Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme

Yıl: 2011 Cilt: 12 Sayı: 91 Sayfa Aralığı: 85 - 90 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme

Öz:
Cahit Öztelli'nin aktardığı bir türküde geçen "şalvarı şaraba vermek", şarap almak için en önemli ve en sön eşyasını bile gözden çıkarmak anlamına gelen bir söyleyiştir. "Şarap için sahip olduğu son ve eri değerli nesneden vazgeçmek"; Türk halk edebiyatında "şalvarı şaraba satmak", Divan edebiyatı ve Fars edebiyatında "hırkayı veya defteri şaraba vermek", Arap edebiyatında "devesini veya hırkasını şaraba vermek" gibi söyleyişleriyle ifade edilmiştir. Hayalde, anlatıcı çoğunlukla şair olmakla birlikte (abdal, sufî, zahit, rint), fazlasıyla şarap içenler (ayyaş, harabat ehli, müflis, mest), dinî-tarihî kişiler (Bey Bayezit, Şeyh-i San'an) veya (gönül) gibi soyut varlıklara da dönüşebilmektedir. Alınan nesne ise sürekli şarap olarak kalmışsa da fedakârlıkla vaz geçilen, toplumdaki önemine göre, şalvar, hırka, kitap ve deve olmuştur. Bu hayalin benzeri 14-19. yüzyıllar arasındaki Divan edebiyatı şairlerinin dizelerinde "hırkayı şaraba vermek" biçiminde görülür. Aynı hayal, Doğu edebiyatının meşhur şairi Hâfız-ı Şirazî'nin (1318-1389) Farsça beyitlerinde de karşımıza çıkar. Hayal, daha da geriye giderek Arap edebiyatında 6-7 yüzyıllara kadar uzanır.Söz konusu hayalin hem tarih hem de yayılma alanlarının derinliği ve genişliği; Divan edebiyatının kaynağı, Divan edebiyatı-Fars-Arap edebiyatı ilişkisi ve Halk edebiyatı-Divan edebiyatı ortaklığı bakımından önemlidir. Bu çalışmada bir türküdeki söyleyişin ne kadar geriye gittiği ve hangi yollardan süzülerek dilimizdeki yerini aldığı diYakronik yöntemle ele alınmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Edebiyat

An essay on the ''giving up the cardigan (camel, the shalwar) for wine'' expression with diachronic method

Öz:
In a folk song that was compiled by Cahit Öztelli there is a saying as "to give the shaiwar for wine" which means "to give up the last and the most important thing owned to buy wine". To express "giving up the most valuable thing owned", there are different sayings. In Turkish folk literature it is "to sell the shaiwar for wine", in Divan and Persian literature it is "to give the cardigan or the notebook for wine", in Arabic literature it is "to give the camel or the cardigan for wine". In this image the teller is mostly the poet. However the teller changes in some occasions. He might be different persons like "abdal, sufi, zahit, rint", wine drinkers (ayyaş, harabat ehli, müflis, mest), religious-historical figures (Bey Bayezit, Şeyh-i San'an) or a transcendental figure like the soul. The object that the teller sacrifices for is mostly wine but according to its importance in society it turns to a shaiwar, a cardigan, a book, or a camel in different occasions.A similar expression as "to give the cardigan for wine" can be seen in the 14th century texts of Divan literature. Very same phrase can be read in the Persian verses of Eastern famous poet Hâfız-ı Şirazî (1318-1389). Furthermore this expression can be traced to the 6th and 7th century Arabian literature.The vastness and the depth of this image throughout history give us hints about the sources of Divan literature, the relation among Divan, Arabic and Persian literatures, and common elements in Divan and folk literatures. By using the diachronic method this study aims to find out how far an expression in a Turkish folk song can be traced throughout history and by which means it was transferred to this folk song.
Anahtar Kelime:

Konular: Edebiyat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksoyak, İ. Hakkı, Nedim'in Bir Beytinin Üstüne"V. Uluslararası Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu. (Prof.Dr. Harun Tolasa Hatırasına) 16-18 Ekim 2009 Mardin Artuklu Üniversitesi.
  • Ali Ekber Dihhudâ, Lugatnâme, Tehran 1340, C. 7, s. 9498.
  • Alî: Aksoyak, İ. Hakkı, Gelibolulu Mustafa Âlî Divanı, Harvard University, 2006, C. 2 103, 258, 275.
  • Aynî: Mermer, Ahmet, Karamanlı Aynî ve Divanı, Ankara 1997, s. 332, 557.
  • Bâkî: Küçük, Sabahattin, Bakî Divanı, Ankara 1994, s. 28, 346.
  • Behiştî: Aydemir, Yaşar, Behiştî Divanı, Ankara 2000, s. 316, 343.
  • Dâî: Özmen, Mehmet, Ahmed-i Dâî Divânı, Ankara 2001, s. 80,110,136, 210.
  • Ebubekr Abdülkahîr b. Abdurrahman el-Cürcanî, Delâilü'l-icâz (Neşreden: M. Muhammet Şâkir), Kahire, ty, s. 14.
  • Ebulfazl Musaffa, Ferheng-i Deh Hezâr Vâje Ez Divah-ı Hâfız, Tahran 1349, C.I., s. 540.
  • El-Agânî: Ebü'l-Ferec Ali Bin El-Hüseyn El-Isfahanî, El-Agânî (Mektebetüşşamile), C.ll, Beyrut, ty, s.271.
  • El-Aşâ, Ei-Kebîr, Meymun Bin Kays, Divan, neşere: Muhammed Huseyn, Mısır, ty, s.69-71.
  • El-numeyrî, Şihabüddin Ahmed bin Abdilvehhab, Nihayetül-ereb fi-fünuni'l-edeb, Neşere: Müfit Kumeylâ vd., Beyrut C.4,1424/2004, s. 53.
  • Ferideddin-i Attar, Mantık Al Tayr, [Çeviren: Abdülbaki Gölpınarlı], İstanbul 1990, s. 97-127.
  • Hâfız: Muhammed Kazviriî-Kasım Ganî, Divan-ı Hâfız, Tehran 1377, 5. baskı, s. 138, 197, 315, 363.
  • Hâfız: Gölpınarlı, Abdulbaki, Hâfız Divanı, İstanbul 1989, s. 57,119,121, 408, 467.
  • Hâfız: Seyyid Ebulkasım Encevî-i Şirazî, Divan-ı Hâfız, Tehran 1382, s. 225.
  • Hafid: Ünal, Hacer, 18.yy.Divan Şairi İbrahim Ha-fid, Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans, Ankara 2003, s. 153.
  • Haletî: Kaya, Bayram Ali, The Divan of Azmîzade Haleti, Harvard University, 2003, s. 268, 360.
  • Hayalî: Tarlan, Ali Nihat, Hayalî Divanı, Ankara 1992.
  • Hüseyin Baykara: Yıldırım, Talip, Hüseyin Bayka-ra Divanı, İstanbul 2010, sl82.
  • Kadı Burhaneddin: Ergin, Muharrem, Kadı Bur-haneddin Divanı, İstanbul 1980, s. 254.
  • Lutfî : Karaağaç, Günay, Lutfi Divanı, Ankara 1997, s. 221.
  • Muhibbî : Ak, Coşkun, Muhibbî Divanı, Trabzon 2006, 2. baskı, s. 78, 172, 184, 222, 291, 323, 394, 435, 457, 526, 614, 643, 657, 796.
  • Nedim: Macit, Muhsin, Nedim Divanı, Ankara 1997, s. 62.
  • Nefî: Akkuş, Metin, Nefî Divanı, Ankara 1993, s. '263.
  • Nevâyî: Kaya,-Önal, Fevaidül-kiber, Ankara 1996, s. 39, 147, 177, 212, 223, 461, 503, 516, 531, 632,628,625,626.
  • Onay, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatı'nda Mazmunlar, (Haz.: Cemal Kurnaz), Ankara 1992.
  • Rahîmî: Mermer, Ahmet, Kütahyalı Rahîmî ve Divanı, İstanbul 2004,143, 223.
  • Revanî: Avşar, Ziya, Revanî Divanı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, www.kulturturizm.gov.tr, s. 23, 72, 254, 217, 248, 222.
  • Rıyazî: İsen, Mustafa, Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı, Ankara 1994, s. 222.
  • Rızayî: İsen, Mustafa, Künhü'l-Ahbâr'ın Tezkire Kısmı, Ankara 1994, s. 221.
  • Sâkıb: Kırbıyık, Mehmet, Kâtibzâde Mustafa Sâkıb, Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, Konya 1999, s. 626.
  • Sâkıp: Arı, Ahmet, Sakıp Mustafa Dede Divanı, Ankara 2003.
  • Şeyhî: İsen, Mustafa-Kurnaz, Cemal, Şeyhî Divanı, Ankara 1990, s. 224.
  • Şiban Han: Karasoy, Yakup, Şiban Han Divanı, Ankara 1998, s. 154,193.
  • Vahyî: Taş, Hakan, Vahyi Divanı ve İncelemesi, İstanbul 2004, s. 83.
  • Yahya: Ertem, Rekin, Şeyhülislam Yahya Divanı, Ankara 1995, s. 413.
  • Yahya: Kavruk, Hasan, Şeyhülislam Yahya Divanı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, www.kulturturizm.gov.tr, 2001, s. 442.
  • Zâtî: Tarlan, Ali Nihat, Zatî Divanı, İstanbul 1967, C. 3, s. 366.
  • Zihnî: Macit, Muhsin, Erzurumlu Zihnî Divanı, Ankara 2001, s. 135.
APA AKSOYAK İ (2011). Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. , 85 - 90.
Chicago AKSOYAK İ. Hakkı Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. (2011): 85 - 90.
MLA AKSOYAK İ. Hakkı Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. , 2011, ss.85 - 90.
AMA AKSOYAK İ Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. . 2011; 85 - 90.
Vancouver AKSOYAK İ Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. . 2011; 85 - 90.
IEEE AKSOYAK İ "Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme." , ss.85 - 90, 2011.
ISNAD AKSOYAK, İ. Hakkı. "Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme". (2011), 85-90.
APA AKSOYAK İ (2011). Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. Milli Folklor Dergisi, 12(91), 85 - 90.
Chicago AKSOYAK İ. Hakkı Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. Milli Folklor Dergisi 12, no.91 (2011): 85 - 90.
MLA AKSOYAK İ. Hakkı Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. Milli Folklor Dergisi, vol.12, no.91, 2011, ss.85 - 90.
AMA AKSOYAK İ Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. Milli Folklor Dergisi. 2011; 12(91): 85 - 90.
Vancouver AKSOYAK İ Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme. Milli Folklor Dergisi. 2011; 12(91): 85 - 90.
IEEE AKSOYAK İ "Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme." Milli Folklor Dergisi, 12, ss.85 - 90, 2011.
ISNAD AKSOYAK, İ. Hakkı. "Hırkayı (Deveyi, şalvarı) şaraba vermek söyleyişi üzerine art-zamanlı yöntemle bir deneme". Milli Folklor Dergisi 12/91 (2011), 85-90.