Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası)

Yıl: 2023 Cilt: 11 Sayı: 22 Sayfa Aralığı: 325 - 350 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 12-01-2024

Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası)

Öz:
Anayasalı sisteme geçtiğimiz 1876’dan günümüze Türkiye’nin sürekli bir olağanüstü hal rejimleriyle yönetilmeye çalışıldığını görmekteyiz. Nitekim Osmanlı döneminde çıkarılan 1877 tarihli Sıkıyönetim Yasası’ndan günümüze kadar, ülke yönetimleri, tam 127 yıl boyunca sıkıyönetim ve olağanüstü hal uygulamalarına başvurmuştur. Anayasal sisteme geçen Osmanlı devletinde sıkıyönetimler, gerek o sırada iktidarda olan İstanbul hükümetinin muhalefeti susturmak için gerekse sonrasında iktidarı ele geçiren muhalif İttihat Terakki’nin yeniden Anayasal düzenin yerleşmesini temin etmek ve yapmak istedikleri reformları hayata geçirilebilmek için kullandıkları hukuki bir aparat durumundadır. Siyaseten kullanışlı bulunan bu hukuki aparat, örneğin I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı gibi olağanüstü dönemlerde varoluş amacına uygun olarak kullanıldığı gibi sonrasında sosyo-politik sorunları çözmekte aciz kalan hükümetlerin sık sık sığındıkları bir liman haline gelmiştir. Türkiye Cumhuriyeti hükümetleri tarafından sıkça kullanılagelen “olağanüstü dönemlerden geçiyoruz” ifadesiyle vücut bulan de-facto uygulamaları da eklersek, olağanüstü uygulamaların, Avrupa tarihine kıyasla emekleme döneminde olan Türk demokrasisinin gelişimi önünde önemli bir engel oluşturduğunun altı çizilmelidir. Tarihsel olarak bakıldığında sıkıyönetimlerin sadece dönemin güvenlik ihtiyacına ilişkin olmadığı, sosyal, siyasal ve ekonomik bazı sonuçların da hedeflendiği görülmektedir. Bu bağlamda makale, Osmanlının son dönemleri ve Cumhuriyetin kuruluş yıllarını odağına almak suretiyle konuyu irdelemektedir.
Anahtar Kelime: Sıkıyönetim Olağanüstü Hal Demokrasi Türk Demokrasi Tarihi

The Place and Socio-Political Impacts of Martial Law in History of Turkish Democracy (1877-1946)

Öz:
Permanent state of emergency has been declared frequently in Türkiye from 1876, marking the inception of the constitutional system in the country, until today. In fact, governments of the Republic of Türkiye and the Ottoman Empire have widely invoked to martial laws and state of emergency practices for a long period of 127 years, commencing from the 1877 Martial Law enacted at the time of the Ottoman Empire. Following the adoption of the constitutional system in the Ottoman Empire, Martial laws were used as a legal apparatus both by the Istanbul government to oppress and silence the opposition and also, upon its seizure of the government, by the opposition Committee of Union and Progress (İttihad ve Terakki) to foster the constitutional order that they had established as well as for introducing new reforms. While such laws were properly exercised in line with its purpose to cope with extraordinary circumstances during the First World War and the Independence War of the country, as a legal tool considerably vulnerable to political misuses, they have later turned into a safe haven for governments failing to deal with socio-political problems adequately. It should be highlighted that, along with the de-facto emergency measures, mostly being based on the justification by the governments of the Republic of Türkiye that “we are going through extraordinary circumstances”, martial and emergency laws pose a serious obstacle to the development of the Turkish democracy, which is crawling compared to the European history. When viewed through the lens of the history, it is seen that reliance on martial laws are aimed at not only for security reasons, but also for social, political, and economic motives. In this regard, this Article critically examines the foregoing issues with a specific focus on the latest era of the Ottoman Empire and the early stages of the Republic of Türkiye
Anahtar Kelime: Martial Laws State of Emergency Democracy History of Turkish Democracy

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Ahmad, Feroz: Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul 1996.
  • Akandere, Osman: Milli Şef Dönemi, İstanbul 1998.
  • Akşin, Sina: Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Ankara 2001.
  • Akyıldız, Ali: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856), İstanbul 1993.
  • Alkan, Ahmet Turan: II. Meşrutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset, İstanbul 2001.
  • Arsel, İlhan: Türk Anayasa Hukuku’nun Umumi Esasları I, Ankara 1965.
  • Avcıoğlu, Doğan: Türkiye’nin Düzeni: Dün Bugün Yarın, Birinci Kitap, İstanbul 1987.
  • Bilgen, Pertev: 1961 Anayasasına Göre Sıkıyönetim, İstanbul 1976.
  • Çavdar, Tevfik: Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1839-1950, Ankara 2004.
  • Çelik, Seydi: Osmanlıdan Günümüze Devlet ve Asker, İstanbul 2008.
  • Daver, Bülent: “Fevkalade Haller ve Ferdi Hürriyetler”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 7, Sa: 1-4, Y.: 1952.
  • Daver, Bülent: Fevkalade Hal Rejimleri (Türkiye’de ve Yabancı Memleketlerde),Ankara 1961.
  • Efe, M. Turgut: Türkiye’de Sıkıyönetim ve Sıkıyönetim Askeri Mahkemeleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE), 1996.
  • Gemalmaz, Mehmet Semih: “Historical Roots of Martial Law within the Turkish Legal System: Perspectives and Texts”, Turkish Yearbook of Human Rights, Vol. 13, 1991.
  • Gemalmaz, Mehmet Semih: Türkiye’nin Demokrasi Sorunu, İstanbul 1997.
  • Gemalmaz, Mehmet Semih: Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunda ve Türk hukukunda Olağanüstü Rejim Standartları, 2. Bası, İstanbul 1994.
  • Göldaş, İsmail: Takrir-i Sükun Görüşmeleri: 1923 Seçimleri, Atama Meclis ve Sonrası, İstanbul 1997.
  • Gözler, Kemal: Anayasa Hukukuna Giriş, Bursa 2006.
  • Gülmez, Mesut: “Dernek Kurma Hakkını Düzenleyen Yasalar”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C: 1, İstanbul 1998.
  • Hazır, Hayati: Türkiye’de ve Yabancı Ülkelerde Olağanüstü Hal Rejimlerinde Kamu Hürriyetlerinin Sınırlanması (1961 Anaysa Rejimi), Konya 1991.
  • Kansu, Aykut: 1908 Devrimi, (Çev.: Ayda Erbal), 2. Bası, İstanbul 2001.
  • Kili, Suna/Gözübüyük, Şeref: Türk Anayasal Metinleri Sened-i İttifaktan Günümüze, Ankara 1985.
  • Koç, Yıldırım: Türkiye İşçi Sınıfı Tarihinden Yapraklar, İstanbul 1992.
  • Koçak, Cemil: Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C. 2, İstanbul 1996.
  • Koçak, Cemil: Umumi Müfettişlikler (1927-1957), İstanbul 2003.
  • Makal, Ahmet: Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri: 1850-1921, Ankara 1997.
  • Makal, Ahmet: Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963, Ankara 2002.
  • Öz, Esat: Otoriterizm ve Siyaset: Türkiye’de Tek Parti Rejimi ve Siyasal Katılma (1923- 1945), Ankara 1996.
  • Özdağ, Ümit: Ordu-Siyaset İlişkisi: Atatürk ve İnönü Dönemleri, Ankara 1991.
  • Paye, Jean-Claude: Global War on Liberty, New York 2007.
  • Sarıca, Ragıp: Fransa’da ve Türkiye’de Örfi İdare Rejimi, İstanbul 1941.
  • Somel, Selçuk Akşin: “Osman Nuri Paşa’nın 17 Temmuz 1885 Tarihli Hicaz Raporu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 1996.
  • Sülker, Kemal: Türkiye Sendikacılık Tarihi, İstanbul 2004.
  • Şirin, Veli: Asakir-i Mansure Ordusu ve Seraskerlik, İstanbul 2002.
  • Tanör, Bülent: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul 2004.
  • Timur, Taner: Türk Devrimi ve Sonrası, Ankara 1994.
  • Timur, Taner: Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Ankara 2003.
  • Tunçay, Mete: T.C.’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), 3. Bası, İstanbul 1992.
  • Türkmen, Zekeriya: Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması, İstanbul 1993. Üskül, Zafer: Siyaset ve Asker, Ankara 1997.
  • Yalman, Ahmet Emin: Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1922-1944), C. III, İstanbul 1971.
  • Yerasimos, Stefanos: Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye II, Tanzimattan 1. Dünya Savaşına, (Çev.: Babür Kuzucu), 7. Bası, İstanbul 2001.
APA çelik s (2023). Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). , 325 - 350.
Chicago çelik seydi Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). (2023): 325 - 350.
MLA çelik seydi Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). , 2023, ss.325 - 350.
AMA çelik s Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). . 2023; 325 - 350.
Vancouver çelik s Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). . 2023; 325 - 350.
IEEE çelik s "Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası)." , ss.325 - 350, 2023.
ISNAD çelik, seydi. "Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası)". (2023), 325-350.
APA çelik s (2023). Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(22), 325 - 350.
Chicago çelik seydi Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11, no.22 (2023): 325 - 350.
MLA çelik seydi Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, vol.11, no.22, 2023, ss.325 - 350.
AMA çelik s Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2023; 11(22): 325 - 350.
Vancouver çelik s Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası). Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 2023; 11(22): 325 - 350.
IEEE çelik s "Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası)." Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11, ss.325 - 350, 2023.
ISNAD çelik, seydi. "Türkiye’nin Demokrasi Tarihinde Sıkıyönetim Uygulamalarının Yeri ve Sosyo-Politik Etkileri (1877-1946 Arası)". Antalya Bilim Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/22 (2023), 325-350.