Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese

Yıl: 2023 Cilt: 15 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 522 - 542 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26791/sarkiat.1329445 İndeks Tarihi: 06-01-2024

Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese

Öz:
Hadis usûlcüleri kesin/yakînî bilgi içermesinden do- layı mütevâtir haberler meselesini derinlemesine ele al- mamışlardır. Buna karşılık fıkıh usûlcüleri mütevâtir ha- ber meselesini ilmî açıdan tüm detaylarıyla birlikte ele almışlardır. Hadis âlimlerinin bu meseleye yeterince yer vermemesi, mütevâtir konusunu hadis usûlü konusu ola- rak görmemelerinden dolayıdır. Ancak gayeleri deliller- den kural elde etmek olan fıkıh usûlcülerinin erken dö- nemden itibaren mütevâtir haberin epistemolojik değeri üzerinde ayrıntılı olarak durmuş olmaları, sonraki dönem hadis âlimlerinin de usûl eserlerinde bu konu üzerine eğil- melerini beraberinde getirmiştir. Bu anlamda mütavâtir hadisin bilgi ve amel değerine yönelik efradını cami ağ- yarını mâni olacak şekilde önemli tartışmalara yer veren âlimler arasında Hanefî usûlcü Serahsî (ö. 483/1090 [?]) ile Şâfiî usûlcü Gazzâlî (ö. 505/1111) de bulunmaktadır. Dönemin meşhur fıkıh usûlcüleri arasında yer alan bu âlimlerin kaleme aldığı eserler, sonraki dönem âlimleri- nin çalışmalarına önemli birer kaynak olmuştur. Nitekim Hanefi furû fıkhında en meşhur çalışmalardan biri olan el-Mebsûṭ adlı eser, Serahsî tarafından kaleme alınmıştır. Şafiî usûlcüsü Gazzâlî ise Eş‘arî kelâmcısı olmakla ve fıkıh usûlü sahasında önemli eserler telif etmiş olmakla çok sayıda âlimi görüşleri ile etkileyebilmiştir. Bu çalış- mada mütevâtir haberlere yönelik Hanefî ve Şafiî fıkıh usûlcülerinin yaklaşımları, mukayeseli olarak Serahsî ile Gazzâlî ekseninde ele alınacaktır. Bu iki âlimin seçilme nedeni, onların hem kendi mezhepleri içerisindeki ve hem de umûmî olarak diğer âlimler arasındaki şöhretle- rine binaendir. Bu alimlerin mütevâtir haberlere yakla- şımları arasında kısmen farklılık olsa da mezhebî sâik- lerin bu âlimlerin konuya ilişkin değerlendirmelerinde etkili olmadığı, bilakis haber anlayışlarının birbirlerine çok benzediği, meseleleri tartışırken aynı argümanlardan istifade ettikleri tespit edilmiştir. Buradan hareketle iki sünnî mezhebin önemli temsilcilerinin mütevâtir habere dair yaklaşımlarının büyük oranda aynı olduğu ve aynı kaynaklardan beslendiği söylenebilir.
Anahtar Kelime: Hadis es-Serahsî el-Gazzâlî usûl haber mütevâtir haber.

A Comparison Between al-Sarakhsî and al-Ghazali in Terms of their Approach to the al-Ahbâr al-Mutevâtıra

Öz:
Hadith methodologists have not dealt with the issue of al-akhbar al-mutavatira in depth because it conta- ins certain information. On the other hand, scholars of fiqh methodology have discussed the issue of al-akhbar al-mutavatira in all its scientific details. The reason why hadith scholars do not give enough space to this issue is because they do not see the subject of mutawatir as a sub- ject of hadith methodology. However, the fact that scho- lars of fiqh methodology, whose aim was to obtain rules from evidence, focused on the epistemological value of al-akhbar al-mutavatira in detail from the early period, caused the methodology of hadith scholars of the later period to partially focus on this issue in their methodo- logy works. In this sense, among the scholars who gave extensive and important discussions on the knowledge and practical value of mutawatir hadith are the Hanafi methodologist Sarakhsî (d. 483/1090 [?]) and the Shafi’i methodologist Ghazâlî (d. 505/1111). The works written by these scholars, who were among the famous metho- dology of fiqh scholars of the period, became important sources for the studies of later scholars. As a matter of fact, the work called al-Mabsûṭ, one of the most famous works in Hanafi furû fiqh, was written by Sarakhsî. Gha- zali, a Shafi’i methodologist, was able to influence many scholars with his views by being an Ash’arite theologian and writing important works in the field of fiqh methodo- logy. In this study, the approaches of Hanafi and Shafi’i scholars of fiqh methodology towards al-akhbar al-mu- tavatira will be discussed comparatively on the axis of Sarakhsi and Ghazali. The reason why these two scholars were chosen is based on their reputation both within their own sect and among other scholars in general. Although there are some differences between these scholars’ ap- proaches to al-akhbar al-mutavatira, it has been deter- mined that sectarian motives are not effective in these scholars’ evaluations of the subject, on the contrary, their understanding of news is very similar to each other, and they benefit from the same arguments when discussing the issues. Based on this, it can be said that the appro- aches of the important representatives of the two Sunni sects towards mutawatir news are largely the same and are fed by the same sources.
Anahtar Kelime: Hadith al-Sarakhsī al-Ghazālī metho- dology khabar al-akhbar al-mutavatira

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Acâc, Muhammed el-Hatîb. Usûlu’l-hadîs ulûmuhû ve mustalahuhû. Beyrut: 1989.
  • Apaydın, H. Yunus. “el-Müstasfâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/el-mus- tasfa el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir). el-Fark beyne’l-Fırak, (Mezhepler Arasındaki Farklar), çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: T.D.V. Yayınları, 1991.
  • el-Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ali b. et-Tayyib. Kitâbu’l-mu’temed fî usûli’l-fıkh. nşr. Muhammed Hamîdullah vd. Dımaşk: el-Ma’he- dü’l-İlmî el-Faransî li’l-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1384/1964.
  • el-Cezâirî, Tâhir b. Sâlih b. Ahmed. Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, tsz.
  • Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/gazzali
  • Çakın, Kâmil. “Buhari’nin İman konusunda Mürcie İle Tartışması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (1998), 183-198.
  • Demirci, Kadir. Zeydiyye ve Hadis. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 1. Basım, 2019).
  • Demirci, Kadir. İbaziyye’nin Hadise Bakışı. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 1. Basım, 2019.
  • Emiroğlu, İbrahim. “Sufestâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 7 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sufesta- iyye
  • el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (1322). el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, Dâru Sâdır, (hicrî 1322 tarihli Emîriye matbaası, Bulâk baskısından ofset baskı).
  • el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-Ğazâlî. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. nşr. Hamza b. Züheyr Hâfız. Medine: tsz.
  • Güleç, Hüseyin. Şâfiî Mezhebinde Hadisin Kaynak Değeri. İstanbul: Tayf Yayınları, 1. Basım, 2015.
  • el-Hafnâvî, Muhammed İbrâhim. Dırâsât Usûliyye fi’s-Sunneti’n-Nebeviyye. el-Mansûra: Dâru’l-Vefâ, tsz, 1. Basım.
  • Hamîdullah, Muhammed. “Serahsî, Şemsüleimme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 6 Aralık 2023. https://islamansiklope- disi.org.tr/serahsi-semsuleimme
  • Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 1. Basım, 2004.
  • el-Hatîbu’l-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit (1988). Kitâbu’l-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1988.
  • el-Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynuddîn Abdurrahîm b. el-Huseyn. (1988). Elfiyetu’l-Hadîs (Fethu’l-Muğîs ile birlikte), nşr. Ahmed Muahmmed Şâkir, Beyrut: Alemu’l-Kutub, 2. Basım, 1988.
  • Itr, Nûruddîn. Menhecu’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs. Şam: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, tsz.
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Hadis Istılahları Hakkında Nuhbetu’l-Fiker Şerhi. çev. Talat Koç- yiğit. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi yayınları, 1971.
  • İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrazûrî. Ulûmu’l-Hadîs. nşr. Nûreddîn Itr. Şam: Dâru’l-Fikr, 1986.
  • Kalaç, Rıdvan. Eyyubî ve Memlûk Dımaşk’ında Hadis Kudâme Âilesi Bağlamında Bir İncelem. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2023.
  • Kalaç, Rıdvan. İbn Teymiyeye’nin Usûl Düşüncesinde Hadis. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2023.
  • Kanarya, Bayram. Hadisin Fıkıh Usûlünde Kaynak Değeri Fahreddîn er-Râzî Üzerine Bir İnceleme. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 1. Basım, 2019.
  • Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2000.
  • Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 1999.
  • Kırbaşoğlu, M. Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 1. Basım, 2002.
  • Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1985.
  • en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. İrşâdu tullâbi’l-hakâik ilâ ma’rifeti süneni hayri’l-halâik. nşr. Nureddin Itr. Beyrut: y.y., 2. Basım, 1411/1991.
  • Özdemir, Ahmet. “İbâdiyye’nin Erken Dönem Hadis Kaynakları”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık-December 2019): 523-554.
  • Özdemir, Ahmet. “Hâricî/İbâdî Gelenekte Sünnetin Teşri Değeri”. Amasya İlahiyat Dergisi 14 (June 2020): 197-227.
  • Özdemir, Ahmet. Rebî’ b. Habîb’in Müsned’i. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2018.
  • Özşenel, Mehmet. “Usûlü Çerçevesinde Serahsî’nin Hadis ve Sünnet’e Yaklaşımı”, Uluslararası Serahsî Sempozyumu, 261-264. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, tsz.
  • es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. nşr. Ebu’l-Vefâ el-Afğânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, tsz.
  • es-Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî. nşr. Ahmed Ömer Haşim. Beyrut,1993.
  • Şâkir, Ahmed Muhammed. el-Bâisu’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: 1. Basım, 1983.
  • Tuzcu, Recep. Hanefî Usûlünde Hadis -Debûsî Örneği-. İstanbul: M.Ü.İ.F.V. Yayınları, 1. Basım, 2014.
  • Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 4. Basım, 2012.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “İlme’l-yakîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 7 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/il- mel-yakin
APA ÖZMEN R (2023). Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. , 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
Chicago ÖZMEN Ramazan Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. (2023): 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
MLA ÖZMEN Ramazan Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. , 2023, ss.522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
AMA ÖZMEN R Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. . 2023; 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
Vancouver ÖZMEN R Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. . 2023; 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
IEEE ÖZMEN R "Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese." , ss.522 - 542, 2023. 10.26791/sarkiat.1329445
ISNAD ÖZMEN, Ramazan. "Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese". (2023), 522-542. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1329445
APA ÖZMEN R (2023). Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 15(2), 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
Chicago ÖZMEN Ramazan Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 15, no.2 (2023): 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
MLA ÖZMEN Ramazan Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, vol.15, no.2, 2023, ss.522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
AMA ÖZMEN R Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2023; 15(2): 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
Vancouver ÖZMEN R Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2023; 15(2): 522 - 542. 10.26791/sarkiat.1329445
IEEE ÖZMEN R "Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese." e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 15, ss.522 - 542, 2023. 10.26791/sarkiat.1329445
ISNAD ÖZMEN, Ramazan. "Mütevâtir Haberlere Yaklaşımları Açısından Se- rahsî ile Gazzâlî Arasında Bir Mukâyese". e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 15/2 (2023), 522-542. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1329445