Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması

GÜLEÇ KÜLEKCİ, ELİF SANEM

Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması

ELİF SANEM GÜLEÇ KÜLEKCİ (Kocaeli Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Müzik Bölümü, Kocaeli, Türkiye)

Akademik Araştırmalar Dergisi

109 6

Yıl: 2010 Cilt: 0 Sayı: 46 Sayfa Aralığı: 155 - 184 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması

Öz:

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

A comparative study of the folk tale Kerem and Aslı and the opera Kerem in the terms of motif structure

Öz:

Many operas which received their themes from the folk tales were com- posed during the cultural revolution of the Turkish Republic period. These were the products of a revolutionary spirit which turned its face towards the cultural heritage of Anatolia. Kerem, the first grand national opera, is based on the folk tale Kerem and Aslı. Its composer is A. Adnan Saygun (1907-1991), its libret- tist is Selahattin Batu (1905 -1973). The objective of this study is to make a comparative motif analysis of the libretto of Kerem the opera with the folk tale Kerem and Aslı. The analysis is based on Ali Duymaz’s “A Comparative Research on Story of Kerem and Aslı” which is one of the most comprehensive work in its field.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

Belge Türü: Makale Makale Türü: Diğer Erişim Türü: Erişime Açık

1 Pertev Naili Boratav, Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği İstanbul 2002, s.34. 2 Kerem ile Aslı hikayesinin özeti, Ali Berat Alptekin’in Halk Hikayeleri Motif Yapısı başlıklı kitabından alınmıştır (s. 232-235). Yazar hikayenin özeti için Ali Duy- maz’ın “Kerem ile Aslı Hikayesi Üzerinde Bir Araştırma” (1992) başlıklı çalışmasını kaynak göstermiştir. 3 Zuhal Güler Parlak, “Kerem ile Aslı Hikayesinin Semiotik Açıdan İncelenme- si”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, sy. 1, Ankara 2002, s.125. 4 Mehmet Kaplan, Tip Tahlilleri: Türk Edebiyatında Tipler İstanbul 2005, s.5. Parlak, “Kerem ile Aslı ….”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, sy.1, s. 135. 5 Parlak, “Kerem ile Aslı ….”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, sy.1, s. 126. 6 Parlak, “Kerem ile Aslı ….”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, sy.1, s. 126. 7 Parlak, “Kerem ile Aslı ….”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, sy.1, s. 136. 8 Ali Duymaz, Kerem ile Aslı Hikayesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma An- kara 2001, s.176. 9 Parlak, “Kerem ile Aslı ….”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, sy.1, s. 136. 10 Parlak, “Kerem ile Aslı ….”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, sy.1, s. 136. 11 Memet Fuat, Yunus Emre İstanbul 1995, s. 27 12 Metin Turan, Ozanlık Gelenekleri ve Türk Saz Şiiri Ankara 1996, s.24. 13 Gülper Refiğ, “Aslı’nı Arayan İnsan” Argos, İstanbul 2000. 14 XIII. yüzyılda Konya’da yaşamış olan Mevlâna (Doğum tarihi Will Durant’a göre 1201, Maurice Barres’e göre 1203/Ölüm Tarihi 1273) Eserleri “Mesnevi-i Şerif, Divan-ı Kebir, Fihi Ma Fih, Mecalis-i Seb’a, Mektubat’dır. Şefik Can, Mevlana, Hayatı- Şahsiyeti-Fikirleri İstanbul 2006, s.8. Mevlâna’nın ölümünden sonra, Mevlevilik, oğlu Sultan Velet tarafından kurulur. Temeli Mevlâna’nın görüşlerine dayanır. Varlık birliği ilkesini benimser. Evreni Tanrı’nın bir belirişi sayar. İnsanı evrenin özü olarak görür. Şi- ir, müzik ve danslı törenlerle Tanrı’ya ulaşmayı amaçlar. Sünni bir tarikattır. Ali Püsküllüoğlu, Arkadaş Türkçe Sözlük Ankara 1997, s.733. 15 Yunus Emre 1239 (veya 1240)- 1321 (veya 1322) tarihleri arasında seksen iki yıl yaşamıştır. Anadolu’da dinsel-tasavvufi Türk halk şiirinin en önemli temsilcisidir. Yunus Emre Türkçeyi yazı dili olarak seçmekle Türk kültürüne büyük hizmet yapar. Ahmet Kabaklı, Yunus Emre İstanbul 1971, s.43.
Anadolu’da milli edebiyatın doğmasında en büyük rolü oynayanlardandır. Anla- tım tarzı olarak şiiri seçmiştir. Söylediğini sade bir dille halka aktarır. Bu nedenle şiirleri öğretici ve gerçekçidir. Fikir akıcılığı sağlamak, coşku ve heyecan yaratmak için lirizme de başvurur. Mehmet Bayrakdar, Yunus Emre ve Aşk Felsefesi İstanbul 1994, s.11. 16 Birinci varyant 12 Şubat 1988 tarihinde Van ilinde Prof.Dr.Ali Duymaz tara- fından derlenen metindir. Kaynak şahıs İran’ın Urmiye şehrine bağlı Balav köyünde do- ğan, Avşar Türk’ü olan Mehmet Bozkurt’tur. Hikayeye “Kerem’in Erzurum Macerası” adı verilmiştir. İkinci varyant Hülya Akay’ın Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fa- kültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne bağlı olarak 1973 yılında hazırladığı mezuni- yet tezinde yer alan metindir. Hikayeyi anlatan Musa Koçak Sivas’ın Hafik ilçesine bağ- lı Yeniçemen köyünde 1934 yılında doğmuştur. Üçüncü varyantta Bülent Karabacak’ın Erzurum’un Pasinler ilçesi Haykürt köyünde 1970 yılında derlediği sözlü metindir. Kaynak şahıs Halil Çakır’dır. Dördüncü varyant Şenol Güneş tarafından Samsun’un Bafra ilçesinde 1915 doğumlu İbrahim Önder’den derlenen metindir. Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.38-39.
17 Metin Azerbaycan Mehebbet Dastanları adlı eserin 70-166 sayfaları arasında yer almaktadır. Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 39. 18 Amangül Durdıyeva’nın çeşitli cönklerden ve sözlü derlemelerden yararlana- rak yayına hazırladığı metindir. Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 39. 19 Cafer Bekirov’un yayınladığı “Destanlar” adlı eserden alınmıştır. Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 40. 20 “Aslı ile Kerem Hikayeti” başlığıyla İran’ın Tebriz şehrinde Firdevsi Kitaphanesi tarafından yayımlanan 120 sayfalık metindir . Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 39-40. 21 R.Georgiyeva’nın redaktörlüğünde yayına hazırlanmış ve 1967 yılında “Ke- rem ile Aslı” adıyla Sofya’da yayınlanmıştır. Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 40. 22 İncelemeye alınan taşbaskı metin H.1287M.1870 tarihli olup 153 sayfadan oluşmaktadır. Ankara Milli Kütüphane’de EHT 1948 A4142 noda yer almaktadır. Duy- maz, Kerem ile Aslı.., s. 37. 23 İlk yazma Milli kütüphanede 398.21 Yz.Cönk:3 noda bulunan ve Ali Koçkesen’de alınmış cönkte “Aşık Kerem Hikayesi” başlığıyla yer alan metindir. Hikaye H.1269-1272 tarihlerini taşımaktadır. İkincisi Prof.Dr.Fikret Türkmen’in özel arşivinde bulunan H.1256M.1840 tarihli “Mecmuatü’l-Letaif Sandıkatü’l-Zaraif” adlı cönkte bu- lunan metindir. Metin “Hikaye-i Kerem ile Aslı Han Hasan Bey Oğlu Sofi Mehmed” adını taşımaktadır. Üçüncüsü “Hikayet-i Kerem Han” adını taşıyan yazma metindir. An- kara Üniversitesi DTCF Folklor Arşivi’nde yer almaktadır. Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 37-38 24 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 40. 25 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 146. 26 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 146. 27 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 146. 28 Pervin Ergun, Türk Kültüründe Ağaç Kültü Ankara 2004, s.274. 29 Ergun, Türk Kültüründe Ağaç Kültü , s.272. 30 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 146. 31 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 255. 32 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 147. 33 Takma ad (TDK, [19.03.2009 ]). 34 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 147. 35 İhtiyar, yaşlı kimselere denir. Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve De- yimleri Sözlüğü İstanbul 2004, s.502.
36 1. Bilgelik. 2. Tanrı’nın insanlarca anlaşılamayan amacı. 3. Neden, gizli neden (TDK, [19.03.2009]). 37 İlhan Başgöz, Folklor Yazıları İstanbul 1986, s.25. 38 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 148. 39 Hatıra, bir kimseyi veya bir olayı anımsatan şey veya kimse (TDK, [19.03.2009 ]). 40 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 149. 41 Çok güzel bir biçimde (Püsküllüoğlu, 1997, 207) 42 Başlangıcı belli olmayan zaman, öncesizlik (TDK, [19.03.2009 ]). 43 Ay parçası, sevgili (TDK, [19.03.2009 ]). 44 Bade: Tasavvufta sülukun (yolun) başlangıcındaki zayıf aşk anlamındadır. Sü- leyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü İstanbul 2001, s.63. Bu aşk ilahi aşka dö- nüşür.
45 Sır: Tasavvufta Hakk’ın gizli hale getirip halka bildirmediği şeydir. Ruh gibi insan bedenine emanet edilen bir güzelliktir. Kalp bilgi, ruh muhabbet, sır seyir yeridir. Bu anlamda sır ruhun ruhudur. Gönül ehlinden ve keşf sahiplerinden başkasının algıla- yamadığı hususlar, tasavvufi duygular ve bilgilerdir. Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlü- ğü s.317. 46 Gönül (TDK, [19.03.2009 ]). 47 Şarap: Tsavvufta aşkı, dostluğu, arzuyu ve kendinden geçmeyi temsil eder. Şa- rap gibi aşk da insanı kendinden geçirir. Aklını, mantığını ve bilincini kullanmasına en- gel olur. Âşıkla ayyaşın dış görünüşleri birçok yönden birbirine benzer. Uludağ, Tasav- vuf Terimleri Sözlüğü s.327. 48 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.256 49 Duymaz, Kerem ile Aslı..,, s.255. 50 Mendil (TDK, [19.03.2009 ]). 51 Ham ipekten dokunmuş ince kumaş (TDK, [19.03.2009 ]). 52 Hatıra, bir kimseyi veya bir olayı anımsatan şey veya kimse (TDK, [19.03.2009 ]). 53 1. Güzellik, zariflik. 2. Parıltı. 3. Kıymet, değer, paha (TDK, [19.03.2009 ]). 54 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.256. 55 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 149-150. 56 Öfke, kızgınlık, hiddet (TDK, [19.03.2009 ]). 57 Açgözlülük (TDK, [19.03.2009 ]). 58 Artık, bundan böyle (TDK, [19.03.2009 ]). 59 Korkak, alçak (TDK, [19.03.2009 ]). 60 Yalan (TDK, [19.03.2009 ]). 61 Eskiden yüksek aşamadaki devlet adamlarının kurdukları büyük meclis (TDK, [19.03.2009 ]). 62 Herkes (TDK, [19.03.2009 ]). 63 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.259. 64 Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü s.148. 65 Göynümek: Dertlenmek, içlenmek, ağlayacak hale gelmek (TDK, [19.03.2009 ]). 66 Ebet: Sonu olmayan zaman, sonsuzluk (TDK, [19.03.2009 ]). 67 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.278-279. 68 1. Dini bir sözü sürekli tekrarlama. 2. Çok tekrarlama, diline dolama (TDK, [19.03.2009 ]). 69 Yıkanmak (TDK, [19.03.2009 ]). 70 Şakımak (TDK, [19.03.2009 ]). 71 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.263. 72 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.277.
73 Dağınık, karışık, perişan (TDK, [19.03.2009 ]). 74 Gül: Gönülde meydana gelen bilginin sonucu ve meyvesidir. Ruzbihan Baklî, "kırmızı gül Allah'ın heybetinin bir parçasıdır" hadisine vurgu yapar. Allah'ı gül bulutla- rından kırmızı, yüce bir gül şeklinde tahayyül eder. Tasavvuf edebiyatında güzel taç yap- rakları ve dikeniyle ilahi yüz güzelliğini ve ululuğu en mükemmel biçimde yansıtan gül, arzulu ruhun simgesi olan ve gülü sevmeye yazgılı bülbül ile ikili oluştururlar. Gülde naz vardır, bülbül ise yalvarma halindedir. Gül bazen Allah'ın güzelliğinin bazen de Hz. Muhammed'in simgesidir. Güzel koktuğu için Hz. Muhammed'in terine de gül denmiştir. Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, s.149.
75 Parlak, güzel bakışlı (TDK, [19.03.2009 ]). 76 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.261. 77 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.264. 78 Gizli veya uzak bir köşe, kuytu yer (TDK, [19.03.2009 ]). 79 Servi: Tasavvufta servi elife benzer ve onun gibi ebced sayısı itibarıyla 1’i ifa- de eder. Yani Allah’ın simgesidir. Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü s.314. 80 Yüz rengi (TDK, [19.03.2009 ]). 81 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 152. 82 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 153-154. 83 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 153-154. 84 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 154. 85 Duymaz, Kerem ile Aslı.., , s.269-270. 86 Su: Tasavvufta insan ruhunun varolduğu kaynağa tekrar dönüşüne ait bir sim- gedir. John Baldock, Sufizm Gizli Öğretisi İstanbul 2006, s.118. 87 Ebet: Sonu olmayan zaman, sonsuzluk (TDK, [19.03.2009 ]). 88 İşini iyi bilen, yetenekli kimse (TDK, [19.03.2009 ]). 89 Büyük ve süslü çadır (TDK, [19.03.2009 ]). 90 Buyruk, emir (TDK, [19.03.2009 ]). 91 Göçü: Kapı önü (TDK, [19.03.2009 ]). 92 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 156. 93 Duymaz, Kerem ile Aslı..,, s.270. 94 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 157-158. 95 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 158. 96 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 158. 97 Ok, kargı gibi silahların ucundaki sivri demir (TDK, [19.03.2009 ]). 98 Vücudun omuzlarla baş arasında kalan ön bölümü (TDK, [19.03.2009 ]). 99 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 167. 100 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 168. 101 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 292. 102 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s. 168-169. 103 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.169.
104 Gönül aşığın aşkıyla ilgili her türlü gelişmenin algılandığı yerdir. İnsanın ya- şaması için gönle olan ihtiyaç ve can kavramı ona daha da önemli bir yer hazırlar. Gönül kendisiyle konuşulan bir varlıktır. Aşık gönlüyle konuşur, dertleşir. Gönül bir kuştur. Gam ve kederle beslenir. Sevgilinin hayali ile mutlu olur, nazıyla kendinden geçer. Ya- bancıya asla tahammülü yoktur. Sevgilisinden ümidini asla yitirmez. O aşkın yağmasına uğramış, sevgilideki güzellikler ile darmadağın olmuştur. Tasavvufta gönül bir ayna olarak ele alınır. Bu aynada Tanrı kendisini gösterir. Tasavvuf gönle çok önem verir. İnsan bütün âlemin özü olduğu için insanın hakikati de gönüldür. Gönlün gerçeğini bilenlere gönül ehli (ehl-i dil) derler. İskender Pala, Divan Şiiri Sözlüğü Ankara 1995, s.204-205. 105 Duymaz, Kerem ile Aslı.., s.260. 106 Emre Aracı, Ahmed Adnan Saygun: Doğu-Batı Arası Müzik Köprüsü İstanbul 2001, s.138. 107 Murat Tuncay, “Operada Rolün Dramatik Boyutları ve Sanatçının Buna Ha- zırlanması” I.Ulusal Müzik ve Sahne Sanatları Kongresi, 28-30 Mart 2001. İzmir 2003, s. 427-432.

APA	GÜLEÇ KÜLEKCİ E (2010). Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. , 155 - 184.
Chicago	GÜLEÇ KÜLEKCİ ELİF SANEM Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. (2010): 155 - 184.
MLA	GÜLEÇ KÜLEKCİ ELİF SANEM Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. , 2010, ss.155 - 184.
AMA	GÜLEÇ KÜLEKCİ E Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. . 2010; 155 - 184.
Vancouver	GÜLEÇ KÜLEKCİ E Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. . 2010; 155 - 184.
IEEE	GÜLEÇ KÜLEKCİ E "Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması." , ss.155 - 184, 2010.
ISNAD	GÜLEÇ KÜLEKCİ, ELİF SANEM. "Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması". (2010), 155-184.

APA	GÜLEÇ KÜLEKCİ E (2010). Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. Akademik Araştırmalar Dergisi, 0(46), 155 - 184.
Chicago	GÜLEÇ KÜLEKCİ ELİF SANEM Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. Akademik Araştırmalar Dergisi 0, no.46 (2010): 155 - 184.
MLA	GÜLEÇ KÜLEKCİ ELİF SANEM Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. Akademik Araştırmalar Dergisi, vol.0, no.46, 2010, ss.155 - 184.
AMA	GÜLEÇ KÜLEKCİ E Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. Akademik Araştırmalar Dergisi. 2010; 0(46): 155 - 184.
Vancouver	GÜLEÇ KÜLEKCİ E Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması. Akademik Araştırmalar Dergisi. 2010; 0(46): 155 - 184.
IEEE	GÜLEÇ KÜLEKCİ E "Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması." Akademik Araştırmalar Dergisi, 0, ss.155 - 184, 2010.
ISNAD	GÜLEÇ KÜLEKCİ, ELİF SANEM. "Kerem ile Aslı hikayesinin halk hikayeleri motif yapısı bakımından Kerem operasıyla karşılaştırılması". Akademik Araştırmalar Dergisi 46 (2010), 155-184.