Tiva atasözleri
Yıl: 2011 Cilt: 0 Sayı: 12 Sayfa Aralığı: 29 - 50 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Tiva atasözleri
Öz: Zengin bir sözlü kültürü olan Tıvalarm atasözlerini konu edinen bu çalışma, söze, Tıvalardaki atasözü kavramı hakkında bilgi vererek başlamıştır. Tıva atasözleri üzerine yapılan bazı çalışmalarm tanıtımını, Tıva atasözlerine yönelik, atasözü örnekleri eşliğinde, kısa bir konu (tema), yapı ve işlev değerlendirmesi izlemiştir. Atasözü örnekleri, İ. Plotkina'nın hazırladığı 1953 tarihli kitap ile B. K. Büdüp'ün sözlü ve yazılı kaynaklardan derlediği atasözlerine yer verdiği 2010 tarihli kitabından alınmıştır. Atasözleri üzerinde yapılan kısa konu (tema), şekil-yapı ve işlev değerlendirmesi, atasözlerinin Tıvalarm uzun gözlem ve deneyimleri sonrasında oluşturdukları temel yargılarıyla bu yargılara bağlı ilkelerini, din ve ahlak anlayışlarıyla düşünce sistemlerini, tam bir düşünce kompozisyonu içerisinde edebi sanatlarm gücünden de yararlanarak çarpıcı bir şekilde ortaya koyduğunu göstermiştir. Diğer Türk topluluklarının atasözleriyle benzerlikler arz eden Tıva atasözleri, genellikle iki dizeden meydan gelmiş olup, şiirsel bir yapıya sahiptir. Atasözlerinin şiirsel bir yapı kazanmasında ise ölçü ve kafiyenin yanı sıra, sözlü anlatımın sunduğu imkânlar, özellikle de edebi sanatlar etkili olmuştur. Tek dize ya da cümleden oluşan örneklerine de sık sık rastlanan atasözleri, tematik ve yapısal özelliklerinin yanı sıra, söyleniş amacı, zamanı ve yeri gereği, işlevselliği ile de öne çıkmaktadır.
Anahtar Kelime: Konular:
Tuvan Proverbs
Öz: This study, which has the subject of Tuvan proverbs within a rich verbal culture, sets out by informing about Tuvan proverbs concept. Then some studies related with Tuvan Proverbs were presented. After this presentaion, are discussed the subjects (themes), structure and functions of Tuvan proverbs. Proverb examples were taken from I. Plotkina's book (published in 1953) and B. K. Budup's book (published in 2010). This short subject (theme), structure and function assessment showed that Tuvan proverbs have revealed dramatically the basic judgments, the principles arising from these judgements, concepts of religion and morality and system of thought of Tuvas. Tuvan proverbs-having resemblances with proverbs of other Turkish societies-usually formed of two lines which has a poetic structure. Measurement, rhyme, verbal expression potentials and especially literary arts were effective on Tuvan proverbs to gain a poetic structure. The proverbs which have also common examples of one rhyme or sentence, prominence by not only their (thematic) and structural characteristics also with their purpose of pronunciation, their -due to time and place- and functionality.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- ABDRAHMANOV M. - S. Mollaudov - E. Muçkinova: (1988). Uygur Folkorirıih Antologiyasi, Almuta.
- ADAMBAYEV B.: (1960). "Şeşendik Sözder", Kazak Âdebiyetinin Tariyhı, (red. M. O. Âvezov), 1. c., Almatı, s. 143-215.
- AFANASEVA P. S. - L. N. Haritonova: (1968). Russko-Yakutskiy Slovar, Moskva.
- AGİŞEV İ. M.-vd. (hzl.): (1993). Başkort Tilinin Hüzligi. Slovar Başkirskogo Yazıka, 1. c., Moskva.
- AKABİROV S. F.-vd.: (1981). Özbek Tilinin İzahli Lügati, 1. c., Moskva.
- AKKOZİN M.: (hzl), (1990). Kazak Makal-Matelderi, Almatı.
- ANİSOV M. İ.: (1968). "Nekotorıe Voprosı Narodnoy Pedagogiki v Tuvinskih Poslovitsah i Pogovorkah", Sbornik Nauçno-Metodiçeskih Statey v Pomoşç' JJçitelyu, Kızıl s. 178-201.
- ARIKOĞLU Ekrem: (2005). Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
- ARIKOĞLU Ekrem: (2007a). "Tuva Türkleri Atasözleri", Türk Dünyası Ortak Edebiyatı. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi, 8. c., Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, s. 257-262.
- ARIKOĞLU Ekrem: (2007b). "Tuva Türkçesi", Türk Lehçeleri Grameri, (ed. A. Bican Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları, s. 1150-1228.
- ARIKOĞLU Ekrem - Klara Kuular: (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ASANOV Şevket: (2002). Atalar Sözleri ve Aytımlar (Kırımtatar Tilinin Paremiologik Lügati), Simferepol: Kırım Devlet Okuv-Pedagogika Neşriyatı.
- ASSMANN Jan: (2001). Kültürel Bellek Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, (çev. Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrmtı Yayınları.
- BABOGLU N. İ.: (1969). Gagauzskiy Foklor, Kişinev.
- BASKAKOV N. A.- A. İ. İnkijekova-Grekul: (1953). Hakassko-Russkiy Slovar, Moskva.
- BASKAKOV N. A.-T. M. Toşçakova: (1947). Oyrotsko-Russkiy Slovar, Moskva.
- BASKAKOV N. A.-vd.: (1963), Nogaysko-Russki Slovar, Moskva.
- BAYCİGİTOV K.- K. Samatov - B. C. Kasımaliyev: (2002). Kırgız Adabiyatı, 1. c., Bişkek: Mektep.
- BAYRAM Bülent: (2010). Çuvaş Türklerinin Kahramanlık Anlatmaları (Alplar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- BEKİROV C.: (1988). Krımtatar Halk Ağız Yaratıcılığı, Taşkent: Okıtuvçi.
- BURANĞOLOV M.: (1995). Sesen Amanatı. Halik İcadı Hem îcadsılar Türabında, Tuy Yolaları, Boronğo Yırzar Hem Legendalar, Kobayırzar, Öfö: Başkortostan "Kitap" Neşrieti.
- BÜDÜP B. K.: (2010). Tıva Üleger Domaktar Bolgaş Çeçen Söster. Poslovitsı i Pogovorki Tuvinskogo Naroda, Kızıl: Tıvanın Y. Ş. Künzegeş Attıg Nom Ündürer Çeri.
- CUMAKADIROVNA Abdubaliyeva Baktıgul: (2010). Türk Elderinin Makaldarının Calpılıktarı Cana Özgöçölüktörü (Kırgız, Altay, Hakas, Tuva Makaldarı), Karakol.
- CÜRSİNOVA M.-vd.: (1986). Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi, 10. c., Almatı.
- ÇOBANOĞLU Özkul: (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- DIRENKOVA N. P.: (1940). Şorskiy Folklor, Moskva-Leningrad.
- EFENDİYEV Paşa: (1992). Azerbaycan Şifahi Halg Edebiyyatı, Bakı: Maarif Neşriyyatı.
- ELÇİN Şükrü: (1988). "Türk Dilinde Atalar Sözü", Halk Edebiyatı Araştırmaları, 2. c., Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 332-344.
- ENSARİ L. - Z. Beşir - B. Hudaykul: (1925). Uyğur El Edebiyatıdan: Beyit, Nahşaköşakla, Makal, Tapışmak, Çöçekle, Moskva.
- ESATULLAH Merdâni Rahimi: (1378/1999). Atalar Sözü, Zarb-ül Türkî-ye Kaşkayi, Şiraz: Kiyan-neşr.
- ĞABDULLİN Mâlik: (1974). Kazak Halkının Avız Âdebiyeti, Almatı: Mektep Baspası.
- HADAHANE M. - O. Sagan-ool: (1965). Tıva Üleger Domaktar Çeçen Söster, Kızıl: Tıvanın Nom Ündürer Çeri.
- HADAHANE M. - O. Sagan-ool: (1966). Tıva Üleger Domaktar Çeçen Söster. Tuvinskie Poslovitsı i Pogovorki, Kızıl: Tıvanın Nom Ündürer Çeri.
- HARİSOV Ehnef: (1965). Başkort Halkının Ezebi Mirası, Öfö.
- IBIRAY UUULU - Cumaş Koyçumanov (hzl.): (2001). El Adabiyatı Seriyası Makal-Lakaptar, 10. c., Bişkek.
- ISKAKOV A. I. (red.); (1983). Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi, 1. c., Almatı.
- İMAMOV K.-vd.: (1990). Özbek Halk Ağzaki Poetik İcadi, Taşkent: Okıtuvçi.
- İSENBETN.: (1959, 1963, 1967). Tatar Halik Mekalleri, 3 c. Kazan.
- KALZAN A. K.: (1982). Tıva Literatura. Tıva Ortumak Şkolanın VIII-X Klasstarınga Ööredilge Nomu, Kızıl: Tıvanın Nom Ündürer Çeri.
- KALZAN A. K. - D. S. Kuular - M. A. Hadahane: (1975). Tıva Literaturanın Töögüzünüh Oçerkteri, Kızıl: Tıvanın Nom Ündürer Çeri.
- KALZAN A. K.-vd.: (1964). Tıva Literatura. Dopçu Töögüzü, Kızıl: Tıvanın Nom Ündürer Çeri.
- KANDARAKOVOY E. P. - M. Ç. Çumakaeva: (1988). Altayskiy Folklor (Materialı Po Çalganskomu Dialektu), Gorno-Altaysk: Gorno-Altayskoe Otdelenie Altayskogo Knijnogo İzdatelstva.
- Karakalpak Tilinin Tüsindirme Sözligi, 3. c., Nökis 1988.
- KATANOV N. F.: (1963). Hakasskiy Folklor, Abakan.
- KİRİŞÇİOGLU Fatih: (2007). Saha Türklerinin Atasözleri İnceleme-Metin, Ankara: Nobel Yayınları.
- KÖSEYEV M.-vd.: (1985). Edebiyat. VIII Klas Üçin Okuv Kitabı, Aşgabat: Magarıf.
- KURBATSKİY G. N.: (2001). Tuvintsı v Svoem Folklore. îstoriko-Etnografıçeskie Aspektı Tuvinskogo Folklora, Kızıl: Tuvinskoe Knijnoe İzdatel'stvo, s. 342-345.
- KUULAR Ç. Ç. - A. K. Kalzan: (1976). "Üleger Domaktar Bolgaş Çeçen Söster", Tıva Ulustun Aas Çogaalı, (hzl. A. K. Kalzan-vd.), Kızıl: Tıvanın Nom Ündürer Çeri, s. 100-114.
- MAKSETOV K.: (1996). Karakalpak Halkının Körkem Avızeki Döretpeleri. Universitettin Filologiya Fakulteti Uşın Sabahlık, Nökis: Bilim.
- MEHMÜTOV H. (hzl.): Tatar Halik îcatı. Mekaller Hem Eytimner, Kazan.
- MİRZAYEV T. - B. Sarımsakov - A. Musakulov (deri.): (1989). Özbek Halik Îcadı-Özbek Halk Makallari, Taşkent: G. Gulam Adabiyat ve Sanat Neşriyati.
- MÖGTESİMOVA G. R.: (2005). Tatar Halik Mekallerinin Leksikası (Iskirgen Süzler, Dialektizmnar hem Rus-Evropa Alınmaları), Kazan: Kazan Devlet Universitetı.
- NADİRŞİNA Fenüze (hzl.): (1980). Başkort Halik İcadı. Mâkûldür, Âytimdâr, Öfö: Başkortostan "Kitap" Neşrieti.
- NİYETULLAYEV, Törebay (hzl.), (1978). Karakalpak Folklorı Karakalpak HalikNakıl-Makalları, 4. c., Nökis: "Karakalpakstan" Baspası
- ÖLMEZ Mehmet: (2007). Tuwinischer Wortschatz. Mit Alttürkischen und Mongolischen Parallenen / Tıvacanın Söz Varlığı. Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle, Wiesbaden.
- ÖZKAN İsa: (2002), "Türk Boylarmm Edebiyatmdaki 'Çeçen/Şeşen/Sesen' Teriminin Etimolojisi", Uluslararası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri, Ankara, s. 609-617.
- ÖZTOPÇU Kurtuluş: (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri, İstanbul.
- ÖZTURK Rıdvan - Osman Uyanık: (2006). Kumuk Atasözleri ve Deyimleri, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
- PEKACAR Çetin: (2006). Kumuk Türklerinin Atasözleri Înceleme-Metin-Dizinler, Ankara.
- PERMYAKOV G. L.: (1968). İzbrannıe Poslovitsı i Pogovorki Narodov Vostoka, Moskva
- PLOTKİNA İ.: (1953). Tıva Ulustun Üleger Sösteri Bolgaş Domaktarı. Tuvinskie Poslovitsı i Pogovorki, Kızıl: Dil, Literatura Bolgaş Töögünün Tıva Ertem-Şinçilel İnstitutu.
- PLOTKİNA İ. A. - A. Kalzan: (1955). Tıva Ulustun Üleger Sösteri Bolgaş Domaktarı-Tuvinskie Poslovitsı i Pogovorki, Kızıl.
- POLKANOV Y. A.: (1995). Kırımkaylarıfı Atalar-Sözi. Poslovitsı i Pogovorki Krımskih Karaimov, Bahçisaray.
- RADLOV V. V.: (1866). Obraztsı Narodnoy Litaraturı Tyurkskih Piemen, Jivuşçih v Yujnoy Sibiri i Cungarskoy Stepi, 1. c., Sankpetersburg.
- RADLOV V. V.: (1896). Obraztsı Narodnoy Literaturı Svernıh Tyurkskih Piemen, 7. c., S. Peterburg.
- RADLOV V. V.: (1898). Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy, Sankpeterburg.
- SADVAKASOV G.-Ş. Kibirov: (1978). Uygur Makal ve Temsillin, Alma-Ata.
- SURAZAKOV S. S.: (1975). Altay Folklor, Gorno-Altaysk.
- SÜLEYMANOV Ahmet - Gaynislam İbrahimov - Metin Ergun (hzl.): (2004). Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 29 Başkurt Edebiyatı-I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- TANNAGAŞEVA N. - N. Kurpeşko - Şükrü Haluk Akalın: (1995). Şor Sözlüğü, Adana: Türkoloji Araştırmaları.
- TEKİN Talat-vd.: (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
- TENİŞEV E. R. (red.): (1968). Tıva-Orus Slovar. Tuvinskogo-Russkiy Slovar, Moskva.
- TENİŞEV E. R. - H. İ. Süyünç (red.): (1989). Karaçaevo-Balkarsko-Russkiy Slovar. Karaçay-Malkar-Orus Sözlük, Moskva.
- TERZİBAŞI Ata: (1962). Kerkük Eskilersözü, Bağdat: Zaman Matbaası.
- TUMAŞEVA D. G.: (1992). Slovar Dialektov Sibirskih Tatar, Kazan: İzdateP stvo Kazanskogo Universiteta.
- URMANÇEEV F. İ. - K. M. Minnullin: (2005). Tatar Halik Îcatı-Hrestomatiya, Kazan: Megarif Neşriyatı.
- Uygur Tilinin İzahlık Lügati, 5. c., Milletler Neşriyati 1995.
- VASFİ İhsan S.: (2001). Irak Türkleri 'nde Deyimler ve Atasözleri, 2. b., İstanbul: İzzettin Kerkük Kültür ve Araştırma Vakfı (Kerkük Vakfi).
- VASİLYEV Yuriy - M. Fatih Kirişçioğlu - Gülsüm Killi: (1996). Saha (Yakut) Halk Edebiyatı Örnekleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- YAZIMOV O. - D. Balakayev - İ. İşangulıyev: (1995). Türkmen Edebiyatı, 5-nci Klas Üçin Okuw Kitabı-Hrestomatiya, Aşgabat: Magarif.
- YUDAHİN K. K.: (1994). Kırgız Sözlüğü, 2. c., (çev. Abdulah Taymas), 3. b., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- YUMART G. F.: (2003). Halıh Sımahlıhi, Şupaşkar.
- ZABİT Şakir S.: (1961). Kerkük'te Hayat-ı İçtimaiye: Irak Türkmenleri Ağzında Atalarsözü, Bağdat: Dar-ül-Basri Matbaası.
- ZAFERHAH Ali: (1379/2000). Azerbaycan Folklorundan Folklor Hazânesi, Tebriz.
- ZAJACZKOWSKI Wlodzimierz: (1975). Jçzyk i Folklor Tatarow z Dobrudzy Rumunskiej, Wroclaw-Warszawa-Krakov-Gdansk.
- ZAKİTOV S.: (1973). "Makal, Ilakaptar", Kırgız Elinin Oozeki Çıgarmaçılık Tarihinin Oçerki, (red. A.İsabekova-F. S. Rabihanova), Frunze, s.171-186.
- ZARİF H. (hzl.): (1957). Atalar Sözi-Aklnin Közi, Taşkent.
| APA | AÇA M (2011). Tiva atasözleri. , 29 - 50. |
| Chicago | AÇA Mehmet Tiva atasözleri. (2011): 29 - 50. |
| MLA | AÇA Mehmet Tiva atasözleri. , 2011, ss.29 - 50. |
| AMA | AÇA M Tiva atasözleri. . 2011; 29 - 50. |
| Vancouver | AÇA M Tiva atasözleri. . 2011; 29 - 50. |
| IEEE | AÇA M "Tiva atasözleri." , ss.29 - 50, 2011. |
| ISNAD | AÇA, Mehmet. "Tiva atasözleri". (2011), 29-50. |
| APA | AÇA M (2011). Tiva atasözleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 0(12), 29 - 50. |
| Chicago | AÇA Mehmet Tiva atasözleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 0, no.12 (2011): 29 - 50. |
| MLA | AÇA Mehmet Tiva atasözleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, vol.0, no.12, 2011, ss.29 - 50. |
| AMA | AÇA M Tiva atasözleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 2011; 0(12): 29 - 50. |
| Vancouver | AÇA M Tiva atasözleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. 2011; 0(12): 29 - 50. |
| IEEE | AÇA M "Tiva atasözleri." Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 0, ss.29 - 50, 2011. |
| ISNAD | AÇA, Mehmet. "Tiva atasözleri". Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 12 (2011), 29-50. |
