Yıl: 2011 Cilt: 0 Sayı: 30 Sayfa Aralığı: 71 - 97 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi

Öz:
Bu çalışmamızda, dil bilgisi kitaplarında tasarlama kipleri içinde yer alan, genellikle dilek-şart kipi olarak anılan şart kipi ile ilgili, bugüne kadar dilbilimcilerimizin bu kip üzerine yaptıkları çalışmalardan yola çıkarak metinlerden alınan örnekler ışığında, şart kipi eki -sA’nın yapısının nasıl oluştuğu ve kökeninin ne olduğu üzerinde durulmuştur. Ayrıca tarihî süreç içinde Eski Türkçe, Orta Türkçe, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Eski Oğuz Türkçesi, Çağatay Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi gibi yazı dilleri döneminde şart kipi eki -sA’nın geçirdiği şekil değişikliği, çekiminde kullanılan kişi eklerinin türleri ve geçirdikleri şekil değişiklikleri yazılı kaynaklardaki örneklere dayanarak incelenmiştir. Kipin çağdaş Türk lehçelerindeki çekimi üzerinde durularak bu lehçelerdeki şart kipi eki, çekiminde kullanılan kişi ekleri ve pekiştiriciler incelenmiştir. Ayrıca çağdaş lehçelerdeki eklerin geçirdiği şekil değişiklikleri ve aralarındaki farklar üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Tarih Kültürel Çalışmalar Edebiyat Sanat Dil ve Dil Bilim Edebi Teori ve Eleştiri

Conditional mood in historical and contemporary Turkish languages

Öz:
In this study, it was focused on the origin of conditional mood suffix –sA, and how its structure came up, by referring to examples from the texts and the studies done by Turkish linguists concerning conditional mood, which is also called as “subjunctive-conditional mood”. Further, historically, types of personal endings used in conjugation, and structural change of the suffix –sA in the periods of old Turkish, middle Turkish, Karahan Turkish, Harezm Turkish, Kipchak Turkish, Old Oghuz Turkish, Chagatay Turkish, old Anatolian Turkish, and Ottoman Turkish were examined depending on examples in written sources. By emphasizing the conjugation of the suffix in contemporary Turkish dialects; personal suffixes and reinforces which are used in the conjugation of conditional mood in these dialects were examined. More, structural changes of suffixes in contemporary languages, and differences between them are studied.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Tarih Kültürel Çalışmalar Edebiyat Sanat Dil ve Dil Bilim Edebi Teori ve Eleştiri
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
0
0
0
  • AKALIN, Mehmet (1988),Tarihî Türk Şiveleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
  • AKALIN, Şükrü Haluk (1996), Eski Anadolu Türkçesi, (Ders Notu) ÇÜ Fen- Edebiyat Fakültesi Yay., Adana.
  • ARAT, Reşit Rahmeti (1992), Atabetü’l-Hakayık/Edib Ahmed B. Mahmud Yüknekî, Ankara.
  • ARAT, Reşit Rahmeti (1965), Eski Türk Şiiri, Ankara.
  • ARAT, Reşit Rahmeti (1947), Kutadgu Bilig I-II, TDK Yayınları, İstanbul.
  • ATALAY, Besim (1945), Et-Tuhfet-üz-Zekiyye- Fil-Lugat-it-Türkiyye, İstanbul.
  • ATALAY, Besim (1999), Divanü Lügati’t-Türk Tercümesi I-II-III-IV, TDK Yayınları. Ankara.
  • BANG, W. (1916), Studien zur Vergleichenden Grammatik der Türksprachen I, II, SBAW.
  • BANGUOĞLU, Tahsin (1998), Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, 5.Baskı, Ankara.
  • BASSARAK, Armin (1997), “Türkçe Zaman Kiplerinin Doğallık Dereceleri”, TDAY Belleten - 1995, TDK Yayınları, Ankara, s.31–36.
  • BENZER, Ahmet (2010), “-sA Ekinin İşlevleri ve Dilek-Şart Ayrımı” SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı:28, s. 131–140.
  • BERGAMALI Kadri (1946), Müyessiretü’l Ulum, (Baskıya Hazırlayan: Besim Atalay), TDK Yayınları, İstanbul.
  • BİLGEGİL, M. Kaya (1982), Türkçe Dilbilgisi, Dergâh Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
  • BROCKELMANN, C. (1954), Osttürkische Grammatik des İslamischen Litteratursprachen Mittelasiens, Leiden.
  • DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev. Ali Ulvi Elöve, Maarif Matbaası, İstanbul.
  • DEVELİ, Hayati (1997), “{Sa} Morfemli Yardımcı Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleşik Cümleler Üzerinde Bir İnceleme”, TDAY Belleten -1995, TDK Yayınları, Ankara, s.115–152
  • ECKMANN, Janos (1996), Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (Yay. Haz.: O. Fikri Sertkaya), Ankara.
  • ECKMANN, Janos (1988), Çağatayca El Kitabı, (Çev. Günay Karaağaç), İstanbul.
  • EDİSKUN, Haydar (1985), Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
  • ERCİLASUN, Ahmet B. (1984), Kutadgu Bilig Grameri, -Fiil-, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
  • ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
  • ERGİN, Muharrem (1958–1963), Dede Korkut Kitabı I-II, İstanbul.
  • GABAİN, A. von (1974), Alttürkische Grammatik, Wiesbaden.
  • GABAİN, A. von (2007), Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın) TDK Yayınları, 5. Baskı, Ankara.
  • GABAİN, A. von (1940), Die Natur des predikats in den Türksprachen, KCs. A. III/1 Wiesbaden.
  • GABAİN, A. von (1959), “Türkçede Fiil Birleşmeleri”, TDAY Belleten, Ankara, s. 16–28.
  • GABAİN, A. von, Türkische Turfan Texte VIII, Texte in Brahmischrift, Berlin Akademie.
  • GEMALMAZ, Efrasiyap (1978), Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler- Sözlük-Dizinler), Erzurum.
  • GENCAN, Tahir Nejat (1966), Dilbilgisi, Ahmet Sait Basımevi, İstanbul.
  • GÖKNEL, Yüksel (1974), Modern Türkçe Dilbilgisi, İzmir.
  • GÜLSEVİN, Gürer (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yayınları, Ankara.
  • GÜLSEVİN, Gürer (1990), “Türkçede Şart Gerundiumu Üzerine”, Türk Dili, 467 (2), TDK Yay., Ankara, s.276–279
  • HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1997), Harezm Türkçesi ve Grameri, Ankara.
  • HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2008), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yayınları 3. Baskı, Ankara.
  • HACIEMİNOĞLU, Necmettin, (1968), Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, İstanbul.
  • HAMİLTON, James Russell (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (Çev. Vedat Köken), Ankara.
  • HATİPOĞLU, Vecihe (1972), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
  • HATİPOĞLU, Vecihe (1954), “Gerundiumların Özellikleri ve ‘-iser’ Eki”, Türk Dili, C.III, s.510–518.
  • HATİPOĞLU, Vecihe (1981), Türkçenin Ekleri, TDK Yayınları, Ankara.
  • HEMGİRMEN, Mehmet (1998), Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara.
  • İSEN-KURNAZ, Mustafa- Cemal (1990), Şeyhî Divanı, Ankara.
  • KARABACAK, Esra (2002), Bergamalı Kadrî, Müyessiretü’l – Ulûm, TDK Yayınları, Ankara.
  • KARAHAN, Leyla (1994), “-sa / -se” Eki Hakkında”, Türk Dili 516 (Aralık) , s. 471–474.
  • KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara.
  • KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1989), Gülistan Tercümesi, Ankara. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I -Fiil- Basit Çekim, TDK Yayınları, Ankara, 2006.
  • KILIÇOĞLU, Vecihe (1954), “Şart Kipi” Türk Dili c. III sayı:29 Ankara, s. 254–258.
  • KOCAMAN, Ahmet (1980-1981), “Türkçe’de Kip Olgusu Üzerine Görüşler” TDAY Belleten, Ankara, s. 81-85.
  • KOÇ, Nurettin (1996), Yeni Dilbilgisi, İnkılâp Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
  • KORKMAZ, Zeynep (1995), Türk Dili Üzerine Araştırmalar I-II, TDK Yayınları, Ankara.
  • KORKMAZ, Zeynep (1964), “Eski Anadolu Türkçesindeki –van/-ven, -vuz/-vüz Kişi ve Bildirme Eklerinin Anadolu Ağızlarındaki Kalıntıları”, TDAY Belleten, Ankara, s. 43–65.
  • KORKMAZ, Zeynep (2010) Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, 4. Baskı, Ankara.
  • KORKMAZ, Zeynep (1995) “-sa / -se Dilek - Şart Kipi Eklerinde Bir Yapı Birliği Var Mıdır?” Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, TDK Yayınları, Ankara, s.160–167.
  • KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yayınları, Ankara.
  • MÜLLER-GABAİN, F.W.K.-A. von (1946), Uigurica IV-B, C, D, Uygurca Üç Hikâye, (Çev.: S. Himran), İstanbul.
  • ÖZÇELİK, Sadettin (2005), Dede Kokut Araştırmalar, Notlar/Dizin/Metin, Gazi Kitabevi, Ankara.
  • ÖZÇELİK, Sadettin (2006), Dede Kokut Üzerine Yeni Notlar, Gazi Kitabevi, Ankara.
  • ÖZDEMİR, Emin, (1968), “Türkçede Fiillerin Çekimlenişine Toplu Bir Bakış”, TDAY Belleten - 1967, TDK Yayınları, Ankara, s.177–203.
  • RAMSTEDT, G. J. (1946), Zum Türkishen Konditional, “FUF” XXIX/3.
  • TEKİN, Talat (1968), A Grammar of Orkhon Turkic, İndiana Üniversity Publications, Bloomington.
  • TEKİN, Talat (1954), “-Isar Eki Hakkında”, Türk Dili C.IV, s. 89–96.
  • TEKİN, Talat (1954), “-Isar Ekinin Türeyişi”, Türk Dili C.III/32 Ankara, s. 453–455.
  • TEKİN, Talat (2010), Orhun Yazıtları, TDK Yayınları 4. Baskı, Ankara.
  • TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1994), Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer - Metin - Sözlük, Enderun Kitabevi, İstanbul.
  • TOPARLI-ÇÖĞENLİ- YANIK, Recep- M. Sadi- Nevzat H. (1999), El- Kavainü’l-Külliye li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye, Ankara.
  • UZMAN, Mehmet (1992), Türkçede Şart ve Emir Kipinin Tarih İçindeki Gelişimi, Trakya Üniversitesi, Türk Dili Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
  • ÜSTÜNOVA, Kerime (2004), “Dilek Kiplerinde Zaman Kavramı”, Türk Dili, 635 (LXXXVIII), TDK Yayınları, Ankara.
APA BULAK Ş (2011). Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. , 71 - 97.
Chicago BULAK ŞAHAP Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. (2011): 71 - 97.
MLA BULAK ŞAHAP Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. , 2011, ss.71 - 97.
AMA BULAK Ş Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. . 2011; 71 - 97.
Vancouver BULAK Ş Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. . 2011; 71 - 97.
IEEE BULAK Ş "Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi." , ss.71 - 97, 2011.
ISNAD BULAK, ŞAHAP. "Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi". (2011), 71-97.
APA BULAK Ş (2011). Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(30), 71 - 97.
Chicago BULAK ŞAHAP Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.30 (2011): 71 - 97.
MLA BULAK ŞAHAP Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.30, 2011, ss.71 - 97.
AMA BULAK Ş Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2011; 0(30): 71 - 97.
Vancouver BULAK Ş Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2011; 0(30): 71 - 97.
IEEE BULAK Ş "Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi." Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.71 - 97, 2011.
ISNAD BULAK, ŞAHAP. "Tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerinde şart kipi". Türkiyat Araştırmaları Dergisi 30 (2011), 71-97.