Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala
Yıl: 2013 Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 89 - 100 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala
Öz: Bir uç beyliği olarak ortaya çıkan Osmanlı Devleti’nin kökenleri, gelişiminin ilk aşamaları ve niteliği üzerine 20. yüzyılın başlarından itibaren farklı ancak zaman zaman birbiriyle çatışan tezler ileri sürülmüştür. Herbert Adams Gibbons, 1916 yılında yayınlanan “Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu / Foundation of the Ottoman Empire” adlı kitabında, devletin büyük ölçüde putperest Türkler ve Hıristiyan Rumların karışımından doğan yeni bir ırkın eseri olduğunu ileri sürmekteydi. Gibbons’a göre Osmanlı imparatorluğu’nun kuruluşundaki asıl yaratıcı öğeleri Asyatik Türklerden ziyade bu Avrupalı unsurlarda aranmalıydı. 1935’de Fuat Köprülü Gibbons’un bu tezine karşı çıkmış Osmanlı Devletinin esas olarak Türk ve Müslüman unsurların eseri olduğunu ileri sürmüştür. 1937 yılında Paul Wittek ise Köprülü’ nün Osmanlıları Oğuz boylarına dayandırdığı Kayı aşireti bağlantısını reddeder. Wittek, imparatorluğun üzerine kurulduğu temelin böyle bir aşiret yapısı olmayacağını savunur. Ona göre bu temel, komşu Hıristiyan dünyasına karşı yürütülen bir kutsal savaş, yani “gazâ” olgusudur. M. Fuat Köprülü’ nün görüşleri Halil İnalcık tarafından daha da genişletilerek yeni fikirlerle desteklenmiştir. Diğer bir dizi faktörün yanında gazâ faktörünü bir tarihsel gerçek olarak her zaman ön planda tutmuş, cihad veya gazâ’nın 17. Yüzyıl sonuna kadar Osmanlı devletinin dinamik ilkesi olarak devam ettiğini vurgulamıştır. Bu görüşünü şöyle dile getirmiştir; “Gazâ, Asya ve Avrupa’daki Osmanlı gelişmesinde başlıca faktördür.” Ronald C. Jenings, Colin İmber, Macar Türkolog Gyula Kaldy-Nagy, Şinasi Tekin, Colin Heywood ve Heath Lowry gibi Turkologlar “gazâ” tezi’ni reddederler. İngiliz tarihçi Colin İmber ise konu ile ilgili tartışmaları daha da ileri götürerek erken dönem Osmanlı tarihini 15. Yüzyılın son çeyreğine kadar “kara bir delik” olarak değerlendirir. Bu çalışmada Osmanlı’nın kuruluşundan erken imparatorluk dönemini “karanlık bir dönem” olarak değerlendiren veya göstermeye çalışan yaklaşımları Feridun M. Emecen ve Mehmet Öz gibi alanında saygın Modern Türk tarihçilerinin ortaya koyduğu görüşler çerçevesinde incelenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelime: Konular:
Is the early ottoman history “a black hole?”: discussions about the foundation of the ottoman empire and gazi/gazâ concepts
Öz: Since the beginning of the 20th century, conflicting arguments have been made about the origins, development and characteristics of the Ottoman Empire, which started as a small border country. In his “Foundation of Ottoman Empire”, published in 1916, Herbert Adams Gibbs claims that the state is built by mixed nation of people from Turkish pagan and Greek Christian roots. According to Gibbons, roots of the Ottoman Empire should be searched referring to the European elements rather than Asian Turkish ones. In 1935, M. Fuat Köprülü contradicted Gibbons by claiming that Ottoman Empire mainly belongs to Turkish and Muslim elements. In 1937, Paul Wittek rejects Köprülü’s claim about Ottomans’ connection to Oguz Kayı tribe. Wittek argues that the foundations of the empire would not base on a tribe. According to him, this foundation bases on the concept of Gazâ, or the holy war against the neighboring Christian world. M. Fuat Köprülü’s opinions are supported and extended further by Halil İnalcık’s new claims. Among several other factors, İnalcık always considers gazâ factor as a historical fact and stresses that jihad or gazâ continues to be the leading dynamic of the ottomans till the end of the 17th century. He expresses this idea by saying; “Gazâ is the leading factor for the progress of Ottomans in Asia and Europe.” Turkologist like Ronald C. Jenings, Colin İmber, Hungarian Turkologist Gyula Kaldy-Nagy, Şinasi Tekin, Colin Heywood and Heath Lowry reject the gazâ thesis. English Historian Colin Imber takes the discussions about the subject one step further and calls the ottoman history until the last quarter of the 15th century as “a black hole.” Using new claims by modern Turkish historians such as Feridun M. Emecen and Mehmet Öz, this study will try to evaluate these approaches to the Ottoman history that name the period from the foundation to the early empire as “a dark period.”
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
- DÖĞÜŞ, Selahattin “Osmanlılarda Gazâ İdeolojisinin Tarihi ve Kültürel Kaynakları”, Belleten C.LXXII, 52, Sayı 265, Aralık 2008, s. 817-888.
- DÖĞÜŞ, Selahattin, “Osman Gazi’den Gazi Mustafa Kemal’e Anadolu Gazileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt IX, sayı 1, 2007, s. 25-50.
- EMECEN, Feridun M., “Gazâ’ya Dair XIV. Yüzyıl Kaynakları Arasında Bir Gezinti”, Prof. Dr. Hakkı Yıldız Armağanı), T.T.K. Basımevi, Ankara 2005, s. 191- 197.
- EMECEN, Feridun M., “Osmanlı’nın Batı Anadolu Türkmen Beylikleri Fetih Siyaseti: Saruhan Beyliği Örneği”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou (Çevirenler: Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s. 34-40.
- EMECEN, Feridun M., “Osmanlılarda Gazâ AnlayıĢını Yeniden DüĢünmek”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, TimaşYayınları, İstanbul 2012, s. 127-139.
- HEYWOOD, Colin J., “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Problemi: Yeni Hipotez Hakkında Bazı Düşünceler”, Osmanlı Siyaset, Cilt 1, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 137-145.
- HEYWOOD, Colin J., “Filling the Black Hole: The Emergence of the Bithynian Atamanates.” eds. Kemal Çicek, The Great Ottoman-Turkish Civilisation vol. 1 (2000): 107-115.
- IMBER, Colin, “İlk Dönem Osmanlı Tarihi Kaynakları”, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 39-70.
- IMBER, Colin, “Osman Gazi Efsanesi”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou (Çevirenler: Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s. 68-77.
- IMBER, Colin, “Osmanlı Hanedan Efsanesi”, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 243-270.
- IMBER, Colin, “İlk Dönem Osmanlı Tarihinde Düstür ve Düzmece”, Çeviri: Fatma Acun, ”, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 271-300.
- İNALCIK, Halil, “Osman Gazi’nin İznik KuĢatması ve Bafeus Muharebesi” Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou (Çevirenler: Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s.78-105.
- İNALCIK, Halil, “The Rise of Ottoman Historiography”, in Historians of the Middle East, eds. B. Lewis and P. M. Holt, London, 1962: 152-67. Türkçe Tercüme: Fahri UNAN, “Osmanlı Tarihçiliğinin DoğuĢu”, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 93-117.
- İNALCIK, Halil, “AĢikpaĢazade Tarihi Nasıl Okunmalı?” Çeviren: Fahri Unan, ”, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 119-145.
- İNALCIK, Halil, “Osmanlı Devleti’nin DoğuĢu Meselesi”, Çeviri: Mehmet Öz, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 225-240.
- İNALCIK, Halil, “Osmanlı Fetih Yöntemleri”, Çeviri: Oktay Özel, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 443-472.
- KAFADAR, Cemal, “Gazâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, İstanbul 1996, s. 427-429.
- KAFADAR, Cemal, İki Cihan Aresinde Osmanlı Devletinin Kuruluşu, BirleĢik Yayın, Ankara 2010.
- KALDY-NAGY, Gyula, “Osmanlı İmparatorluğu’nun İlk Yüzyıllarında Kutsal Savaş(Cihat), Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 397-406.
- KÖPRÜLÜ, Orhan F., “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşve GeliĢmesinde İtici Güçler”, Osmanlı Siyaset , Cilt 1, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 153-160.
- LINDNER, Rudi Paul, “İlk Dönem Osmanlı Tarihinde İtici Güç ve MeĢrutiyet”, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 407-428.
- LOWRY, Heath W., The Nature of the Early Ottoman State, ed. Donald Quataert, State University of New York Press Albany 2003.
- Menage, Victor, “Osmanlı Tarihçiliğinin İlk Dönemleri”, Çeviri: Mehmet ÖZ, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 73-91.
- MELİKOFF, Irene, “İlk Osmanlıların Toplumsal Kökeni”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou (Çevirenler: Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s. 149-158.
- OCAK, Ahmet Yaşar, “Battalname”, TDVİA, C. 5, İstanbul, 1992, s. 205-206.
- OCAK, Ahmet Yaşar, “Battal Gazi”, TDVİA, C. 5, İstanbul, 1992, s. 204-205.
- ÖZCAN, Abdulkadir, “Gazi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, İstanbul 1996, s. 443-445.
- ÖZ, Mehmet, “Tarihi ve Sosyolojik Açıdan Osmanlı Beyliği“, Beylikten Cihan Devletine, Türk Ocakları Eskişehir İubesi ve Osmangazi Üniversitesi, 3-4 Aralık 1999, Eskişehir (Haz.B. Yediyıldız-Y. Halaçoğlu, Ankara, 2000,s. 144-151.
- ÖZ, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşve Büyüme Sürecine Dair“, Türk Yurdu-700. Yılında Osmanlı, c.19-20, sayı 148-149, Aralık 1999-Ocak 2000, s. 47-49.
- ÖZ, Mehmet,“KuruluĢtan Fatih Devrine Kadar Osmanlılar ve Gazâ” http://yunus.hacettepe.edu.tr/~mehoz/makalelerim.html
- ÖZ, Mehmet, “Kimlik TartıĢmalarına Osmanlı Kimliği Vasıtasıyla Bir Katkı: Osmanlı Devleti Kimler Tarafından ve Nasıl Kuruldu?”,http://yunus.hacettepe.edu.tr/~mehoz/makalelerim.html PAKALIN, Mehmet Zeki, “Gazi”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993, s.654-655.
- TEKİN İinasi, “Türk Dünyasında Gazâ ve Cihad Kavramları Üzerine Düşünceler”, Tarih ve Toplum, 109 (Ocak 1993), 9-18; 110 (İubat 1993), 73-80.
- TURAN, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2004.
- WITTEK, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Çeviren: Güzin Yalter, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1966.
- ZACHARIADOU, Elizabeth A., “Karesi ve Osmanlı Beylikleri: İki Rakip Devlet”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou (Çevirenler: Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000, s. 243-255.
- ZACHARIADOU, Elizabeth A., “İlk Osmanlılara Dair Tarih ve Efsaneler”, Çeviri: Yunus Koç, Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyenler: Oktay Özel-Mehmet Öz, İmge Kitabevi, Ankara 2005, s. 341-394.
| APA | DEMİRCİ S (2013). Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. , 89 - 100. |
| Chicago | DEMİRCİ Süleyman Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. (2013): 89 - 100. |
| MLA | DEMİRCİ Süleyman Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. , 2013, ss.89 - 100. |
| AMA | DEMİRCİ S Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. . 2013; 89 - 100. |
| Vancouver | DEMİRCİ S Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. . 2013; 89 - 100. |
| IEEE | DEMİRCİ S "Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala." , ss.89 - 100, 2013. |
| ISNAD | DEMİRCİ, Süleyman. "Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala". (2013), 89-100. |
| APA | DEMİRCİ S (2013). Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. History Studies, 5(1), 89 - 100. |
| Chicago | DEMİRCİ Süleyman Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. History Studies 5, no.1 (2013): 89 - 100. |
| MLA | DEMİRCİ Süleyman Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. History Studies, vol.5, no.1, 2013, ss.89 - 100. |
| AMA | DEMİRCİ S Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. History Studies. 2013; 5(1): 89 - 100. |
| Vancouver | DEMİRCİ S Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala. History Studies. 2013; 5(1): 89 - 100. |
| IEEE | DEMİRCİ S "Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala." History Studies, 5, ss.89 - 100, 2013. |
| ISNAD | DEMİRCİ, Süleyman. "Erken dönem Osmanlı tarihi “kara bir delik / a black hole” mi?” osmanlı devletinin kuruluşu “gazi/gazâ” ideolojisi ile ilgili tartışmala". History Studies 5/1 (2013), 89-100. |
