href="https://fonts.googleapis.com/css2?family=Work+Sans:ital,wght@0,200;0,300;0,400;0,500;0,600;0,700;1,200;1,300;1,400;1,500;1,600;1,700&display=swap" rel="stylesheet">
Yıl: 2023 Cilt: 6 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1407 - 1426 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.55666/folklor.1374722 İndeks Tarihi: 02-01-2024

ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz:
El sanatları, ihtiyacın estetiğe dönüştüğü ürünlerdir ve içinde kültürün izlerini barındırdığı için araştırmacıların bu konulara eğilmesine neden olmuştur. Ardahan ve çevresi birçok kültüre ev sahipliği yapmış bir yöredir. Bölgenin ana geçim kaynaklarından başında hayvancılık gelmektedir. Dokumacılığın ana malzemesi olan yünün bölgede bol olması sebebiyle yörede halı dokumacılığı uzun yıllar canlılığını korumuştur. Ancak günümüzde el halılarının yerini fabrikasyon halıların alması ve halı dokuyan kişilerin sayısının giderek azalması nedeniyle bölgede halıcılık giderek azalmaktadır. Bu araştırma kapsamında Ardahan ili Çıldır ilçesine ait geleneksel yöntemlerle dokunmuş özgün halı örneklerinde kullanılan motifler konu ve içerdiği soyut anlam bakımından incelenmiştir. Çalışma tarama modeline dayalı bir alan araştırması olup yöreye ait halı örneklerinde kullanılan motif özellikleri ve motiflerin isimleri ulaşılabilen örnekler aracılığı ile tespit edilmiştir. Araştırma örneklemine 4 duvar halısı, 5 halı yastık (taş yastık) ve 1 sandalye halısı olmak üzere toplam 10 adet yün halı alınmıştır. Araştırma kapsamında kaynak kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda ürünlere ait bilgiler eser inceleme formlarına kaydedilmiş, halıların genel ve detay fotoğrafları çekilmiştir. Araştırma sonucunda incelenen halı örneklerinde yörede 20 farklı motif isminin olduğu tespit edilmiştir. Araştırma yöresinin geleneksel Türk halıcılık sanatı ve kültürel semboller yönünden zenginliğini ortaya koyması bakımından oldukça önemlidir. Yörede kaynak kişilerle yapılan görüşmelerde evlerde halı dokumacılığının üç amaçla yapıldığı bilgisi edinilmiştir. Öncelikli olarak yöre halkı kendi ihtiyaçları doğrultusunda evlerinde kullanmak üzere halı dokumaktadır. İkincisi, ihtiyaçlarını karşılamak üzere yörede dokunan halıların satıldığı öğrenilmiştir. Bir diğeri ise çeyiz için dokunan halılardır. Günümüzde artık yörede halı dokumacılığının gittikçe azaldığı edinilen diğer bilgiler arasındadır. Eski dönemlerde dokunan halıların artık kıymetli bir eşya olarak görülmesi sebebiyle halılar hatıra olarak saklanmakta ya da şark köşelerinde dekorasyon amacıyla kullanılmaktadır. Ardahan yöresi halılarında bulunan motiflerin yöre kadınının duygu ve düşüncelerinin dışa vuruş şekli olduğunu da söylemek mümkündür. İncelenen halılarda en fazla kullanılan motifler arasında, suyolu ve çeşitli türden stilize edilmiş çiçek motiflerinin kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Araştırma yöresinde bu motifler dışında ejder/ejderli göl, kazayağı/ kuyrum (guyrum), küpe, baklava dilimi/muska, yıldız/sekiz kollu yıldız, hayat ağacı, bereket motifi ve çenge motiflerinin de kullanıldığı görülmüştür. İncelenen halı örneklerinde; çiçekli göl, kilise motifi, koçboynuzu, küpe çiçeği, çakmak, gül motifi, eli belinde, lale, kerege gözü ve sormak çiçeği tespit edilen diğer motifler arasındadır. Kırgızca’da, çadır duvarını oluşturan ağaç kafeslere verilen ad olduğu anlaşılan kerege kelimesi ve halılarda kullanılan kerege gözü motifinin konargöçer yaşamın yörede devam eden yansımasıdır. Üsluplaştırılarak soyut anlamlar yüklenmiş sembolik ve nesnel kaynaklı motiflerin; hükümdarlık ve kudret, güç ve kuvvet, kahramanlık, inanç ve ahiret, şans, bolluk ve bereket, kısmet, mutluluk, nazardan korunma, doğum, çoğalma, evlilik gibi temalar içerdiği anlaşılmıştır.
Anahtar Kelime: Ardahan Çıldır dokuma el sanatları halı motif.

A RESEARCH ON CARPET MOTIFS OF ARDAHAN PROVINCE ÇILDIR DISTRICT

Öz:
Handicrafts are products in which the need is transformed into aesthetics and since they contain traces of culture, they have caused researchers to focus on these issues. Ardahan and its surroundings are a region that has hosted many cultures. Due to the abundance of animal husbandry, which is one of the main sources of income and livelihood of the region, and therefore the abundance of wool, which is the main material of weaving, carpet weaving in the region has maintained its vitality for many years. However, today, carpet weaving is gradually decreasing in the region due to the replacement of hand-made carpets with fabricated carpets and the gradual decrease in the number of carpet weavers. Within the scope of this research, the motifs used in the original carpet samples woven with traditional methods belonging to Çıldır district of Ardahan province were analyzed in terms of subject and abstract meaning. The study is a field research based on the survey model and the motif features and the names of the motifs used in the carpet samples of the region were determined through the accessible samples. A total of 10 wool carpets, including 4 wall carpets, 5 carpet pillows (stone pillows) and 1 chair carpet, were included in the research sample. As a result of the interviews with the source persons within the scope of the research, information about the products was recorded in the artifact examination forms and general and detail photographs of the carpets were taken. As a result of the research, it was determined that there are 20 different motif names in the region in the carpet samples examined. The research is very important in terms of revealing the richness of the region in terms of traditional Turkish carpet art and cultural symbols. During the interviews with the resource persons in the region, it was learned that carpet weaving is done for three purposes. Firstly, the local people weave carpets to use in their homes in line with their own needs. Secondly, it was learned that the carpets woven in the region are sold to meet their needs. Another one is carpets woven for dowry. Today, it is among the other information obtained that carpet weaving in the region is gradually decreasing. Since the carpets woven in the old times are now seen as a valuable item, the carpets are kept as souvenirs or used for decoration in oriental corners. It is also possible to say that the motifs are the expression of the emotions and thoughts of the local women. Among the most commonly used motifs in the carpets examined, it was revealed that waterway and various types of stylized flower motifs were used. In addition to these motifs, other motifs identified in the research region are dragon/dragon lake, goosefoot/guyrum, earring, diamond slice/muska, star/eight-armed star, tree of life, fertility motif and chenge. In the examined carpet samples; flowering lake, church motif, ram's horn, earring flower, lighter, rose motif, hand on waist, tulip, kerege eye and ask flower are among the other motifs identified. The word kerege, which is understood to be the name given to the wooden cages forming the tent wall in Kyrgyz, and the kerege eye motif used in the carpets are the reflections of the nomadic life in the region. Symbolic and objective motifs that have been stylized and attributed abstract meanings have been found to include themes such as sovereignty and might, power and strength, heroism, faith and the afterlife, luck, abundance and fertility, fortune, happiness, protection from the evil eye, birth, reproduction and marriage.
Anahtar Kelime: Ardahan Çıldır weaving handicrafts carpet motif.

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AYTAÇ, Ç. (1982). El Dokumacılığı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • AKPINARLI, H. F. ve BALKANAL, Z. (2012). 16-18. Yüzyıllarda İstanbul’da Üretilen Kumaşlarda Bitkisel Bezemelerin İncelenmesi. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, Balkan Özel Sayısı 1, 179-209.
  • AKPINARLI, H. F. (1996). Şanlıurfa Cülha Dokumacılığı. Urfa: Şurkav Yayıncıları: 13.
  • ARIK, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • ASLAN, S. (2014). “Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C.1, S.1, 59-71.
  • ALP, K. Ö. (2009). Kültürel Sembollere Giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi.
  • ASLANAPA, O. ve DURUL, Y. (1973). Selçuklu Halıları. İstanbul: Ak Yayınları, Türk Süsleme Sanatları Serisi: 2.
  • BALCI, N. (2012). “Türk Halı Sanatında Mitolojik Kaynaklı Bazı Motifler”. Arış Dergisi, S.8, 38-51.
  • BAYDEMİR, E. ve L. G. GÜNDÜZ. (2022). “Kars-Iğdır Yöresinde Bulunan Geometrik Motifli Halılar ile Azerbaycan Halılarının Karşılaştırılması Üzerine Bir İnceleme”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Özel Sayı, 85-113.
  • BOZKURT, S. (2020). “Geleneksel Türk Halı Sanatında Kullanılan Motiflerin Anlamları: Sındırgı-Yağcıbedir Halıları Üzerine Göstergebilimsel Bir Analiz”. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, C.8, S.1, 697-731.
  • ÇORUHLU, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • DENİZ, B. (2005). “Anadolu-Türk Halı Sanatının Kaynakları”. Sanat Tarihi Dergisi, Sayı XIV-1 Nisan, 79-103.
  • DURUL, Y. (1987). Anadolu Kilimlerinden Örnekler 2. İstanbul: Akbank Yayınları.
  • ERGÜDER, A. A. (2009). Kars Yöresi Düz Dokumaları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi.
  • ELDENER, T. K. (2011). Yeni Dokunan Dekoratif Kilimler, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları: 38.
  • ELVER, H. ve SOYSALDI, A. (2021). “Kars İli Arpaçay İlçesi Koç Köyü Halı Yastıkları”. Arış Dergisi, 18, 73-97.
  • EROĞLU, A. A. (2020). Iğdır Halıları, Cumhuriyet Dönemi Türk Halıcılığı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. (Erişim: 20.11.2023) file:///C:/Users/HP/Downloads/%C4%B1%C4%9Fd%C4%B1r%20hal%C4%B1lar%C4%B1.pdf
  • GÖKDAĞ, B. A. (1989). “Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları”. Milli Folklor, S.180, 59-61.
  • GÜNDOĞDU, H. (2000). Kaleler ve Kuleler Kenti. Ardahan Valiliği Yayınları.
  • GÜVENÇ, B. (2003). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • KAPLANOĞLU, M. (2012). “Ardahan Yöresi Düz Dokumaları”. Arış Dergisi, S.7, 26-41.
  • KARAMAĞARALI, B. (1997). “Türk Halı sanatındaki Motiflerin Yorumu Üzerine”. Arış Dergisi, S.3, 28-39.
  • KERİMOV, L. (1985). Azerbaycan Halısı. C. I. (Çeviren: Mustafa Yıldırım) Bakü. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/184555 (Erişim: 07.07.2023).,
  • KIRZIOĞLU, M. F. (1953). Kars Tarihi. C. I, İstanbul: Işıl Matbaası.
  • KOCA, S. K. (2010). “Genel Hatları ile Kültür ve Sembol İlişkisi”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, S.1, 87-94.
  • KONUKÇU, E. (1999). Ardahan Tarihi. Ardahan Valiliği Kültür Yayınları. MEB (2012). El Sanatları Teknolojisi Kirkitli Dokumalarda Bakım Onarım. Ankara.
  • ÖNEY, G. (1969). “Anadolu Selçuklu Sanatında Ejder Figürleri”. Belleten, C.33, S.130, 171-192.
  • ÖZBEL, K. (1976). Türk Köylü Çorapları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • ÖZHAN, N. (1969). “Bergama’da Eski ve Yeni Halıcılık”. Türk Etnografya Dergisi, S. 62, 125-129.
  • SOYSALDI, A. ve PARABAŞ, N. (2015). “Niğde Halı Pazarında Farklı Bir Melendiz Halısı”. Arış Dergisi, S.11, 73-80.
  • TURAN, A. (2022). “Kars Halılarında Ejder Motifi”. Tykhe Sanat ve Tasarım Dergisi, C.7, S.13, 259-273.
  • UĞURLU, A. (2020). “Türkiye’de Geleneksel El Dokumacılığı Eğitimi”. Arış, Aralık 17, 22-43.
  • UĞURLU, S. S. (1999). “Yöresel El Halıları Üretiminde Çanakkale Örneğinde Modern Önerileri”, 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, Ankara Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • UYANIK, O. (2006). “Çıldır Adı Üzerine”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.19, 87-93.
  • YARMACI, H. ve BAŞARAN, F. (2013). “Ağrı İli Doğubayazıt İlçesi El Dokuması Halıların Renk, Motif ve Kompozisyon Özellikleri”. Akdeniz Sanat, C.6, S.12, 161-172.
  • YEŞİLDAL, Ü. Y. (2019). “Küpe Motifinin Kültür Değişimi Kuramları Bağlamındaki Yolculuğu”, Milli Folklor, C.16, S.124, 189-201.
  • İnternet Kaynakları
  • URL-1: Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi, Kırgızca-Türkçe Sözlük, (Erişim: 10.05.2023) http://sozduk.manas.edu.kg/index.php
APA G, Can M (2023). ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. , 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
Chicago Gülsen,Can Mine ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. (2023): 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
MLA Gülsen,Can Mine ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. , 2023, ss.1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
AMA G,Can M ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. . 2023; 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
Vancouver G,Can M ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. . 2023; 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
IEEE G,Can M "ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA." , ss.1407 - 1426, 2023. 10.55666/folklor.1374722
ISNAD , Gülsen - Can, Mine. "ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA". (2023), 1407-1426. https://doi.org/10.55666/folklor.1374722
APA G, Can M (2023). ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Folklor akademi dergisi (Online), 6(3), 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
Chicago Gülsen,Can Mine ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Folklor akademi dergisi (Online) 6, no.3 (2023): 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
MLA Gülsen,Can Mine ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Folklor akademi dergisi (Online), vol.6, no.3, 2023, ss.1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
AMA G,Can M ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Folklor akademi dergisi (Online). 2023; 6(3): 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
Vancouver G,Can M ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. Folklor akademi dergisi (Online). 2023; 6(3): 1407 - 1426. 10.55666/folklor.1374722
IEEE G,Can M "ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA." Folklor akademi dergisi (Online), 6, ss.1407 - 1426, 2023. 10.55666/folklor.1374722
ISNAD , Gülsen - Can, Mine. "ARDAHAN İLİ ÇILDIR İLÇESİ HALI MOTİFLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA". Folklor akademi dergisi (Online) 6/3 (2023), 1407-1426. https://doi.org/10.55666/folklor.1374722