Yıl: 2023 Cilt: 11 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 55 - 75 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.5505/jas.2023.28199 İndeks Tarihi: 18-01-2024

Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası

Öz:
İç Anadolu coğrafyası özgün kültürel peyzajında yerleşim ağları, yol ağları ve tümülüslerin dağılımı, doğal topoğrafya ve su ögelerinin belirleyiciliğini ve Antik Dönem’den beri süregelen mekânsal süreklilikleri imlemektedir. Bu çerçevede, Ankara Tümülüsleri bölgesel ölçekte süreklilik arz eden bir kültürel peyzajın, bugün Ankara kenti sınırları ve tarih içindeki yerleşim alanını betimleyen topoğrafik çanak formu içinde kalan ögeleri olarak tanımlanabilir. Ankara Tümülüslerinin bu süreklilikler kapsamında değerlendirilmesi, öncelikle kente ve bölgeye ait değerler olarak görülmelerini, sonrasında ise kent ve çevresine kapsamlı bir bakışı gerekli kılar. Ankara Tümülüsleri, 19. yüzyıl sonundan itibaren araştırılmış ve belgelenmiş, Cumhuriyet’le birlikte ise kent merkezinin batısında kalan yirmi kadar tümülüs, araştırma ve kazılarla ele alınmıştır. 1950’lerden sonra kentleşmenin hızlanması ve yaygınlaşmasıyla kent sahnesinden silinmeye başlayan tümülüsler, günümüze sayıca azalmış ve tahrip olmuş, başlıca özellikleri olan görsel ilişkiler kurgusunu büyük ölçüde kaybetmiş ve çoğunlukla bilinmeyen değerler olarak kalmıştır. Bununla birlikte 2010’lardan bu yana devam etmekte olan araştırmalarda tümülüslerin özgün görünümleri tarihî fotoğraflar ve haritalar üzerinden araştırılmakta ve bu görsel belgelerde daha önce varlığı bilinmeyen tümülüsler tespit edilmektedir. Bu araştırmada, Ankara Tümülüslerinin çevresel ögelerle birlikte özgün form özelliklerini sergiledikleri 1930’lardan günümüze kentsel gelişim süreçleri içinde nasıl dönüştükleri ve bugün kent kurgusu ve yaşamına kamusal alanlar olarak nasıl katkılar koyabilecekleri sorularına cevap aranmaktadır. Bu bağlamda, güncel peyzaj ve koruma söylem ve pratiklerinin sunduğu teorik çerçeve irdelenmiş, koruma altında olan örnek tümülüs alanları incelenmiştir. Bu edinimler ışığında tümülüs-topoğrafya-kent ilişkilerinin dönüşümü, varlıkları izlenebilen Batı Tümülüsleri alanında önerilen bir kentsel deneyim rotası üzerinden değerlendirilmiştir. Rota üzerinde deneyimlenen görsel ilişkiler 1930’lardan günümüze üç dönemdeki seri görüntüler ve beş dönemdeki kesitlerle ortaya konulmuştur. Bu kapsamda, tümülüs alanlarının sunduğu kentsel potansiyeller tartışmaya açılmıştır.
Anahtar Kelime: Kültürel peyzaj Kentsel deneyim Tümülüs Ankara

Reading Elements of the Cultural Landscape Through an Urban Experience Route: The West Ankara Tumuli Trail

Öz:
The network of roads, settlements and the distribution of the tumuli that constitute the unique cultural landscape of Central Anatolian are primary indicators of the determinacy of natural topography and water elements, as well as the spatial continuities that have been enduring since Antiquity. Ankara Tumuli can be defined within this framework as elements of a cultural landscape that has regional expanse. To properly evaluate the significance of the Ankara Tumuli visible in the city, they must not be viewed as merely isolated structures, but with careful consideration of their entire urban and regional context. Ankara Tumuli have been researched and documented since the end of the 19th century, with about twenty tumuli to the west of the city center being studied and excavated during the Republican era. Due to increasing urbanization after the 1950s, increasing numbers of tumuli in urban areas were either destroyed, or became forgotten as they lost their primary visual characteristics. Nevertheless, research conducted since the 2010s has used historical photographs and maps to recreate the original appearances of the tumuli, while documentary evidence has enabled previously unknown tumuli to be located. This study explores how Ankara tumuli were transformed from the 1930s due to urban development. This is the period within which, along with other environmental elements, the tumuli exhibited original formal features that can be seen and contribute to the today’s urban spatial structures. The theoretical framework presented by the current landscape and conservation discourses; and exemplary cases of preserved tumulus areas; were therefore investigated in this context. Departing from the extracts, the transformation of tumulus- topography-urbanscape relations was evaluated through a proposed urban experience route among the still visible Western Tumuli.
Anahtar Kelime: Cultural landscape Urban experience Tumulus Ankara

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • 1960’larda Anıtkabir ve çevresi. [fotoğraf]. (t.y.). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (2146), Koç Üniversitesi VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi, Ankara.
  • 1970’lerde Bahçelievler kavşağından Anıtkabir’e bakış. [fotoğraf]. (t.y.). ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Arşivi, Ankara.
  • 1990’larda Anıtkabir ve arka planda Bahçelievler’deki yapılaşma. [fotoğraf]. (t.y.). SALT Araştırma, Harika-Kemali Söylemezoğlu Arşivi (TMGCH0079), İstanbul.
  • 1990’larda Anıtkabir’den Bahçelievler’e bakış. [fotoğraf]. (1990). SALT Araştırma, Harika-Kemali Söylemezoğlu Arşivi (IFEAJFPANK094), İstanbul.
  • 1990’larda Mareşal Fevzi Çakmak Caddesi üzerindeki dönüşüm. [fotoğraf]. (t.y.). SALT Araştırma, Harika-Kemali Söylemezoğlu Arşivi (IFEAJFPANK091), İstanbul.
  • Akurgal, E. (2014). Anadolu kültür tarihi. Ankara: Phoenix Yayınevi.
  • Alanyalı Aral, E., Söğüt, G., Deniz, G. ve Ergun Kocaili, B. (2019-2022). Ankara’da Frig Tümülüsleri Alanlarının Kentsel Kamusal Mekân Olarak Potansiyellerinin Araştırılması. ODTÜ Bilimsel Araştırma Projesi no: AGEP-201-2019- 10265.
  • Alanyalı Aral, E. (2017). Ankara Kentinde Frig Dönemi İzleri: Frig Tümülüsleri Üzerine Bir Araştırma. TÜBAKED, 15, 21-43.
  • Allen, S. (1999). Points + lines: diagrams and projects for the city. New York: Princeton Architectural Press.
  • Ancient Burial Mounds in London’s Richmond Park Protected. (2020). Historic England.https://historicengland.org.uk/ whats-new/news/ancient-burial-mounds-richmond-parkprotected/
  • Anıtkabir inşaatından Bahçelievler’e doğru. [fotoğraf]. (1953). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (0534), VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi, Ankara.
  • Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı. (2021). UNESCO. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Ekle nti/60103,bergamacokkatmanlikulturelpeyzajialanyonetim planipdf.pdf?0
  • Berndt-Ersöz, S. (2006). Phrygian rock-cut shrines: structure, function and cult practice. Leiden: Brill.
  • Bilgin Altınöz, G., Ulusoy Binan, D. ve Pirson, F. (2016). Pergamon and its multi-layered cultural landscape. N. Ertürk ve Ö. Karakul (Ed.). Unesco World Heritage in Turkey 2016 içinde (s. 342-377). Ankara: Turkish National Commission for UNESCO.
  • Buluç, S. (1991). İlkçağda Ankara. Ankara, 1(2), 13-28.
  • Büscher, M. ve Urry, J. (2009). Mobile methods and the empirical. European journal of social theory, 12(1), 99-116.
  • Chantre, E. (1898). Mission en Cappadoce: 1893-1894. Paris: Leroux.
  • Cook, R. E. (1996). Is landscape preservation an oxymoron?. The George Wright Forum, 13(1), 42-53.
  • Cook, R. E. (2000). Do landscapes learn? ecology’s ‘new paradigm’ and design in landscape architecture. Environmentalism in Landscape Architecture, 22, 115-132.
  • Cross, T. ve Leiser, G. (2000). A brief history of Ankara. Indian Ford Press.
  • Cullen, G. (1961). The concise townscape. London: The Architectural Press.
  • Forman, R. (1995). Land mosaics: the ecology of landscape and regions. Massachusetts: Harvard University Press.
  • Furuichi Kofungun Walking Map. (2021). World Heritage Site of Osaka. https://www.mozu-furuichi.jp/en/visit/mozu_map.html
  • Haspels, C. H. E. (1971). The highlands of Phrygia: sites and monuments.Massachusetts: Princeton University.
  • Jackson, J. B. (1994). A sense of place, a sense of time. New Haven: Yale University Press.
  • Jacques, D. (1995). The rise of cultural landscapes, International Journal of Heritage Studies, 1(2), 91-101.
  • Jorgensen, A. ve Tylecote, M. (2007). Ambivalent landscapes - Wilderness in the urban interstices. Landscape Research, 32(4), 443-462.
  • Kadıoğlu, M., Görkay, K. ve Mitchell, S. (2011). Roma Dönemi’nde Ankara. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Kimball, D. (2019). Osaka’s Daisen Kofun. https://donnykimball. com/daisen-kofun-2bb9de70b72c
  • King Henry’s Mound. (t.y.) The Royal Parks. https://www.royalparks. org.uk/parks/richmond-park/things-to-see-anddo/ king-henrys-mound
  • Koşay, H. Z. (1933). Ankara Gazi Orman fidanlığında bulunan eserler. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 1, 5-21.
  • Liebhart, R., Darbyshire, G., Erder, E. ve Marsh, B. (2016). A fresh look at the tumuli of Gordion. H. Olivier ve U. Kelp (Ed.). Tumulus as Sema: space, politics, culture and religion in the first millennium BC içinde (s. 627-636). Berlin: de Gruyter.
  • Lister, N.M. (2007). Sustainable large parks: ecological design or designer ecology. J. Czerniak ve G. Hargreaves (Ed.). Large parks içinde (s. 35-57). Cambridge: Princeton Architectural Press.
  • Louisiana’s Poverty Point Earthworks Show Early Native Americans Were ‘Incredible Engineers’. (2021). Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/smartnews/ ancient-native-americans-were-incredible-engineers- 180978605/
  • Lynch, K. (1960). The image of the city. Cambridge, Mass: The MIT Press.
  • Map of the Mounds. (t.y). National Park Services. https://www. nps.gov/nr/travel/mounds/map.htm
  • Missisippi Mounds: Native American Burial & Ceremonial Mounds Line the Upper Mississippi River. (2020). Kevinkochdriftlessland.https://www.kevinkochdriftlessland.net/ kevins-nature-blog/mississippi-mounds-native-americanburial- ceremonial-mounds-line-the-upper-mississippi-rive
  • Mississippi Mound Trail. (2021). Mississippi Department of Archives and History. http://trails.mdah.ms.gov/mmt/index.html
  • Miu, L. ve Nijhuis, S. (2020). Mapping landscape spaces: Methods for understanding spatial-visual characteristics in landscape design. Environmental Impact Assessment Review, 82, [106376]. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2020.106376
  • Mozu-Furuichi Kofungun. (2021). World Heritage Site of Osaka. https://www.mozu-furuichi.jp/en/
  • Mozu Kofungun Walking Map. (2021). World Heritage Site of Osaka. https://www.mozu-furuichi.jp/en/visit/mozu_map.html
  • Nijhuis, S. ve Jauslin, D. (2015). Urban landscape infrastructures -designing operative landscape structures for the built environment. Research in Urbanism, 3(1), 13-34.
  • Osaka’s Daisen Kofun. (2021). History, Myth & Controversy. https://donnykimball.com/daisen-kofun-2bb9de70b72c
  • Pergamon. (t.y.). Arkeolojik Alanlar. Nekropergeol.http://www. nekropergeol.org/tu/sites.html
  • Rasattepe’den Bahçelievler’e doğru. [fotoğraf]. (1953). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (0641), VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi, Ankara.
  • Reed, C. (2010). The agency of ecology. M. Mostafavi ve G. Doherty (Ed.). Ecological urbanism içinde (s. 338-343). Zurich: Lars Müller.
  • Richmond Park. (2021). The Royal Parks. https://www.royalparks. org.uk/parks/richmond-park
  • Rossano, F. (2016). Isar plan: The wild as the new urban?. Contour Journal, 1(2), 1-10.
  • Rose, B. (2017). Fieldwork at Phrygian Gordion 2013-2015. American Journal of Archaeology, 121(1), 135-78.
  • Sheller, M. ve Urry, J. (2006). The new mobilities paradigm. Environment and Planning A, 38(2), 207-226.
  • Stephens, L. (2018). Monumental routes: movement and the built environment at iron age Gordion. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pennsylvania Üniversitesi, ABD.
  • Summers, G. D. (2018). Notes on chronology in the Phrygian highlands: cultic installations, defenses, clamp cuttings. Journal of Near Eastern Studies, 77(1), 67-84.
  • Summers, G. D. ve Summers, F. (2007). Kerkenes. H. Sivas ve T. Tüfekçi Sivas (Ed.). Friglerin Gizemli Uygarlığı içinde (s.115-126). İstanbul: Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık.
  • Tankut, G., Buluç, S. ve Tuna, N. (2006). Ankara arkeoloji master planı ön çalışmaları. V. Tolun ve T. Takaoğlu (Ed.),Sevim Buluç anı kitabı içinde (s. 21-46). Çanakkale: Çanakkale 18 Mart Üniversitesi.
  • Taylor, K. ve Lennon, J. (Ed.). (2012). Managing cultural landscapes. London: Routledge.
  • Taylor, K. (2018). Connecting concepts of cultural landscape and historic urban landscape: the politics of similarity. Built Heritage, 2, 53-67.
  • Vaughan, L. (2009). Walking the line: affectively understanding and communicating the complexity of place. The Cartographic Journal, 46(4), 316-322.
  • Waldheim, C. (2016) Landscape as urbanism. Princeton: Princeton University Press.
APA ARAL H, Guneri G, Ergun Kocaili B, ÖZCAN TATAR C (2023). Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. , 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
Chicago ARAL HACER ELA,Guneri Gizem,Ergun Kocaili Buket,ÖZCAN TATAR Ceren Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. (2023): 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
MLA ARAL HACER ELA,Guneri Gizem,Ergun Kocaili Buket,ÖZCAN TATAR Ceren Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. , 2023, ss.55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
AMA ARAL H,Guneri G,Ergun Kocaili B,ÖZCAN TATAR C Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. . 2023; 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
Vancouver ARAL H,Guneri G,Ergun Kocaili B,ÖZCAN TATAR C Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. . 2023; 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
IEEE ARAL H,Guneri G,Ergun Kocaili B,ÖZCAN TATAR C "Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası." , ss.55 - 75, 2023. 10.5505/jas.2023.28199
ISNAD ARAL, HACER ELA vd. "Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası". (2023), 55-75. https://doi.org/10.5505/jas.2023.28199
APA ARAL H, Guneri G, Ergun Kocaili B, ÖZCAN TATAR C (2023). Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. Ankara Araştırmaları Dergisi, 11(1), 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
Chicago ARAL HACER ELA,Guneri Gizem,Ergun Kocaili Buket,ÖZCAN TATAR Ceren Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. Ankara Araştırmaları Dergisi 11, no.1 (2023): 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
MLA ARAL HACER ELA,Guneri Gizem,Ergun Kocaili Buket,ÖZCAN TATAR Ceren Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. Ankara Araştırmaları Dergisi, vol.11, no.1, 2023, ss.55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
AMA ARAL H,Guneri G,Ergun Kocaili B,ÖZCAN TATAR C Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. Ankara Araştırmaları Dergisi. 2023; 11(1): 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
Vancouver ARAL H,Guneri G,Ergun Kocaili B,ÖZCAN TATAR C Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası. Ankara Araştırmaları Dergisi. 2023; 11(1): 55 - 75. 10.5505/jas.2023.28199
IEEE ARAL H,Guneri G,Ergun Kocaili B,ÖZCAN TATAR C "Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası." Ankara Araştırmaları Dergisi, 11, ss.55 - 75, 2023. 10.5505/jas.2023.28199
ISNAD ARAL, HACER ELA vd. "Kültürel Peyzaj Ögelerini Bir Kentsel Deneyim Rotası Üzerinden Okumak: Ankara Batı Tümülüsleri Rotası". Ankara Araştırmaları Dergisi 11/1 (2023), 55-75. https://doi.org/10.5505/jas.2023.28199