Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala
Yıl: 2010 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 35 - 59 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala
Öz: Yahudi Aydınlanması anlamına gelen “Haskala”, en geniş anlamda, Batı Avrupa’da ortaya çıkan, Yahudiliği değişen ve gelişen dünyanın şartlarına uyumlu hale getirmeye ve Yahudiler arasında modern Avrupa kültürünü yaymaya çalışan, içinde bulundukları toplumla bütünleşmesini amaçlayan bir akımdır. Avrupa genelindeki Aydınlanma’ya paralel olarak doğan Haskala hareketiyle, 1700'lü yıllarda Yahudiler kendi kabuğunu kırıp genel Avrupa toplumunun dilini, kültürünü, bilgi birikimini ve ideallerini benimsemeye başlamıştır. Batı Avrupa’da ortaya çıkan hareket, ardından Doğu Avrupa’ya yayılmış ve en sonunda Rusya’da, II. Alexander’in öldürülmesinden Yahudiler sorumlu tutulup Yahudi karşıtlığının artmasıyla Siyonist harekete dönüşmüştür. Bu yüzden Siyonizm’in düşünce temelinde Haskala’nın rolü büyük olmuştur.
Anahtar Kelime: Konular:
The jewish enlightenment movement: Haskala
Öz: It is a sociological fact that all religions need leadership and guidance in a broader sense. In that context, the Jewish priesthood occupies very important place. The main Jewish literature presents highly rich information in this subject. The Qur’an also includes some important findings with regard to the Jewish priesthood and makes warnings about their status in its revelation period. The present article aims to examine multidimensional changes the Jewish priesthood has been subjected throughout history depending on Jewish sources as well as the Qur’an and exegetical literature.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Adam, Baki, ‚Yahudilerde Din ve Gelenek Üzerine‛, İslâmî Araştırmalar, VI, (1992), sy. 1.
- Adam, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Pınar Yayınları, 2.bs., İstanbul 2001.
- Aelred Cody, A History of Old Testament Priesthood, Pontifical Biblical Institute, Rome 1969.
- Ahmed Şelebi, Mukârenetu’l-edyân (el-Yahudiyye), Kahire ts. Arnold Jacob Wolf, ‚Rabbanite‛, The Encyclopedia of Religion, ed. Mircea Eliade, Macmillan Publishing Company, London 1987.
- Besalel, Yusuf, Yahudilik Ansiklopedisi, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, İstanbul 2001, II, 515-516.
- Beydâvî, Nâsıruddin Ebî Sa’îd Abdullâh İbn Ömer b. Muhammed eşŞîrâzî, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1408/1988.
- Cevad Ali, el-Mufassal fî tarîhi’l-arab kable’l-islâm, 3.bs., yy. 1413/1993.
- Cevherî, es-Sıhah fi’l-lugati ve’l-ulûm, Dâru’l-hadâreti’l-arabiyye, Beyrut ts.. Cilacı, Osman, Dinler ve İnançlar Terminolojisi, Damla Yayınları, İstanbul 2001.
- Demirci, Kürşat, ‚Haham‛, DİA, İstanbul 1997. Demirci, Kürşat, ‚Hıristiyanlık (Tarih)‛, DİA, İstanbul 1998.
- Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa el-’İmâdî, İrşâdu’l- ’akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1419/1999.
- Ensârî, Ebû Yahya Zekeriyya, Fethu’r-rahmân bi keşfi mâ yeltebisu fi’l-kur’ân, thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî, Âlemu’l-kutub, Beyrut 1405/1985.
- Firestone, Reuven, Yahudiliği Anlamak, trc. Çağlayan Erendağ, Levent Kartal, Gözlem Gazetecilik Basın Yayın, İstanbul 2004.
- Güç, Ahmet, Çeşitli Dinlerde ve İslâm’da Kurban, Düşünce Kitabevi, İstanbul 2003. Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yayınları, yy. 1998.
- Han, Ebûttayyib Muhammed Sıddık Hasan, Fethu’l-beyân fî mekâsıdı’l- Kur’ân, el-Mektebtu’l-Asrıyye, Beyrut 1412/1992.
- Hanbelî, Ebû Hafs Ömer b. Ali İbn ‘Adil, el-Lubâb fî ‘ulûmi’l-kitab, thk. Adil Ahmed ‘Abdulmevcûd v.dğr., Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1419/1998.
- Hâzin, Ebü’l-Hasen Alaüddîn Alî b. Muhammed b. İbrahim, Lubâbu’t-te’vîl fî me’âni’t-tenzîl, (Mecma’u’t-tefâsîr içerisinde), Matbaatu’l-Âmire, yy. h. 1317.
- Hırschfeld, H., ‚Priest, Priesthood (Jewish)‛, Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hasting, Edinburgh 1980. http://www.sevivon.com/show_symbol.asp?id=2.; 2/1/2006.
- Huvvârî, Hûd b. Muhakkem, Tefsîru kitâbillahi’l-’azîz, thk. ve tlk. el-Hacc b. Saîd Şerîfî, Dâru’l-garbi’l-islâmî, Beyrut 1990..
- İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, Tefsîru’t- tahrîr ve’t-tenvîr, ed-Dâru’ttûnusiyye li’n-neşr, Tûnus ts.. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik, es-Sîretu’n-nebeviyye, thk. Muhammed Ali el-Kutb, Muhammed Ed-dâlîbelta, 3.bs., Mektebetu’l- ’asriyye, Beyrut 1416/1995.
- İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, thk. Muhammed Ahmed ‘Âşûr v.dğr, Dâru Kahraman, İstanbul 1984.
- İbn Kuteybe, İbn Kuteybe, Tefsîru garîbi’l-Kur’ân, thk. Esseyyid Ahmed Sakr, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1398/1978, 56.
- İzzet Derveze, Kur’ân’a Göre Hz. Muhammet’in Hayatı (Mekke Dönemi), trc. Mehmet Yolcu, İstanbul 1995.
- J. Maxwell Miller, Hayes, John H., A History of Ancient Israel and Judah, Britain 1986.
- Johnson, Paul, Yahudi Tarihi, trc. Filiz Orman, Pozitif Yayınları, İstanbul 2000.
- Kasımî, Muhammed Cemâlüddîn, tlk. Muhammed Fuâd Abdulbakî, Mehâsinu’t-tevîl, Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, yy. ts..
- Kaufmann, Francine, Eisenberg, Josy, ‚Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik‛, Din Fenomeni, der. Mehmet Aydın, 3.bs., Din Bilimleri Yayınları, Konya 2000.
- Kitagawa, Joseph, ‚Priesthood in the History of Religions‛, To Be A Priest, New York 1975.
- Kurt, Ali Osman, Erken Dönem Yahudi Tarihi/Yahudiliğin Mimarı Ezra; IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
- Levine, Baruch A., ‚Jevish Priesthood‚, The Encyclopedia of Religion, ed. Mirce Eliada, Macmillan Publishing, New York, London 1987.
- Levine, Baruch A., ‚Levites‛, The Encyclopedia of Religion, ed. Mirce Eliada, Macmillan Publishing, New York.
- M. Ha., ‚Priests and Priesthood‚, Encyclopedia Judaica, Jerusalem 1972.
- Mahallî-es-Suyûtî, Celâluddîn-Celâluddîn, Tefsîru’l-celâleyn, 2. bs., Dâru ibn kesîr, Beyrut 1410/1990.
- Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Te’vîlâtu ehli’s-sunne, thk. Fâtıma Yûsuf el-Haymî, Muessesetu’r-risâle, Beyrut 1425/2004.
- McKenzie, Peter, The Christians (Their Beliefs and Practices), Abingdon Press, London 1988.
- McKenzie, Peter, The Christians, Abingdon Press, London 1988. Mensching, Gustav, Dinî Sosyoloji, trc. Mehmet Aydın, Tekin Kitapevi, Konya 1994.
- Mütercim Âsım, Kâmûs Tercümesi, Bahriye Matbaası, yy. 1305. Neusner, Neusner, Jacob, ‚Rabbinic Judaism in Late Antiquity‛, Encyclopedia of Religion, ed. Mircea Eliade, Macmillan Publishing, New York, London 1987.
- Peters, F. E., Judaism, Christianity and Islam- The Classical Texts and Their Interpretation, New Jersey 1990.
- Râzî, Fahruddîn, Mefâtihu’l-gayb, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1411/1990.
- Reşid Rıza, Reşid Rıza, Tefsîru’l-kur’âni’l-hakîm, 2.bs., yy. ts. Rowland, C. C., ‚İsa ve İlk Kilise‛, trc. Mahmut Aydın, İslâmiyât, III, sy. 4, (Ekim-Aralık 2000).
- Shahak, Israel, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, trc. Ahmet Emin Dağ, Anka Yayınları, İstanbul 2002.
- Sharpe, Eric J., Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram, trc. Ahmet Güç, Arasta Yayınları, Bursa 2000.
- T. H., ‚Yahudiler‛, İA, İstanbul 1986.
- Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin, el-Mîzân fî tefsîri’l-kur’ân, Dâru’l-kutubi’lislâmiyye, 3.bs., Kum 1397h..
- Taberî, İbn Cerîr, Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli âyı’l-kur’ân, Dâru’l-fikr, Beyrut 1408/1988.
- Tümer, Günay, Küçük, Abdurrahman, Dinler Tarihi, 2.bs., Ankara 1993.
- Vaux, Roland De, Ancient Israel (It’s life and Institutions), trc. John Mc Hugh, New York 1994.
- Vecdî, Muhammed Ferîd, el-Mushaf el-müfesser, Dâru’ş-şa’b, Kahire ts. Wach, Joachim, Din Sosyolojisi, trc. Ünver Günay, İFAV, İstanbul 1995.
- Weber, Max, Sosyoloji Yazıları, trc. Taha Parla, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.
- Zebîdî, Tâcu’l ‘arûs min cevheri’l-kâmûs, İbrahim et-Terzî, Dâru ihyâi’tturâsi’l-’ arabî, Beyrut 1386/1966.
- Zeccâc, Ebî İshâk İbrahim b. es-Serî, Me’âni’l-Kur’ân ve i’râbuhu, thk. ‘Abdulcelîl Abduh Şelebî, ‘Âlemu’l-kutub, Beyrut 1408/1988.
- Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah, el-Keşşâf ‘an hakâikı’t-tenzîl ve ‘uyûni’lekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1424/2003.
| APA | Kurt A (2010). Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. , 35 - 59. |
| Chicago | Kurt Ali Osman Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. (2010): 35 - 59. |
| MLA | Kurt Ali Osman Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. , 2010, ss.35 - 59. |
| AMA | Kurt A Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. . 2010; 35 - 59. |
| Vancouver | Kurt A Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. . 2010; 35 - 59. |
| IEEE | Kurt A "Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala." , ss.35 - 59, 2010. |
| ISNAD | Kurt, Ali Osman. "Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala". (2010), 35-59. |
| APA | Kurt A (2010). Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 7(1), 35 - 59. |
| Chicago | Kurt Ali Osman Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7, no.1 (2010): 35 - 59. |
| MLA | Kurt Ali Osman Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, vol.7, no.1, 2010, ss.35 - 59. |
| AMA | Kurt A Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. 2010; 7(1): 35 - 59. |
| Vancouver | Kurt A Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. 2010; 7(1): 35 - 59. |
| IEEE | Kurt A "Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala." Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 7, ss.35 - 59, 2010. |
| ISNAD | Kurt, Ali Osman. "Yahudi aydınlanma hareketi: Haskala". Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7/1 (2010), 35-59. |
