Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri

Tuzun, Hakan; İLHAN, N. Mustafa; AYCAN, Sefer

Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri

Hakan TÜZÜN, (Boş)

Sefer AYCAN, (Gazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

N. Mustafa İLHAN (Gazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Toplum ve Hekim

40 10

Yıl: 2014 Cilt: 29 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 91 - 104 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri

Öz:

Giriş: Algılanan sağlığın mortalitenin güçlü bir belirleyicisi olduğu, ayrıca morbidite ve sağlık hizmeti kullanımının belirleyen iyi bir ölçüt olduğu bilinmektedir. Amaç: Bu araştırmada bazı birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık düzeyine etki eden sağlık ve sosyal özellikleri belirlemek amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırmanın katılımcılarını Ankara il merkezinde yer alan 6 birinci basamak sağlık kuruluşuna başvuran 18 yaş ve üzeri 2560 kişi oluşturmaktadır. Algılanan sağlık WHOQOL-BREF ölçeğindeki genel sağlık sorusu ile değerlendirilmiştir. Analizlerde, algılanan sağlık sorusuna “hiç hoşnut değil” ve “çok az hoşnut” yanıtlarını verenler algılanan sağlığı kötü olanlar olarak değerlendirilmiştir. Bulgular: Algılanan sağlığı kötü olanların sıklığı % 8,9’dur. İki değişkenli karşılaştırmalarda işsizlere göre algılanan sağlığın kötü olma riski sırasıyla mavi yakalılarda (OR:0,43, %95 GA:0,22-0,88), kendi hesabına çalışanlarda (OR:0,33, %95 GA:0,16-0,69) ve beyaz yakalılarda (OR:0,29, %95 GA:0,14-0,59) daha düşük iken, riskin en düşük olduğu grup işverenlerdir (OR:0,06, %95 GA:0,01-0,47). Algılanan sağlığın kötü olmasını etkileyen faktörlerin lojistik regresyon analizi sonuçlarına göre herhangi bir yakınması olanlarda ve kronik hastalığı olanlarda algılanan sağlığın kötü olma riski daha yüksek iken, yüksek gelir (3. ve 4. gruplar) ve sosyoekonomik gruplarda (3. grup) risk daha düşüktür. “Bağıl risk”, “risk farkı”, “toplum için atfedilen risk” değerleri sırasıyla gelir grupları ve sosyal sınıflar için 2,48 ve 16,92; %7,7 ve %20 ,7; %40,2 ve %85,4 olarak bulunmuştur. Gelir gruplarına göre konsantrasyon indeksi - 0,198’dir. Sonuç: Sosyoekonomik gruplar, gelir grupları, sosyal sınıflar arasında saptanan algılanan sağlık eşitsizlikleri, sağlığın toplumsal kategoriler arasında adaletsiz dağıldığını göstermektedir. Algılanan sağlığı belirlediği saptanan değişkenler, sağlıkta eşitlik için istihdam artırıcı ve gelir dağılımını düzeltici ekonomi politikalarına gereksinimi ortaya çıkarmaktadır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tıbbi İnformatik Genel ve Dahili Tıp Sağlık Politikaları ve Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri Sağlık Bilimleri ve Hizmetleri

Perceived health status and social determinants in applicants to primary health services

Öz:

Introduction: It is known that perceived health status is a strong determinant of mortality and also a criterion determining the use of health services. Objective: This study seeks to determine health and social characteristics that affect perceived health status in those applying to primary health services. Methodology: Participants to the survey are 2,560 persons at age 18 and over who applied to 6 primary health centers at the province centre of Ankara. Perceived health status is assessed with the overall health question in the WHOQOL-BREF scale. In analyses conducted, those giving such responses as “not satisfied at all” and “barely satisfied” to the question on perceived health status are classified as in “poor health status”. Findings: The frequency of “poor health status” is 8.9%. In two-variable comparisons, the risk of “poor health status” with respect to unemployed people is lower by (OR: 0.43, 95% GA: 0.22- 0.88) among blue collar workers, (OR: 0.33, 95% GA: 0.16-0.69) among self-employed and by (OR: 0.29, 95% GA: 0.14-0.59) among white collar workers. The group with the lowest risk is employers (OR: 0.06, 95% GA: 0.01-0.47). According logistic regression analysis of factors affecting the perception of “poor health status”, while the risk of this perception is higher among those with some health complaint and chronic illness it is lower among higher income (3rd and 4th groups) and socioeconomic status (3rd group) groups. “Relative risk”, “risk difference” and “socially attributable risk” values for income groups and social classes were found, respectively, as 2.48 and 16.92; 7.7% and 20.7%; 40.2% and 85.4%. The concentration index for income groups is - 0.198. Conclusion: Inequalities in perceived health status observed between socioeconomic groups, income groups and social classes suggest unfair distribution across social categories. Variables identified as affecting perceived health status point out to the need for economic policies generating employment and improving income distribution for equality in health.

Anahtar Kelime:

Konular: Tıbbi İnformatik Genel ve Dahili Tıp Sağlık Politikaları ve Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri Sağlık Bilimleri ve Hizmetleri

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2013) Strateji Geliştirme Başkanlığı Temel Sosyoekonomik Göstergeler http://sgb.aile. gov.tr/upload/sgb.aile.gov.tr/mce/2012/ gosterge_istatistik/te- mel_sosyoeko_gosterg.pdf (erişim : 21.01.2014)
Barata R.B., Ribeiro M.C., Silva Z.P., Antunes J.L. (2013) Social class: concepts and operationalization models in health research. Rev Saude Publica. 47(4):647-655.
Barros MB, Zanchetta LM, Moura EC, Malta DC. (2009) Self-rated health and associated factors, Brazil, 2006.Rev Saude Publica. 43 Suppl2:27-37.
Belek İ. (1998a) Sağlıkta Eşitsizlik: Önlenebilir ve Kabul Edi- lemez Bir Politik Ekonomi Sorunu Toplum ve Hekim, 13 (2).
Belek İ. (1998b) Algılanan Sağlıkta Sınıfsal ve Sosyoekonomik Eşitsizlikler Antalya’da Bir Alan Araştırması. Toplum ve Hekim 13 (4): 292-99.
Belek İ (1999), Sınıflar, Sağlık Düzeyleri, Sağlık Hizmeti Kullanımları ve Yararlandıkları Sağlık Kurumları Antalya’da İki Bölge Yedi Sınıf Toplum ve Hekim 14 (1): 55-67.
Belek İ. (2004) Sosyoekonomik Konumda ve Sağlıkta Sınıfsal Eşitsizlikler Antalya’da Beş Yıllık Bir Araştırma, Türk Tabipleri Birliği Yayınları.
Bobak M, Pikhart H, Rose R, Hertzman C, Marmot M. (2000) Socioeconomic factors, material inequalities, and perce- ived control in self-rated health: cross-sectional data from seven post-communist countries. Soc Sci Med. 51(9):1343-50.
Boratav K. (2004) İstanbul ve Anadolu’dan Sınıf Profilleri, 2. Baskı İmge Kitabevi. S:23-32.
Borell C., Muntaner C., Benach J., Artazcoz L. (2004) Social class and self reported health status among men and women: what is the role of work organisation household material standarts and household labour? Social Science and Medicine, 58:1869-1887.
Bowker S.L., Pohar S.L., Johnson J.A. (2006) A cross-sectional study of health-related quality of life deficits in individuals with comorbid diabetes and cancer. Health Qual Life Outcomes. 22;4:17, Mar 2006.
CDC (2013) Morbidity and Mortality Weekly Report Novem- ber 22 vol: 62 no: 3 p: 31.
Clarke P.M., Gerdtham U.G., Connelly L.B.A (2003) Note on decomposition of the health concentration index. Health Economics 12: 11-516.
Doorslaer EV, Wagstaff A, Bleichrodt H, Calonge S, Gerdtham UIf-G, Gerfin M, Geurts J, Gross L, Hakkinen U, Leu RE, O’Donnell O, Propper C, Puffer F, Rodriguez M, Sund- berg G,Winkelhake O. (1997) Income-related inequalities in health: some international comparisons. Journal of Health Eco- nomics 16: 93-112.
Erengin K.H., Dedeoğlu N. (1997) Sağlığı Ölçmenin Kolay Bir Yolu: Algılanan Sağlık, Toplum ve Hekim , Cilt :12, Sayı : 77.
Erengin K.H., Dedeoğlu N. (1998a) Sağlıkta Eşitsizliğin Gös- terilmesi, Toplum Ve Hekim, 13(2):105-109.
Erengin H., Dedeoğlu N. (1998b) Sağlıkta Eşitsizlik: Antalya Kent Merkezinde 15 Yaş ve Üzeri Kişilerde Morbiditede Farklılıklar, Toplum ve Hekim 13(2):140-143.
Eğilmez (2013) Gini şişeden çıktı 24 Eylül 2013 http://www. mahfiegilmez.com/2013/09/gini-siseden-ckt.html (erişim : 21.01.2014)
Fertman C.I., Allensworth D.D., Auld M.E. (2012) Sağlığı Geliştirme Programlarının Tanımı içinde editörler: Fertman CI, Allensworth DD. Sağlığı Geliştirme Programları Teoriden Pratiğe.The Society for Public Health Education /Sağlık Bakanlığı.Ankara
Fidan D, Ünal B, Demiral Y. (2003) Sağlığa İlişkin Yaşam Kalitesi Kavramı ve Ölçüm Yöntemleri. Sağlık ve Toplum, 13 (3).
Fidaner H., Elbi H., Fidaner C., Eser S.Y., Eser E. (1999) WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF’in Psikometrik Özellikleri, 3 P. cilt:7, Ek Sayı: 2, s: 23-40.
Gravalle H. (2003) Measuring income related inequality in health: standardisation and the partial concentration index. Health Economics. 12: 803-819.
Hämmig O., Bauer G.F. (2013) The social gradient in work and health: a cross sectional study exploring the relationship between working conditions and health inequalities BMC Pub- lic Health. 13:1170.
Hamzaoğlu O., Ulusoy M., Özkan Ö., Gökdoğan F. (2005) Bolu’da Yoksulluk ve Sağlık TÜBİTAK Proje No: SBB-3035. Ya- yımlanmamış Çalışma Raporu
Hosseinpoor AR; Williams JAS, Itani L, Chatterji S. (2012) Socioeconomic inequality in domains of health: results from the World Health Surveys BMC Public Health 12:198.
Humphries K.H., Doorslaer E.V. (2000) Income-related health inequality in Canada. Social Science&Medicine 50; 663-671.
Kakwani N.,Wagstaff A., Doorslaer E. (1999) Socioeconomic inequalities in health: measurement, computation and statistical interference. Journal of Econometrics. 77:87-103.
Kartal A., Özsoy S. A. (2004) 15 Yaş ve Üzeri Kadın ve Erkeklerde Algılanan Sağlık Durumunun Değerlendirilmesi, Sağlık ve toplum, 14 (1).
Kennedy BP, KawachiI, Glass R, Prothrow-Stigh D. (1998) İncome distribution, socieconomic status and self rated health in the United states: multilevel analysis. BMJ. 317: 917-921.
Kim IH, Khang YH, Cho SI, Chun H, Muntaner C. (2011) Gender, professional and non-professional work, and the changing pattern of employment-related ınequality in poor self- rated health, 1995-2006 in South Korea. Journal of Preventive Medicine and Public Health. Vol. 44, No. 1, 22-31.
Koçoğlu D, Akın B. (2009) Sosyoekonomik eşitsizliklerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve yaşam kalitesi ile ilişkisi. Dokuz eylül üniversitesi hemşirelik yüksek okulu elektronik dergisi 2 (4), 145-154.
Kunst A.E., Mackenbach J.P. (1994) Measuring socioeconomic ineqalities in health, WHO, Regional Office for Europe. Copenhagen Lahelma E, Martikainen P, Laasonen M, Aittomaki A. (2004)
Pathways between socioeconomic determinants of health J. Epidemiol. Community Health 58: 327-332,
Lima-Costa M.F., Oliverian J., Araujo F., Uchoa E. (2005) Differences in self–rated health among older adults according to socioeconomic circumstances: The Bambui health and aging study. Cad. Saude Publica, 21(3):830-839.
Mas F.S., Allensworth D.D., Jones C.P. (2012) Sağlık Eşitsizliklerini Ortadan Kaldırmak İçin Tasarlanmış Sağlığı Geliştirme Programları içinde editörler: Fertman CI, Allensworth DD. Sağlığı Geliştirme Programları Teoriden Pratiğe. The Society for Public Health Education / Sağlık Bakanlığı. Ankara
Molarius A, Berglund K, Eriksson C, Lambe M, Nordström E, Eriksson HG, Feldman I. (2007 ) Socioeconomic conditions, life style factors, and self-rated health among men and women in Sweden. Eur J Public Health. Apr;17(2):125-33.
Morasae E.K, Forouzan A.S, Majdzadeh R., Asadi-Lari M., Noorbala A.A, Hosseinpoor A.R. (2012) Understanding determinants of socioeconomic inequality in mental health in Iran’s capital, Tehran: a concentration index decomposition approach International Journal for Equity in Health. 11:18.
Nesanır N, Eser E. (2010) Türkiye’de sağlık alanında kullanılmak üzere bir sosyoekonomik indeks denemesi TAF Preventive Medicine Bulltein 9 (4): 277-288.
Sözmen K, Baydur H., Simsek H., Ünal B. (2012) Decomposing socioeconomic inequalities in self assessed health in Turkey. International Journal for Equity in Health, 11 :73
Sümbüloğlu K. (1999) Sağlık Alanına Özel İstatistiksel Yöntemler. 3. bası Hatiboğlu Yayınları Ankara s:98.
Şimşek HG, Hünay T, Uçku R. (2010) Sosyal eşitsizliklerin koroner kalp hastalığı risk etmenlerine etkisi: İzmir’de topluma dayalı kesitsel bir çalışma. Anadolu Kardiyoloji Dergisi. 10:193-201.
Şimşek H., Kılıç B. (2012) Sağlıkta eşitsizliklerle ilgili temel kavramlarTürkiye Halk Sağlığı Dergisi 10(2).
TÜİK (2007) İşgücü, İstihdam Ve İşsizlik İstatistikleri Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi-1
TÜİK (2013a) Gelir ve yaşam koşuları araştırması 2012. TÜİK haber bülteni sayı: 13594, 23 Eylül 2013
TÜİK (2013b) Hane Halkı İşgücü İstatistikleri, 2012. TÜİK Ha- ber Bülteni sayı: 13455, 6 Mart 2013
Tüzün E.H., Eker L., (2003) Sağlık Değerlendirme Ölçütleri ve Yaşam Kalitesi , Sağlık ve Toplum , 13 (2).
Whitehead M. (2001) Eşitlik ve Sağlık: Kavram ve İlkeler Türk Tabipleri birliği ,2001
Windi Al A. (2005) The relations between symptons, somatic and psychiatric conditions, life satisfaction and perceived health. A pimary care based study. Health and Quality of Life Outcomes, 3:28.
Yang W., Kanavos P. (2012) The less healthy urban population: income-related health inequality in China. BMC Public Health, 12:804.
Yardım MS, Özcebe H. (2010) Ankara ili Çankaya ilçesinde 25 yaş ve üzeri nüfusun sağlık düzeyinde sosyoekonomik farklılıklar. Ege Tıp Dergisi 49 (1): 19-30
WB (2004) World Bank Activities, Quantitative Techniques For Health Equity Analysis: Tecnical Notes, Yiengprugsawan V., Lim L.L.Y, Carmichael G.A, Sidorenko A., Sleigh A.C. (2007) Measuring and decomposing inequity in self-reported morbidity and self-assessed health in ThailandInter- national Journal for Equity in Health, 6:23.
Windi Al A, Elmfelt D, Svardsudd K. (2002) The influence of perceived wellbeing and reported symptoms on health care utization: A population based study. Journal of Clinical Eepidemiology, 55: 60-66.

APA	Tuzun H, AYCAN S, İLHAN N (2014). Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. , 91 - 104.
Chicago	Tuzun Hakan,AYCAN Sefer,İLHAN N. Mustafa Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. (2014): 91 - 104.
MLA	Tuzun Hakan,AYCAN Sefer,İLHAN N. Mustafa Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. , 2014, ss.91 - 104.
AMA	Tuzun H,AYCAN S,İLHAN N Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. . 2014; 91 - 104.
Vancouver	Tuzun H,AYCAN S,İLHAN N Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. . 2014; 91 - 104.
IEEE	Tuzun H,AYCAN S,İLHAN N "Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri." , ss.91 - 104, 2014.
ISNAD	Tuzun, Hakan vd. "Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri". (2014), 91-104.

APA	Tuzun H, AYCAN S, İLHAN N (2014). Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. Toplum ve Hekim, 29(2), 91 - 104.
Chicago	Tuzun Hakan,AYCAN Sefer,İLHAN N. Mustafa Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. Toplum ve Hekim 29, no.2 (2014): 91 - 104.
MLA	Tuzun Hakan,AYCAN Sefer,İLHAN N. Mustafa Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. Toplum ve Hekim, vol.29, no.2, 2014, ss.91 - 104.
AMA	Tuzun H,AYCAN S,İLHAN N Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. Toplum ve Hekim. 2014; 29(2): 91 - 104.
Vancouver	Tuzun H,AYCAN S,İLHAN N Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri. Toplum ve Hekim. 2014; 29(2): 91 - 104.
IEEE	Tuzun H,AYCAN S,İLHAN N "Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri." Toplum ve Hekim, 29, ss.91 - 104, 2014.
ISNAD	Tuzun, Hakan vd. "Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranlarda algılanan sağlık ve sosyal belirleyicileri". Toplum ve Hekim 29/2 (2014), 91-104.