are grounded in physical, social, and cultural experiences, cultural variations may arise when transitioning from one cultural context to another, for example, a society predominantly focused on raising animals may employ metaphors related to animals, while a society primarily engaged in agriculture may use metaphors associated with plants. In this context, metaphorical expression holds significance for proverbs that form the codes of behavior and the forms of relations a society establishes with its social and physical environment as processed collective texts reflecting folk philosophy. The individual, who tries to give meaning by associating their perceptions of self and the external world, creates the societal cultural identity through the symbolization of elements entailing positive and/or negative connotations. In this study, it is aimed to reveal the social status of women in Kazan Tatars through sample texts by analyzing the meaning of the metaphorical proverbs of Kazan Tatars about women. The material of the study consisted of 237 metaphorical proverbs selected from the second volume of the three-volume series of Nekıy İsenbet’s Tatar Ḫalıḳ Mekallerě (Tatar People's Proverbs). In the proverbs examined, six main groups of metaphors were identified: “Elements of Nature”, “Animals”, “Body Elements”, “Objects”, “Colors” and “Other Metaphors”. In these proverbs, important data have been obtained about the place of women in society, the general characteristics of the female sex appeal, gender-related social roles, choosing a spouse for family and marriage, and male-female relations among Kazan Tatars. The semantic world of metaphors that give vitality and strength to the expression in proverbs is parallel to the thought universe of Turkish culture and mythology. It has been determined that the largest metaphor group in proverbs is nature elements and animals. Among these, flowers and fruits, horses, dogs and birds come to the fore. In the female identity drawn in proverbs through metaphors; talkative, coy, deceitful and changeable nature is highlighted, therefore it is recommended not to trust women too much and to behave according to the nature of every woman. Family in proverbs; It is an important social structure recommended because it not only ensures the continuity of the lineage, but also regulates human life. The most basic social role of women is motherhood and housewife.
Anahtar Kelime: Kazan Tatars collective attitude proverbs metaphor woman.

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKBAY, O. H. (2014). “Japon Atasözlerinde Geçen Bazı Hayvan İmgeleri Üzerine Tespitler”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 31, 127-146.
  • AKSAN, D. (2004). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
  • AKSOY, Ö. A. (1965). Atasözleri ve Deyimler, Ankara: TDK Yayınları.
  • AKSU, B. T. vd. (2022). Türk Atasözleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
  • AKYILDIZ, E. C. (2017). “Söylencelerde ve Masallarda Elma Sembolü”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Eylül, 21(3):1043-1060.
  • ARİSTOTELES (1987). Poetika, (Çev. İsmail Tunalı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • AVCI, C. (2021) Atasözlerinde Nesnel Zaman “Bir Sözlü Kültür Okuma Denemesi” Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(2) 997-1011.
  • AYDIN, Ö. E. (2019). “Yeni Türk Şiirinde Beden Algısı: Kadın Bedeni (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e)”. Türk Kültürü ve Edebiyatında Kadın (Ed. Şerife Çağın, Dilek Maktal Canko), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 115-138.
  • BAYAT, F. (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2 (Kutsal Dişi- Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler- İyeler ve Demonoloji), C. 2, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • ÇETİNDAĞ, S. G. (2017). “Türk Kültüründe Değerler Simgesi Gül”, Akra Kültür Sanat Ve Edebiyat Dergisi, C.5, S.13, 105-123.
  • ÇINAR, A. A. (1993). Türklerde At ve Atçılık, Ankara: Feryal Matbaacısı.
  • ÇOBANOĞLU, Ö. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: AKM Yayınları.
  • ÇORUHLU, Y. (1993). “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine ‘Gök ve Yer’ Sembolizmi Açısından Bir Bakış”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 87, İstanbul: TDAV Yuluğ Tekin Dizgi Merkezi.
  • ÇORUHLU, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
  • DURBİLMEZ, B. (2018). Türk Dünyası Kültürü -1, İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • EKİCİ, M. (2016). “Türk Kültüründe “Al” Renk”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Kış, 6/2: 103-107.
  • ELÇİN, Ş. (2000). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • ERDEM, S. (2010). “Atasözlerinde Metaforların İşleyişi”, Millî Folklor, Yıl 22, Sayı 88, 33-37.
  • ERGUN, P. (2012). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: AKMB Yay.
  • GENÇ, R. (2009). Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil, Ankara: AKM Yay.
  • GIYLMANOV, G. (1996). Tatar Mifları I, Bérénçé Kitap, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
  • İÇEL, H. (2014). “Niğde Atasözlerinde Metafor ve Kullanımı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 36, 75-83.
  • İNAN, A. (2013). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yay.
  • İSENBET, N. (2010). Tatar Ḫalıḳ Meḳalleré II, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
  • KALAFAT, Y. KAMALOV, İ. (2005). “Tatar Efsaneleri”, Karadeniz Araştırmaları; Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa, ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, C. 2, S. 6, Yaz, 52-77, Çorum: Karam Yay.
  • LAKOFF, G. MARK, J. (2005). Metaforlar- Hayat, Anlam ve Dil, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
  • ÖGEL, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş, C. VI, Ankara: KB Yay.
  • ÖLMEZ, F. (2012). “Meyve ve Türk Sanatları Bağlamında Elma”, ART-E Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, Kasım-Aralık, 10.
  • ROUX, J. P. (1994). Türklerin Moğolların Eski Dini, (çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yay.
  • SEVER, M. (2004). “Türk Halk İnançlarında Ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Meyve”, TÜBAR-XVI-/Güz, 95-109.
  • SOLMAZ, E. (2022). “Karaçay-Malkar Atasözlerinde Hayvan Sembolizmi”, Disiplinler Arası Dil Araştırmaları Dergisi, 4, 1-13.
  • TEKİN, F. (2019). Kazan Tatarlarının Halk Anlatmalarında Mitolojik Unsurlar, (yayımlanmamış dok. tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi, SBE.
  • TÜRKMEN, F. (1999). “Eski Türklerin İnancında Tabiat Kültü”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi III, 176-182, Ege Üniversitesi Basımevi: İzmir.
  • TÜRKMEN, F. (2013). “Yer, Yer Değilken; Su, Su İdi” (Her şey suydu)”, Geleneksel Türk Sanatında ve Edebiyatımızda Su, Ankara: Aski Genel Müdürlüğü Yay.
  • UĞURCAN, F. Z. (2021). “Güney Sibirya Türklerinin Halk Anlatılarında Dönüştürücü Bir Güç Olarak Rüzgâr”, Folklor/Edebiyat, Cilt: 27 Sayı: 105, 69-80. 27(1):69-80.
  • URAZ, M. (1992). Türk Mitolojisi, İstanbul: Mitologya Yay.
  • URMANÇİ, F. (2011). Tatar Mifologiyesé Éntsiklopédik Süzlék III, Kazan: Megarif Neşriyatı.
  • YAYLAGÜL, Ö. (2010). “Divânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Atasözlerindeki Metaforlar”, Millî Folklor, S. 22 (85): 112-121.
APA Tekin F (2023). KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. , 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
Chicago Tekin Fatma KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. (2023): 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
MLA Tekin Fatma KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. , 2023, ss.1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
AMA Tekin F KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. . 2023; 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
Vancouver Tekin F KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. . 2023; 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
IEEE Tekin F "KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR." , ss.1147 - 1166, 2023. 10.55666/folklor.1354530
ISNAD Tekin, Fatma. "KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR". (2023), 1147-1166. https://doi.org/10.55666/folklor.1354530
APA Tekin F (2023). KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. Folklor akademi dergisi (Online), 6(3), 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
Chicago Tekin Fatma KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. Folklor akademi dergisi (Online) 6, no.3 (2023): 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
MLA Tekin Fatma KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. Folklor akademi dergisi (Online), vol.6, no.3, 2023, ss.1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
AMA Tekin F KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. Folklor akademi dergisi (Online). 2023; 6(3): 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
Vancouver Tekin F KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR. Folklor akademi dergisi (Online). 2023; 6(3): 1147 - 1166. 10.55666/folklor.1354530
IEEE Tekin F "KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR." Folklor akademi dergisi (Online), 6, ss.1147 - 1166, 2023. 10.55666/folklor.1354530
ISNAD Tekin, Fatma. "KAZAN TATAR ATASÖZLERİNDE AİLE VE KADIN TEMALI METAFORLAR". Folklor akademi dergisi (Online) 6/3 (2023), 1147-1166. https://doi.org/10.55666/folklor.1354530