19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik
Yıl: 2013 Cilt: 11 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 404 - 426 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik
Öz: 1859’da Şeyh Şamil’in Rusya’ya teslimi, 21 Mayıs 1864’te son Çerkes direnişinin, Kbaade mevkisinde, son bulmasıyla Rusya Kafkasya’nın işgalini tamamlamıştır. Rusya Kafkasya’daki halkları uyguladığı siyasetten dolayı zorunlu ve kitlesel göçe mecbur etmiştir. Rus işgali sonucunda vatanlarını zorunlu olarak terk eden Çerkes toplulukları işgal öncesi “feodal” bir düzen içinde yaşamlarını idame etmekteydi. Çerkes topluluklarının idare olunduğu feodal sistem içerisinde sosyal bir sınıflaşma bulunmaktadır. Bu sosyal sınıf içerisinde Pışı, Vork, Lekoltaş, Thollkotl, Pışıll, Vineut yer almaktadır. Kafkasya’dan Osmanlı Devleti topraklarına zorunlu bir şekilde gelen Çerkes göçmenleri iskân yerlerinde Osmanlı topraklarında sosyal sınıflarını devam ettirmişlerdir. Göç sonrasında Çerkes kabilelerinin Osmanlı topraklarında sosyal sınıflarına devam etmesi hem bazı asayişsizlik olaylarına sebep olmuş hem göçmenlerin yerleşimlerinde etkili olmuş hem de Osmanlı makamlarını meşgul etmiştir. Bu yüzden çalışmamızda, Osmanlı Devleti’ne iskân olunan Çerkes sosyal sınıfı içinden köleliği ele alacağız.
Anahtar Kelime: Konular:
Socıal stratıfıcatıon and slavery ın cırcassıan communıty ınhabıted ın ottoman empıre ın the second half of 19th century
Öz: Russia completed the occupation of the Caucasus with the end of the last of Circassian resistance in Kbaa region, on May 21, 1864 and Sheikh Shamil’s delivery to Russia in 1859. Russia compelled the people of the Caucaus to mandotary and mass migration because of the applied Russian politics. Circassian communities who left their homeland as a result of the Russian invasion, used to live in “fedual” layout system in pre-invasion period. In feudal system which administrated Circassian communities, there was a social stratification. The Kitty, Vork, Lekoltaş, Thollkotl, Pışıll, Vineut were included in this social class. Circassian immigrants who had to migrate in a mandatory way from the Caucasus to Ottoman Empire continued their social classes in their inhabited places in the Ottoman territory. After the migration, as Circassian tribes continued their social classes in the Ottoman territories, this caused some disorder/unrest. It was also effective in immigrants’ settlements. Therefore, in our study, we will deal with “slavery” in the Circassian social classes settled in the Ottoman Empire
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- 1-Başbakanlık Osmanlı Arşivi defter ve Belgeleri (BOA) ML. MSF d. No: 15924 ML. MSF d. No: 16636 BEO. NGG. d. No: 761 Kayıt Sıra No: 7(8 Temmuz 1863) BEO. AYN. d. No: 909 Kayıt Sıra No: 450 (9 ġubat 1871) A. MKT. DV 156/66 A.MKT. DV 160/92 A.MKT. DV 220/25 A.MKT. MHM 237/38 A.MKT. MHM 482/53 A.MKT. MVL 113/36 A. MKT. MVL 140/4 A. MKT. UM 502/5 A.MKT. UM 516/69 A.MKT. UM 549/80 A. MKT. UM 561/49 A.MKT. NZD 202 /88 A.MKT. NZD 345/75 A. MKT. NZD. 396/97 A.MKT. NZD 415/15 DH. MHC 1/3 HR. MKT 362/101 Ġ.MMS 34/1407 Y.EE 94/29 MVL 514/62 MVL 522 /107 MVL 526/76 MVL 537/71 MVL 558/87 MVL 563/56 MVL 565/1 MVL 565/35 MVL 622/69 MVL 635/ 14 MVL 717/34 MVL 725/66 MVL 740/70 MVL 830/49
- 2-Araştırma ve İnceleme Eserleri FONVĠLL, A. (1996), Çerkesya Bağımsızlık Savaşı (1863-1864), (Çev. Murat PapĢu), Nart Yayıncılık, Ġstanbul.
- BELL, J. S. (1998), Çerkesya’dan Savaş Mektupları (çev. Sedat Özden), Kafkas Vakfı Yayını, Ġstanbul.
- ERDEM, Hakan (2004), Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1909, (Çev: Bahar Tırnakcı), Ġstanbul.
- HABĠÇOĞLU, Bedri (1998), Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ġstanbul.
- ESER, Mehmet (1999); “Uzunyayla Bölgesindeki Çerkes Köylerinde Sosyo-Kültürel DeğiĢme”, Türkiye Çerkeslerinde Sosoyo-Kültürel Değişme, Kafder Yay., Ankara.
- JOHN. F.Baddeley (1989), Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil, (Çev. Sedat Özden), Kayıhan Yayınları, Ġstanbul.
- MET, Çünatıkho, Yusuf Ġzzet PaĢa (2002); Kafkas Tarihi, Adıge Yayınları.
- MĠYAZAWA, Eiji (2007); “Türkiye’deki Çerkes Diasporası: Anayurtlarından Edilen Çerkeslerin Uzunyayla’da Yeniden YerleĢim Süreci”, Uzunyayla Rapor ve Belgeleri II, Der. Muhittin Ünal, Ankara ss.125-138.
- SAYDAM, Abdullah (1997), Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Ankara. ġövalye Taitbout de Mariny (1996), Çerkesya Seyahatnamesi (Çev. A.Osman Erkan), Nart Yayınları, Ġstanbul.
- TEMĠZKAN, Abdullah (2007), “Kafkasya Muhacirlerinin Denizli’de Ġskânı”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Denizl.
- TOLEDANO, Ehud R. (2000), Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890, Ġstanbul.
- YAĞCI, Zübeyde GüneĢ (2005), “16. Yüzyılda Kırım’da Köle Ticareti”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı:8 (kıĢ-2005), ss.12-30.
- YAĞCI, Zübeyde GüneĢ (2011), “Ġstanbul Gümrük Defterine Göre Karadeniz Köle Ticareti (1606-1607)”, History Studies Volume 3/2, 2011, ss.371-384.
- YILDĠZ, Berat (2006); Emigrations From The Russian Empire To The Ottoman Empire: An Analysis In The Light Of The New Archivial Materials, Bilkent Üniversitesi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 3-Kaynak Kişiler Tabiş Murat: Kabardin-Balkar Cumhuriyeti Nalçik Adıge Enstitüsünden Tarihçi ve Sözlü tarih araĢtırmacısı. Çerkes Kabardey kabilesinden. Kuşha Fikri Özden (Uzunyayla Thmadesi): Uzunyayla Kırkpınar Köyünde Yapılan GörüĢme, KuĢha Fikri olarak tanınan ve bu zamanda Uzunyayla köylerinin genel Thamadesidir. Kabardey kabilesine mensuptur ve Karahalka köyünde doğmuĢtur. Daha sonra dayılarının Kırkpınar köyünde olması sebebiyle buraya taĢınmıĢlardır. Ayrıca 1965 Yahyabey ve 1968 Karakuyu köylerinde yapılan Jile vunafeye(Çerkes sorunlarının çözümünde uygulanan genel toplantı) Kırkpınar köyünün temsilcileri arasında yer almıĢtır. Thamade Çerkeslerin bilgi sahibi, sözü dinlenen ve önde gelen kiĢisine denir. Fehmi Tambay: 1930 TaĢoluk Köyü doğumlu Kabardey Kabilesi Hapaça sülalesine mensuptur. Fehmi Tambay babası nedeni ile Uzunyayla’daki tüm olaylara Ģahitlik etmiĢ HaĢ’eĢlerde bulunmuĢ ve bütün anlattığı bilgileri birinci ağızlardan dinlemiĢtir. Şogen Ali Şengil: 1925 Kurbağlık Köyü doğumlu. Çerkes toplumunda çok az sayıda yazılı eser vardır. Bu nedenle sözlü temsilciler oldukça önemlidir. ġogen Ali Çerkes kültür ve sosyal yaĢamı olan xabze’yi en iyi anlatacak kiĢilerden biridir. Kafkasya’dan(Rusya’dan) gelen araĢtırmacıların baĢvurduğu kaynak kiĢilerin baĢında gelmektedir. ġogen Ali çocukluk ve gençliğini Uzunyayla’da geçirmiĢtir. Çerkes örf ve adetlerini hem yaĢamıĢ hem de anlatmıĢtır. Uzunyayla’da xabze anlatımında ġogen Ali oldukça önemli bir kiĢidir. Mensup olduğu aileden dolayı Uzunyayla’daki toplantılara aile büyükleri ve kardeĢleri ile beraber davet edilmiĢtir. ġogen Ali bildiğini esirgemeyen dürüstlüğü ile Çerkes toplumunda ön plana çıkmıĢ bir kiĢidir. Ayrıca 10 Haziran 1968 Karakuyu köyünde yapılan Jile vunafede yer almıĢtır. İsmet Boran: Ġsmet Boran, PınarbaĢı/Yukarı Borandere Köyü 1939 Doğumlu Çerkes Abaza Kabilesinden ve Yeluh sülalesinden Hacı Rifat’ın oğlu, 13 yıl PınarbaĢı ve Uzunyayla köylerinde imamlık yapmıĢ daha sonra Ankara’da çeĢitli yerlerde bu mesleğine devam etmiĢtir. Ankara’daki Thamadelerden olan Ġsmet Boran HaçeĢlerde(Çerkes Misafir evi-Çerkes kültürü öğretim merkezi gibi kullanılmaktaydı.) bulunmuĢ ve düğünlerde Thamadelikler yapmıĢtır. Uzunyayla’da doğan Ġsmet Boran 27 yaĢına kadar buradaki çeĢitli köylerde kalmıĢtır. Mesleği nedeni ile tüm köylerde olan olaylar ve yaĢanan sosyal durumlar nikâh, düğün, kavga, vb. durumlara bizzat Ģahit olmuĢtur. Günümüzde Uzunyayla ve Ankara’daki cenazelere ve düğünlere de katılmaya çalıĢmaktadır. Kafkas Dernekleri ve Federasyonunda üye görevini yürütmektedir. Ayrıca 1965 Yahyabey de Uzunyayla’nın 66 köyünün temsilcilerinin katıldığı jile vunfeye Karahalka köyünün temsilcileri arasındadır. Ömer Şengil: ġogen Ali’nin oğlu Ġlahiyat Fakültesi mezunu Ankara’da Babası ile beraber yaĢıyor. Pasktova Madina Mizej Mihcail: Maykop’ta Adıge Cumhuriyet Üniversitesinde dil bilimci olarak çalıĢmaktadır. Nadire Bursa: Domaniç) PınarbaĢı/Karahalka Köyü 1940 Doğumlu Balkar Esat’ın kızı ve Kayseri’de yaĢamaktadır. Hakkı Kurmel: Kabardey kabilesi Kurmelinko(Kumarlı – Kurmel) sülalesine mensuptur. Emekli hâkim ve Eski Milletvekilidir. 1923'de Kayseri ili, Yahyalı ilçesi, Burhaniye (Babıguey-Benegue) köyünde doğmuĢtur. Yargıç olarak çalıĢtıktan sonra TBMM'nin X. ve XI. dönemlerinde Kayseri Milletvekili olarak bulundu. Daha sonraları Ġstanbul'da Avukatlık yaptı, Ġstanbul Kuzey Kafkasyalılar Kültür Derneği’nin çalıĢmalarına aktif olarak katılmaktadır.
| APA | KARATAŞ Ö (2013). 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. , 404 - 426. |
| Chicago | KARATAŞ Ömer 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. (2013): 404 - 426. |
| MLA | KARATAŞ Ömer 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. , 2013, ss.404 - 426. |
| AMA | KARATAŞ Ö 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. . 2013; 404 - 426. |
| Vancouver | KARATAŞ Ö 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. . 2013; 404 - 426. |
| IEEE | KARATAŞ Ö "19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik." , ss.404 - 426, 2013. |
| ISNAD | KARATAŞ, Ömer. "19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik". (2013), 404-426. |
| APA | KARATAŞ Ö (2013). 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 404 - 426. |
| Chicago | KARATAŞ Ömer 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11, no.1 (2013): 404 - 426. |
| MLA | KARATAŞ Ömer 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.11, no.1, 2013, ss.404 - 426. |
| AMA | KARATAŞ Ö 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2013; 11(1): 404 - 426. |
| Vancouver | KARATAŞ Ö 19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2013; 11(1): 404 - 426. |
| IEEE | KARATAŞ Ö "19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik." Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, ss.404 - 426, 2013. |
| ISNAD | KARATAŞ, Ömer. "19. Yüzyılın ikinci yarısında osmanlı devleti’ne iskân olunan çerkes toplumunda sosyal sınıflaşma ve kölelik". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/1 (2013), 404-426. |
