Yıl: 2023 Cilt: 9 Sayı: 20 Sayfa Aralığı: 489 - 522 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.31765/karen.1355296 İndeks Tarihi: 05-01-2024

Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi

Öz:
Anadolu’da coğrafyası, kültürü ve vernacular sanat anlayışı ile önemli bir yere sahip olan Rize, 1461’den sonra Osmanlı hakimiyetine geçmiştir. Bölgede inşa edilen dini, sivil ve eğitim yapıları yerel ustaların ellerinde şekillenmiş ve karakteristik bir özellik ortaya koymuştur. Güneysu (Potamya) İlçesi’nde inşa edilen Potamya Camii ve Medresesi’de bunlardan birisidir. Araştırmalara göre 1798’de inşa edilen cami ve medrese zamanla kullanılamaz hale gelmiştir. 1907 tarihine gelindiğinde caminin ve medresenin yeniden inşa edilmesi düşünülmüştür. Halkın yardımlarıyla yapılması planan eser için yardımların yetersiz kalması nedeniyle dönemin padişahı Sultan Abdulhamid Han’dan yardım talep edilmiştir. Bunun için hazine nazırı Ohannes’in ve Lazistan Sancağı Mühendisi Ferid isimlerinin bulunduğu, yapıların plan ve çizimlerinin yer aldığı keşif defteri düzenlerek yollanmıştır. Onaltı vesikanın yer aldığı bu keşif defterindeki cami, medrese ve müştemilatı için 184.344 kuruş gerektiği tespit edilmiştir. Ancak belgede planı ve çizimleri aktarılan cami ve medrese, maddi kaynak aktarılmadığı için inşa edilememiştir. Bu sebeple Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi, çizimleri ve görüntüleri ile birlikte Rize’nin yapılamamış bir şaheseri olarak kayıtlara geçmiştir. İnşa edilmesi düşünülen cami ve medresenin Rize’de bulunan Osmanlı dönemi eserlerinden farklı planlandığı açıktır. Caminin dış mimari kurgusu ve minare tasarımı ile medresenin U plan şeması, başkent üslubuna yakın özellikler taşımaktadır. Bölgenin yerel mimarisi ve yerleşik sanatı içerisinde irdelendiğinde, her ne kadar inşa edilememiş olsa da, eserler ile ilgili hazırlanan plan ve şemalar, yapı mimarları ve sanatçılarının başkent eserlerine ait birikimlerinin ve başkent üslubunu takip etmeye yönelik çabalarının olduğunu göstermektedir. Bu önemli durumu merkezine alarak hazırlanan bu çalışma ile başkente mesafe açısından uzak olan Rize gibi bir taşra kentinde, Osmanlı sanatının sürekliliğinin ve “yerel”in “ulusal”ı takibinin altı çizilmeye çalışılmıştır. İlgili belgelerin çevirilmesi suretiyle elde edilen bu bilgilerin yanı sıra dönem içerisinde yapılması planlanan eserler ile ilgili devlete gönderilmek üzere hazırlanan “Keşf-i Evvel” defterinin tercümesi de yapılarak okuyucuya bir örnek olması açısından makaleye eklenmiştir.
Anahtar Kelime: Güneysu Hamidiye Ca- mii Lazistan Medrese Osmanlı Sultan Ab- dülhamid Rize

A MASTERPIECE REMAINING IN ARCHIVE DOCUMENTS: RİZE HAMİDİYE MOSQUE KEBİR AND MADRASAH

Öz:
Rize, which has an important place in Anatolia with its geographical structure, culture and vernacular art understanding, became an Ottoman territory after 1461. Religious, civil and educational structures built in the region were shaped by the hands of local masters which showed a characteristic feature. Potamya Mosque and Madrasah (Muslim theological school) built in Güneysu (Potamya) District is one of them. According to researches, the mosque and madrasah built in 1798 became un- usable over time. By 1907, it was thought that the mosque and the madrasah sould be rebuilt. However, the donations proved insufficient for the work, which was planned to be made with the help of the public, and help was requested from the sultan of the period, Sultan Abdulha- mid Han. As a result, the survey book containing the names of the Treasury Minister Ohannes and Lazistan Sanjak Engineer Ferid, and the plans and drawings of the structures, was prepared and dispatched. In this survey book containing sixteen docu- ments, it was determined that 184,344 kuruş (pennies) was required for the mosque, mad- rasah and their annexes. However, the mosque and the madrasah, of which plans and drawings are given in the document, could not be built be- cause the aid was not sent. For this reason, Ha- midiye Mosque Kebir and Madrasah, together with its drawings and images, has been recorded as an unfinished masterpiece of Rize. It is obvious that the mosque and madrasah to be built were planned differently from the Otto- man period works in Rize. The exterior architec- tural design and minaret design of the mosque and the U-plan scheme of the madrasah are sim- ilar to the capital style. When evaluated within the local architecture and established art of the region, the plans and schemes prepared for the monuments, even though they were not built, show that the building architects and artists had knowledge of the works of the capital and made efforts to follow the style of the capital. With this study, which is centered on this important situation, it is tried to underline the continuity of Ottoman art in a provincial city like Rize, which is far from the capital city, and the follow- up of the "local" to the "national". In addition to this information obtained by translating the rel- evant documents, the translation of the "Keşf-i Evvel" book prepared to be sent to the state re- garding the works planned to be built during the period is also included in the article as an exam- ple for the reader.
Anahtar Kelime: Güneysu Hamidiye Mosque La- zistan Madrasah Ottoman Sultan Abdülha- mid Rize

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Arşiv Belgeleri T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
  • Kitap ve Makaleler Arseven, Celal Esat (1947), Sanat Ansiklopedisi, C. II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Ak, Orhan Naci (1994), Rize Medreseleri ve Medrese Alimleri, Trabzon: Kemal Ofset.
  • ________ (2019), Rize Güneysu Tarihi, İstanbul: Revak Yayınları.
  • Dağlı, Hakan (2015), Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Camii’lerinin Minber Bezemeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
  • Emecen, Feridun M (2020), Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, İstanbul: Turkuvaz Medya.
  • Gökler, Burak Muhammet (2022), Rize’de Osmanlı Dönemi Camileri, Yayımlanmamış Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Hiçyılmaz, Murat Ümit (2019), Güneysu Seyahatnamesi, İstanbul: Revak Yayınları.
  • Önal, Raziye Çiğdem (2021a), Trabzon Mihrapları, Yayımlanmamış Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • ________ (2021b), “Trabzon/Araklı’da Geç Dönem Osmanlı Camii Mihraplarında Tipoloji ve Bezeme”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7/13, s. 180-198.
  • ________ (2023), “Geç Dönem Osmanlı Yapılarına Trabzon’dan Bir Örnek: Tonya/Kozluca Mimari Manzumesi”, Sefad, 49, s. 165-196.
  • Terzi, Mustafa Zeki ve Öztürk Hayrettin (2023), “Sâlnâmelere Göre Osmanlılar Döneminde Trabzon’da Medreseler”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 34, s. 401-428.
  • Tavukçuoğlu, Hakan Şeker (1996), Her Yönüyle Güneysu Rize. İstanbul: Güneysu Sosyal Dayanışma ve Kültür Derneği Yayınları 1.
  • Taşkan, Demet (2016), Trabzon İli Camilerinde Ahşap Minberler, Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yazıcı Metin, Nurcan (2022), “Trabzon’da Günümüze Ulaşmayan Saraçzade / Hacı Pir Medresesi ve Mimarisi”, Erdem Dergisi, 83, s. 185-212.
  • Zorlu, T. ve Keskin, H. (2019), “Kültürel miras olarak kırsal medreseler: Trabzon yöresi kırsal medreseleri”, I. Uluslararası Mimari Sempozyumu Bildirileri, s. 38-63.
APA GOKLER B (2023). Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. , 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
Chicago GOKLER BURAK MUHAMMET Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. (2023): 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
MLA GOKLER BURAK MUHAMMET Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. , 2023, ss.489 - 522. 10.31765/karen.1355296
AMA GOKLER B Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. . 2023; 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
Vancouver GOKLER B Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. . 2023; 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
IEEE GOKLER B "Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi." , ss.489 - 522, 2023. 10.31765/karen.1355296
ISNAD GOKLER, BURAK MUHAMMET. "Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi". (2023), 489-522. https://doi.org/10.31765/karen.1355296
APA GOKLER B (2023). Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9(20), 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
Chicago GOKLER BURAK MUHAMMET Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 9, no.20 (2023): 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
MLA GOKLER BURAK MUHAMMET Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, vol.9, no.20, 2023, ss.489 - 522. 10.31765/karen.1355296
AMA GOKLER B Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2023; 9(20): 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
Vancouver GOKLER B Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi. Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2023; 9(20): 489 - 522. 10.31765/karen.1355296
IEEE GOKLER B "Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi." Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9, ss.489 - 522, 2023. 10.31765/karen.1355296
ISNAD GOKLER, BURAK MUHAMMET. "Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi". Karen- Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 9/20 (2023), 489-522. https://doi.org/10.31765/karen.1355296