Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler
Yıl: 2013 Cilt: 2 Sayı: 44 Sayfa Aralığı: 141 - 176 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler
Öz: Balkanlarda İslamiyet’in yayıldığı en önemli bölgelerden biri Arnavutluk’tur. Arnavutlar İslamiyet’in Bektaşi yorumuna özel ilgi duymuşlardır. Böylece Bektaşilik bölgede zaman içerisinde geniş bir yayılma alanı bulmuştur. Arnavutlar Fransız İhtilali ile ortaya çıkan milliyetçilik düşüncesinin etkisiyle XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı’dan ayrılmak için bağımsızlık hareketine başlamışlar- dır. 1826 yılında Bektaşilik Yeniçeri Ocağı ile birlikte yasaklanmıştır. İstanbul, Rumeli, Anadolu, Mısır ve Irak gibi bölgelerde yasak uygulamaya konulduğunda Arnavutluk Bektaşi dervişleri için bir sığınak yeri olmuştur. Zira Bektaşi yasağı Arnavutluk’ta diğer bölgelerdeki kadar hissedilmemiştir. 1826 hadisesi özellikle Arnavutluk’taki Bektaşileri Osmanlı yönetimine karşı tavır almaya itmiştir. Arnavutluk’un bağımsızlığı sürecinde Bektaşiler kültürel yollarla, tekkelerini komitacılara açarak ve çete faaliyetinde bulunanlara yardım ederek bu harekete destek olmuşlardır. Osmanlı yönetimi Bektaşi faaliyetlerine karşı önlem almaya çalış- mışsa da bunda fazla başarı elde edememiştir. Neticede Bektaşilerin de desteğiyle 1912 yılında Arnavut bağımsızlık hareketi hedefine ulaşmış, Arnavutluk bağımsız bir devlet haline gelmiştir. Bu çalışmada Arnavutluk’un İslamlaşması, Bektaşili- ğin bölgede yayılışı, bölgedeki Bektaşi tekkeleri ve bu tekkelerin Arnavut bağımsızlık hareketine verdikleri destek arşiv belgeleri ışığında ele alınmaktadır.
Anahtar Kelime: Konular:
Bektashism in Albania and Bektashis in the process leading to independence of Albania
Öz: The Albania is a most important region of the spread of Islam in the Balkans. Albanians have especially heard of special interest in the interpretation of Bektashism of Islam. Thus, the Bektashism have found a wide span in the region in time. Albanians the effect of the idea of ​​ nationalism associated with the French Revolution the movement for independence began to leave the Ottoman Empire in the second half of XIX. century. In 1826, the Bektashi order is prohibited together with the Janissaries. When launching the ban Istanbul, Rumeli, Anatolia, Egypt and Iraq such as in areas, Albania have been a place refuge to Bektashi dervishes. Because the ban on Bektashi not felt so in other regions in Albania. 1826 incident, particularly in Albania Bektashis forced to take a stand against Ottoman rule. The Bektashi, in the process of independence of Albania, cultural means, lodges opening committee members and gang activity by helping those who, have been supporting this movement. Ottoman administration tried to take measures against the activities of the Bektashi failed to achieve much success in that. As a result, the support of the Bektashi, in 1912, the independence movement of Al- banian reached its goal, Albania has become an independent state. In this study, the Islamization of Albania, Bektashi spread in the region, Bektashi lodges in the region and their support the independence movement of Albanian are discussed in the light of archival documents.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- A. Arşiv Belgeleri
- 1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- Belge numaraları metin içerisinde gösterilmiştir.
- Bâb-ı Âlî Evrak Odası Belgeleri (BEO)
- Cevdet Askeriye (C.AS)
- Cevdet Evkaf (C.EV)
- Dahiliye İdari Kısım Belgeleri (DH.İD)
- Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT)
- Dahiliye Mütenevvî Maruzat Evrakı (DH.MTV)
- Dahiliye Siyasi (DH.SYS)
- Evkaf Nezareti Mektubi Evrakı (EV.MKT)
- Evkaf Nezareti Mektubi Evrakı (EV.MKT.CHT)
- Evkaf Nezareti Muhasebe Evrakı (EV.MH)
- Evkaf Nezareti Tahrirat Evrakı (EV.THR)
- Evkaf Zimmet Halifeliği (EV.ZMT)
- Hatt-ı Hümayun (HAT)
- İrade Hususi (İ.HUS)
- İrade Meclis-i Vâlâ Evrakı (İ.MVL)
- İrade Şura-yı Devlet Evrakı (İ.ŞD)
- Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT)
- Maliyeden Müdevver Defter (MAD)
- Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL)
- Rumeli Müfettişliği Arzuhaller (TFR.I.ŞKT)
- Rumeli Müfettişliği İşkodra Evrakı (TFR.I.İŞ)
- Rumeli Müfettişliği Makâmât Evrakı (TFR.I.MKM)
- Rumeli Müfettişliği Sadaret ve Başkitâbet Evrakı (TFR.I.A)
- Rumeli Müfettişliği Selânik Evrakı (TFR.I.SL)
- Rumeli Müfettişliği Yanya Evrakı (TFR.I.YN)
- Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM)
- Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM)
- Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT. NZD)
- Şûra-yı Devlet Evrakı (ŞD)
- Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV)
- Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller (Y. PRK.AZJ)
- Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y. PRK.ASK)
- Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM)
- 2. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi (ATASE).
- A-4-9557, D-4, F-2.
- 3. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
- Defter nr.663, s.219; Defter nr.875, s.20; Defter nr.902, s.263; Defter
- nr.1850, s.166; Defter nr.2381, s.116; Defter nr.4588, s.226; Defter nr.4967, s.38; Defter nr.663, s.100.
- B. Kaynak Eserler ve Araştırmalar
- “Arnavutluk”, Türk Ansiklopedisi, C. III, İstanbul, 1971, s. 360-379.
- Aftamaj, Luan. Arnavutluk Bektaşiliği, Başlangıcı, Gelişmesi ve Günümüzdeki Durumu, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009.
- Ahmed Lütfi Efendi. Tarih-i Lütfi, C. I, İstanbul, 1290.
- Alpan, Necip P. Prizren Birliği ve Arnavutlar, Ankara, 1978.
- Andonyan, Aram. Balkan Savaşı, çev. Z. Biberyan, İstanbul, 2002.
- Arnold, Edward. Turkey in Europe, Londra, 1900.
- Avlonyalı Ekrem Bey. Osmanlı Arnavutluk`undan Anılar (1885-1912), çev. Atilla Dirim, İstanbul, 2006.
- Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolonizatör Türk Dervişleri”, Türkler, C. IX, Ankara, 2006, s. 133-153.
- Bartl, Peter. Milli Bağımsızlık Esnasında Arnavutluk Müslümanları, çev. A. Taner, İstanbul, 1998.
- Bayar, Celal. Ben de Yazdım Milli Mücadele’ye Gidiş, C. II, İstanbul, 1966.
- Bilge, Mustafa L. “Arnavutluk”, DİA, C. III, İstanbul 1991, s. 383-390.
- Birge, J. Kingsley. The Bektashi Order of Dervishes, London-Hartford, 1937.
- Bozbora, Nuray. “Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişimi”, Balkanlar El Kitabı, der. Osman Karatay-Bilgehan A. Gökdağ, c.I, Ankara 2006, s. 568-588.
- Bozbora, Nuray. Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu’nun Gelişimi, İstanbul, 1997.
- Can, Bilmez Bülent. “Tarih Yazımında Kaynak Olarak Seyahatname Evliya Çelebi’de Arnavut Bektaşiliği”, Toplumsal Tarihi, S. 97, Ocak 2002, s. 32-41.
- Castellan, George. Balkanların Tarihi, çev. A. Yaraman, İstanbul, 1995.
- Chekrezi, Constantine A. Albania Past and Present, New York, 1919.
- Choublier, Max. “Rumeli Bektaşileri-1”, çev. Aslı Can, Hayat Tarih Mecmuası, C. II, S. 12, İstanbul, Ocak 1969, s. 25-26.
- Choublier, Max. “Rumeli Bektaşileri-2”, çev. Aslı Can, Hayat Tarih Mecmuası, C. II, S. 13, Şubat 1969, s. 78-82.
- Clayer, Nathalie. “Bektaşilik ve Arnavut Ulusçuluğu”, çev. O. Koloğlu, Toplumsal Tarih, S. 2, Şubat 1994, s. 58-61.
- Clayer, Nathalie. “The Myth of Ali Pasha and The Bektashis The Construction of an ‘Albanian Bektashi National History’”, Albanian Identities Myth and History, London, 2002, pp. 127-133.
- Clayer, Nathalie ve Alexandre Popovic. “Osmanlı Döneminde Balkanlardaki Tarikatlar”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, haz. A. Yaşar Ocak, Ankara, 2005, s. 250-271.
- Çelik, Bilgin. İttihatçılar ve Arnavutlar II. Meşrutiyet Dönemi Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, İstanbul, 2004.
- Dierl, Anton Jozef Anadolu Aleviliği, çev. Fahrettin Yiğit, İstanbul, 1991.
- Doja, Albert. “A Political History of Bektashism in Albania”, Totalitarian Movements and Political Religions, Vol. 7, NO. 1, March 2006, pp. 83–107.
- Duijzings, Ger. “Religion and The Politics of ‘Albanianism’ Naim Frasheri’s Bektashi Writings”, Albanian Identities Myth and History, London, 2002, pp. 60-69.
- Duka, Ferit. “XV-XVIII. Yüzyıllarda Arnavut Nüfusunun İslamlaşması Sürecinin Gidişatı Üzerine Gözlemler”, XI. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, C. IV, Ankara, 1994.
- Eliot, Sir Charles. Avrupa’daki Türkiye, C. II, çev. Adnan Sınar ve Şevket Serdar Türet, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1990.
- Elsie, Robert. “Bektashi Order of Dervishes”, Historical Dictionary of Kosova, The Scarecrow Press, USA, 2004, pp. 22-23.
- Elsie, Robert. Historical Dictionary of Albania, Lanham-Maryland-Oxford 2004.
- Esad Efendi, Üss-i Zafer, İstanbul, 1243.
- Esad Efendi. Vak‘anüvis Es‘ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle) 1237-1241/1821-1826, haz. Ziya Yılmazer, İstanbul, 2000.
- Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. V-VIII, haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, R. Dankoff ve İ. Sezgin, İstanbul, 2001-2003.
- Gölpınarlı, Abdülbâki. Tasavvuf, İstanbul, 2000.
- Gülçiçek, Ali Duran. Her Yönüyle Alevilik (Bektaşilik, Kızılbaşlık) ve Onlarla Yakın İnançlar, C. I, Köln, 2004.
- Hasluck, Frederick William. Bektâşilik Tedkîkleri, ter. Râgıb Hulûsi, İstanbul, 1928.
- Hasluck, Frederick William. Christianity and Islam under the Sultans, C. II, Oxford 1929.
- Herbert, Aubrey. Ben Kendim: Osmanlı Ülkesine Son Seyahatlar, çev. Yılmaz Tezkan, Ankara, 1999.
- Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı, İstanbul, 2003.
- İbrahimi, Uzair. Makedonya’da Tarikatlar ve Bugünkü Hayata Etkisi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2002.
- İnalcık, Halil. “Arnavutluk’ta Osmanlı Hâkimiyetinin Yerleşmesi ve
- İskender Bey İsyanının Menşei”, Fatih ve İstanbul, C. I, Sayı 2, İstanbul, 1953, s. 153-175.
- İrtem, Süleyman Kâni. Osmanlı Devleti’nin Makedonya Meselesi Balkanlar’ın Kördüğümü, haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul 1999.
- İzeti, Metin. “Arnavutlar ve Bektâşilik”, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu-I (28-30 Eylül 2005) Bildiriler ve Müzakereler, Isparta, 2005, s. 517-525.
- İzeti, Metin. “Naim Bey Fraşeri’nin Bektaşiliği ve Düşüncesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 52, Ankara, 2009, s. 59-70.
- İzeti, Metin. Balkanlar’da Tasavvuf, İstanbul, 2004.
- Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi: 18. ve 19. Yüzyıllar, çev. İhsan Durdu, Haşim Koç ve Gülçin Koç, İstanbul, 2006.
- Kiel, Machiel. “Bektaşi Ocağı’nın Arnavutluk’taki Kuruluş Tarihine Dair Bir Not, 1567-1568’de Kaydedilen Kruja’daki Sarı Saltuk Dede Ocağı”, çev. Cemal Çakır, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 13, Ankara, 2000.
- Kiel, Machiel. “Sarı Saltık ve Erken Bektaşilik Üzerine Notlar”, çev. Fikret Elpe, Türk Dünyası Araştırmaları, C. II, S. 9, İstanbul, 1980, s. 26-34.
- Köprülü, M. Fuad. Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Ankara, 2009.
- Küçük, Murat. Tarihten Günümüze Makedonya ve Arnavutluk’ta Bektaşilik Bir Nefes Balkan, İstanbul, 2006.
- Külçe, Süleyman. Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, İzmir, 1944.
- Müfid Şemsi Paşa. Arnavutluk İttihad ve Terakki, haz. Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul, 1995.
- Abdurrahman Nafiz (Tümg.) ve Kiramettin (Tuğg.). Balkan Savaşında İşkodra Savunması, haz. Mehmet Özdemir, S. Selin Özmen ve Kerime Şahiner, C. I-II, Ankara, 2007.
- Nakracas, Georgios. Anadolu ve Rum Göçmenlerin Kökeni, çev. İbram Onsunoğlu, İstanbul, 2005.
- Noyan, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevilik, C. V, Ankara, 2002.
- Okday, İsmail Hakkı. Yanya’dan Ankara’ya, İstanbul, 1994.
- Öztuna, Yılmaz. Rumeli’ni Kaybımız 93 ve Balkan Savaşları, İstanbul, 1990.
- Pakalın, M. Zeki. Sicill-i Osmanî Zeyli, C. I, haz. M. Metin Hülagü, Ankara, 2008.
- Pears, Edwin. Turkey and Its People, London, 1911.
- Popoviç, Aleksandre. Balkanlarda İslam, çev. Komisyon, İstanbul, 1995. Salname-i Vilayet-i Selanik, Selanik, 1303.
- Sevgen, Nazmi. “Efsaneden Hakikate Sarıl Saltuk ve Aiyos Spiridon”, Tarih Konuşuyor, C. VIII, S. 52, Mayıs 1968, s. 2729-2734.
- Shpuza, Gazmend. “Millet Sistemi Çerçevesinde Arnavutların Durumu”, Osmanlı, C. IV, Ankara, 1999, s. 277-294.
- Sönmez, Banu İşlet. İttihat ve Terakki Dönemi Arnavut Muhalefeti ve Arnavut Ulusal Hareketi, İstanbul, 2007.
- Şıvgın, Hale. “Arnavutlarda Milli Bilincin Gelişme Sürecinde Yaşanan Siyasi Olaylar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 147, Aralık 2003, s. 132-136.
- Tercüman-ı Hakikat, nr. 11370, 4 Aralık 1912, s. 1.
- Vırmıça, Raif. Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri, C. I, Ankara, 1999.
- Yazıcızâde Ali. Tevârih-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi), haz. Abdullah Bakır, İstanbul, 2009.
- Yiğit, Yücel. “Milliyetçilik Çağında Prizren İttihat Cemiyeti”, Turkish Studies, Vol. 4/8, Fall 2009, s. 2462-2491.
| APA | Maden F (2013). Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. , 141 - 176. |
| Chicago | Maden Fahri Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. (2013): 141 - 176. |
| MLA | Maden Fahri Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. , 2013, ss.141 - 176. |
| AMA | Maden F Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. . 2013; 141 - 176. |
| Vancouver | Maden F Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. . 2013; 141 - 176. |
| IEEE | Maden F "Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler." , ss.141 - 176, 2013. |
| ISNAD | Maden, Fahri. "Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler". (2013), 141-176. |
| APA | Maden F (2013). Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. Avrasya Etüdleri, 2(44), 141 - 176. |
| Chicago | Maden Fahri Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. Avrasya Etüdleri 2, no.44 (2013): 141 - 176. |
| MLA | Maden Fahri Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. Avrasya Etüdleri, vol.2, no.44, 2013, ss.141 - 176. |
| AMA | Maden F Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. Avrasya Etüdleri. 2013; 2(44): 141 - 176. |
| Vancouver | Maden F Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler. Avrasya Etüdleri. 2013; 2(44): 141 - 176. |
| IEEE | Maden F "Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler." Avrasya Etüdleri, 2, ss.141 - 176, 2013. |
| ISNAD | Maden, Fahri. "Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un bağımsızlığına giden süreçte Bektaşiler". Avrasya Etüdleri 2/44 (2013), 141-176. |
