Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi

DOĞAN, NECMETTİN

Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi

Necmettin DOĞAN (İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul, Türkiye)

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri

9 0

Yıl: 2011 Cilt: 11 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 2069 - 2090 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi

Öz:

Devlet Türk siyasal kültürünün en önemli kavramlarından birisidir. Fakat devlet kavramının Türk siyasal kültüründe bu kadar önemli bir yere sahip olmasında, ders kitaplarının etkisi çok fazla incelenmemiştir. Bu çalışmada özellikle Gramsci ve Althusser’in teorik yaklaşımları kullanılarak ders kitapları ve Türk siyasal kültüründeki devlet algısı ile ders kitapları arasındaki ilişki incelenmiştir. İkinci bir nokta olarak ise Türk siyasal kültüründeki devlet algısındaki farklılaşmaların sosyolojik sebeplerine dikkat çekilmiştir. Klasik Türk-İslam kültüründe adalet kavramı büyük bir öneme sahipken, sultan da adaletin sağlayıcısı olarak kabul edilir. Klasik dönem Osmanlı siyasal kültüründe de, Padişah temel siyasal referanstır. Fakat adaleti sağlamakla da mükelleftir. Tanzimat sonrasında yazılan ders kitaplarında ise yeni çıkan siyasal elitlerin geleneksel devlet algısını değiştirmeye çalıştıkları görülmektedir. II. Abdulhamid ve İttihat ve Terakki yönetimleri altında yazılan ders kitapları da, toplumsal ve siyasal değişikliklerin izlerini yansıtır. Cumhuriyet döneminde ise, devlet özel bir önem kazanırken, demokrasi kavramı da devletin otoritesini dengeleyici bir unsurdur. Ayrıca Gramsci ve Althusser’in işaret ettiği gibi siyasal iktidar ile eğitim arasında doğrudan ilişki vardır. Bu Osmanlı-Türk ders kitaplarında devlet kavramının tanımlanmasında da kendini göstermektedir.

Anahtar Kelime:

An analysis of the idea of state in textbooks from ottoman empire to the republic in terms of the relation between education and power

Öz:

The concept of state has a specific importance for Turkish-political culture. However, the influence of textbooks in constructing the state concept in Turkish culture from Ottoman to modern Turkish Republic has not been adequately researched. In this paper, the relation between the state perception in Turkish culture and textbooks from Ottoman to the early Republic is analyzed by employing the theories of Gramsci, Althusser and Foucault. As suggested by Gramsci, Althusser and Foucault, there is strong relationship between education and political power and reproduction and redistribution of knowledge. Moving from this point, present study also argues that the changes in state perception in textbooks should be analyzed in terms of sociological changes in the late Ottoman and the early Republican period. While justice (adalet) has been an important component of Turkish-Islamic political culture, sultan was the key element of the administration of law. Sultan was also a determining concept of Ottoman political culture and responsible for administering justice. As the new emerging elites attempted to change traditional state perception after the Tanzimat, the textbooks written under the rule of Abdulhamit II and Union and Progress Party (İttihat ve Terakki Partisi) reflect the political and social change of the Empire. As state gained further prominence in the early republican period, another concept entered into the Turkish political discourse: democracy. It is possible to trace such changes in textbooks.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik

Abdurrahman Şeref. (1323). Coğrafya-yı umumi. İstanbul: Karabet Matbaası.
Abdülbaki, M. (1928). İlk mektep 4. sınıf için din dersleri. İstanbul: Ahmet Kemal ve Şürekası Matbaası.
Ahmed Cevad. (1328). Mektebde malumat-ı ahlakiyye ve medeniyye dersleri. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
Akarlı, E. D. (1975). The state as a socio-cultural phenomenon and political participation in Turkey, historical background and present problems. İstanbul: Boğaziçi University Publications.
Aksan, V. (1993). Ottoman political writing, 1768-1808. International Journal of Middle East Studies, 25, 53-69.
Ali Kami. (1929). Yurt bilgisi, ilk mektep beşinci sınıf. İstanbul: Hilmi Kütüphanesi.
Ali Seydi. (1329). Terbiye-i ahlakiye ve medeniye, umum mekteplerde tedris olunmak üzere tertib olunmuştur. Dersaadet: Artin Asordoryan ve Mahdumları Matbaası.
Althusser L. (1971). Lenin and philosophy and other essays (trans. B. Brewster). New York: Monthly Review Press.
Althusser L. (2008). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. İstanbul: İthaki.
Ayşe Sıdıka. (1313). Usul-ü talim ve terbiye. İstanbul: Alem Matbaası.
Barchard, D. (1976). In the intellectual background to radical protest in Turkey. In W. Hale (Ed.), Aspects of modern Turkey (pp. 21-37). London: Bowker.
Behar, B. E. (1992). İktidar ve tarih, Türkiye’de resmi tarih tezinin oluşumu (1929-1937). İstanbul:AFA.
Beriş, H. E. (2009). Tek parti döneminde devletçilik. Ankara: Liberte Yayınları.
Black, A. (2010). Siyasal İslam Düşüncesi Tarihi, Peygamberden Bugüne. Ankara: Dost Kitabevi.
Brown, L. C. (2000). Religion and state, the muslim approach to the politics. New York: Colombia University Press.
Cassirer, E. (2005). Devlet efsanesi. İstanbul: Say Yayınları.
Copeaux, E. (2006). Tarih ders kitaplarında Türk tarih tezinden Türk İslam sentezine (19319-1993). İstanbul: İletişim.
Çakır, M. (2001). Von der osmanischen dynastie zur turkischen nation politische gemeinschaften in osmanischen-türkischen schulbüchern der jahre 1876-1938. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Defterdar Sarı Mehmet Paşa. (1987). Devlet adamlarına öğütler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Danışman, T. T. (1939). Yurd bilgisi. İstanbul: Mustafa Asım Matbaası.
Doğan, N. (1994). İlk ve orta dereceli okul ders kitapları ve sosyalleşme (1876-1918). İstanbul: Bağlam.
Doktor Hazık. (1324). Malumat-ı medeniye. İstanbul: Matbaai Amire.
El-Maverdi, Ebu’l-Hasan. (2004). Nasihatü’l-müluk. İstanbul: Ark Kitapları.
Erdoğan, E. (2006). XVI. yüzyılda Osmanlı devletinde iktidaritaat ilişkisine dair bir araştırma: Amasya örneği. Kastamonu Eğitim Dergisi, 14 (1), 217-226.
Findley, C. V. (1996). Kalemiyeden mülkiyeye, Osmanlı memurlarının toplumsal tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Findley, C. V. (2006). Osmanlı siyasal düşüncesinde devlet ve hukuk: İnsan hakları mı, hukuk devleti mi? H. İnalcık, M. Seyitdanlıoğlu (Ed.), Tanzimat değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (s. 335-346). Ankara: Phoenix.
Fortna C. B. (2002). Mekteb-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde İslam, devlet ve eğitim. İ stanbul: İletişim.
Foucault, M. (1980). Power/Knowledge, selected interviews & other writings, 1972-1977 (C. Gordon [Ed.]). New York: Pantheon Books.
Gazali. (2004). Yöneticilere altın öğütler. İstanbul: Semerkand.
Gellner, E. (1998). Milliyetçiliğe bakmak. İstanbul: İletişim.
Gencer, M. (2003). Jöntürk modernizmi ve Alman ruhu, 1908- 1918 dönemi Türk-Alman ilişkileri ve eğitimi. İstanbul: İletişim.
Gölpınarlı, A. (2007). Yurt bilgisi. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Gramsci, A. (2003). Selections from the prison notebooks. New York: International Publishers.
Gündoğdu, H. (2010). Kâtip Çelebinin toplum ve siyaset düşüncesi. Doğu-Batı Dergisi, 51, 243-251.
Hakkı Behiç. (1327). Malumat-ı medeniyye ve ahlakiye. Dersaadet: İkdam Matbaası.
Hawkes, D. (2007). Ideology, the new critical idiom. London: Routledge.
Hüseyin Hıfzı. (1326). Malumat-ı medeniye, yeni program mucibince mekatib-i rüşdiye ve idadiyede tedris edilmek üzere tertib edilmiştir. Dersaadet: Matbaa-i Jırayır-Keton.
İnal, K. (2004). Eğitim ve iktidar: Türkiye’de ders kitaplarında demokratik ve milliyetçi değerler. Ankara: Ütopya Yayınları.
İnalcık, H. (2000). Osmanlı’da devlet, hukuk, adalet. İstanbul: Eren Yayıncılık.
İnalcık, H. (2003). The ottoman empire, the classical age, 1300- 1600. London: Phoenix.
İnan, A. (1933). Vatandaş için medeni bilgiler, I. Kitap. İstanbul: Devlet Matbaası.
Kaplan, İ. (1999). Türkiye’de milli eğitim ideolojisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Keykavus. (1974). Kabusname. İstanbul: Devlet Matbaası.
Kreiser, K. (1992). Das türkische schulbuch von 19. jahrhunder bis zur Gegenwart, in Turqui, Livres d’hier. P. Dmont (Ed.), Livres d’aujourd’hui (pp. 25-46). Strasbourg, İstanbul: Edition ISIS.
Lütfi Paşa. (1982). Asafname. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
M. Adil. (1334). Malumat-ı ahlakiyye ve medeniye. İstanbul: Matbaai Amire.
Mardin, Ş. (2000) Türk siyasasını açıklayabilecek bir anahtar merkez-çevre ilişkileri. Türkiye’de Toplum ve Siyaset içinde (s. 30-66). İstanbul: İletişim.
Mitat Sadullah ve Doktor Ali Rıdvan. (1341). Yeni malumat-ı vataniye ve medeniye (Beşinci Sınıf). İstanbul: Orhaniye Matbaası.
Muslihiddin Adil. (1926). Cumhuriyet çocuklarına malumat-ı vataniye. İstanbul: Kitabhane-i Hilmi.
Müstecabizade İsmet. (1325). Rehber-i ittihad, mekatib-i ibtidaiye çocukları için kıraat risalesi, terbiye-i medeniye ve ahlakiye ve malumat-ı nafia-yı muhatasarayı şamildir (2. bs). İzmir: Keşişyan Matbaası.
Nizamü’l Mülk. (1999). Siyaset-Name (haz. M. A. Köymen). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Orhan Fuad. (1924). Musahabat-ı ahlakiye ve malumat-ı vataniye. İstanbul: İkdam Matbaası.
Özbudun, E. (2000). Etkisi bugüne uzanan Osmanlı mirası ve Ortadoğu’da devlet geleneği. L. Carl Brown (Ed.), İmparatorluk mirası, Balkanlar’da ve Ortadoğu’da Osmanlı damgası içinde (s. 222-245). İstanbul: İletişim.
Palabıyık, M. H. (2001). Türk devlet telakkisinde tebaa anlayışının tarihi ve bazı dini kökenleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16, 157-200.
Parlak, İ. (2005). Kemalist ideoloji de eğitim, erken cumhuriyet dönemi tarih ve yurt bilgisi kitapları üzerine bir inceleme. Ankara: Turhan Kitabevi.
Peker, R. (1931). Vatandaş için medeni bilgiler (II. Kitap). İstanbul: Devlet Matbaası.
Robinson, P. (1981). Perspectives on the sociology of education: An introduction. London: Routledge.
Rosenthal, E. I. J. (1958). Political thought in medieval Islam. Cambridge: Cambridge University Press.Sakalıoğlu, N. (2003). Osmanlıdan Cumhuriyete eğitim tarihi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Somel, A. S. (2010). Osmanlı da eğitimin modernleşmesi (1839- 1908), İslamlaşma, otokrasi ve disiplin. İstanbul: İletişim.
Tör, V. N. (1933). Devletçilik karşısında zümre menfaati ve münevver mukavemeti. Kadro Dergisi, 2 (21), 16-20.
Turan, İ. (1977). Siyasal sistem ve siyasal davranış. İstanbul: İ.Ü. İktisat Fakültesi.
Tursun Bey. (2003). Cihan Fatih’i. İstanbul: Güncel Yayıncılık.
Uğur, A. (1987). Osmanlı siyaset-nameleri. İstanbul: Kültür ve Sanat Yayınevi.
Ünal, U. (2008). II. Meşrutiyet öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907). Ankara: Gazi Kitabevi.
Üstel, F. (2004). Makbul vatandaşın peşinde, II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim.
Vogt, T. (1999). Unsurul’ül Mali Keykavus, Buch Des Kabus. Zürich: Spur Verlag.

APA	DOĞAN N (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. , 2069 - 2090.
Chicago	DOĞAN NECMETTİN Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. (2011): 2069 - 2090.
MLA	DOĞAN NECMETTİN Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. , 2011, ss.2069 - 2090.
AMA	DOĞAN N Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. . 2011; 2069 - 2090.
Vancouver	DOĞAN N Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. . 2011; 2069 - 2090.
IEEE	DOĞAN N "Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi." , ss.2069 - 2090, 2011.
ISNAD	DOĞAN, NECMETTİN. "Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi". (2011), 2069-2090.

APA	DOĞAN N (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), 2069 - 2090.
Chicago	DOĞAN NECMETTİN Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 11, no.4 (2011): 2069 - 2090.
MLA	DOĞAN NECMETTİN Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, vol.11, no.4, 2011, ss.2069 - 2090.
AMA	DOĞAN N Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 2011; 11(4): 2069 - 2090.
Vancouver	DOĞAN N Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 2011; 11(4): 2069 - 2090.
IEEE	DOĞAN N "Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi." Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11, ss.2069 - 2090, 2011.
ISNAD	DOĞAN, NECMETTİN. "Osmanlı’dan Cumhuriyete ders kitaplarında devlet kavramının iktidar-eğitim ilişkisi açısından incelenmesi". Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 11/4 (2011), 2069-2090.