Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi

IYIBILGIN, ORHAN

Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi

Orhan İYİBİLGİN (Ordu Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Ordu, Türkiye)

Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

6 1

Yıl: 2014 Cilt: 16 Sayı: 29 Sayfa Aralığı: 69 - 88 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi

Öz:

Tercüme-i Tibyân Tefsiri, Padişah IV. Mehmed’in isteği üzerine Tefsîrî Mehmed Efendi lakabıyla meşhur, Muhammed b. Hamza el-Ayıntâbî ed-Debbağ tarafından yazılmıştır. Padişah, Ayıntâbî’den Arapça dil kaidelerine uygun olarak nâzil olan Kur’ân-ı Kerim’i Türkçe’ye çevirerek, onun manasındaki gizlilikleri, eşsiz hakikatleri, istiare ve ince misalleri açıklamasını istemiştir. Ayıntâbî de tefsirini yazdıktan sonra padişaha ve halkın istifadesine sunmuştur. Bazı bibliyografya kaynaklarında Tercüme-i Tibyân tefsirinin Şeyhülislam Debbağzâde Muham- med b. Mahmud’un eserleri arasında kaydedilmesine rağmen, bu tefsirin, Muhammed b. Hamza el-Ayıntâbî ed-Debbağ’a ait olan Tercüme-i Tibyân tefsiri olduğunu tespit edilmiştir. Ayıntâbî’nin tefsirini, Beğavî, Râzî ve Beydâvî’nin tefsirlerinden alıntılarla yazdığı, gerekli gördüğü yerlerde bu kaynaklardan başka eserlerden de alıntı yaptığı, bu tefsirin, Hızır b. Abdurrahman el- Ezdi’nin Tibyân tefsirinin tercümesi olmadığı tespit edilmiştir. Tefsirin kaynakları, metodu ve muhtevası hakkında bilgi vererek Ayıntâbî’nin yazmış olduğu bu tefsir ve müfessiri hakkındaki bilgiler tashih edilmiş, aynı zamanda Osmanlı Dönemi Tefsir Faaliyetleri içerisindeki doğru ve hak ettiği yeri alması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

The evaluation of Ayntâbi’s tercüme‐i Tibyân commentary with regard to content and method

Öz:

The Commentary of Terceme-i Tibyan was written by Muhammed b. Hamza el-Ayntabi ed-Deb- bağ, who was also known as Tefsîrî Mehmet Efendi, upon the will of Sultan IV. Mehmed. The Sultan wanted Ayıntâbî to translate Koran, the original of which is in Arabic, into Turkish and explain the secrets, unique truths, metaphors and graceful examples of it. After Ayntabi wrote the Commentary, he presented it to the Sultan and the the people. We realized that some of the commentaries of Tercüme-i Tibyân in our library were recorded in the name of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud. We also came across that in some bibliography sources, the commentary of Tercüme-i Tibyân was recorded among the Works of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud. We determined that the commentaries of Tercüme-i Tibyân which was recorded in the name of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud in our libraries was actually the commentary of Tercüme-i Tibyân which belonged to Muhammed b. Hamza el-Ayıntâbî ed-Debbağ. We determined that in the bibliography sources, this commentary was recorded among the works of Şeyhülislam Debbağzâde Muhammed b. Mahmud by mistake, in fact its author was Muhammed b. Hamza el-Ayıntâbî ed-Debbağ. Ayntabi wrote the commentary using the quotations from Begavi’s, Razi’s and Beydavi’s commentaries. He, when needed, used some other quotations, too. We also identified that this commentary wasn’t the translation of Hızır b. Abdurrahman el-Ezdi’s Tibyân commentary. In our study we evaluated resources of the commentary, the content and the method which Ayntabi followed while writing the commentary of Tercüme-i Tibyân by giving information. The information about the writer of Tercüme-i Tibyân and its interpreter was clarified. Besides, in our study we enlightened the position of this commentary /Tercüme-i Tibyân in the Commentary Activities in the Ottoman Age.

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Âkifzâde, Abdurrahman el‐Amâsî, Kitâbü’l‐mecmû’ fi’l‐meşhûd ve’l‐mesmû’, Millet Kütüphanesi Millet Kütüphanesi, (Ali Emiri Arabi), nr. 2527.
Arpa, Recep, Ayıntâbî Mehmed Efendi’nin Tibyân Tefsiri ve Osmanlı Toplumundaki Yorum Değeri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2005.
Ayıntâbî, Muhammed b. Hamza ed‐Debbağ es‐Sivâsî, Tercüme‐i Tefsir‐i Tibyân, İstanbul: Sultaniye Matbaası, 1283.
Aydar, Hidayet, Kur’ân‐ı Kerîm’in Tercümesi Meselesi, İstanbul, 1996.
Aydüz, Davut, Tefsir Çeşitleri ve Konulu Tefsir, İstanbul: Işık Yayınları, 2000.
Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l‐ârifin esmâu’l‐müellifîn ve âsâru’l‐musannifîn, İstanbul, 1955.
Beğavî, Ebu Muhammed el‐Huseyn b. Mes’ud el‐Ferrâ, Me’âlimu’t‐tenzîl, (thk; Halid Abdurrahman el‐Ak), Beyrut: Dârüʹl‐Maʹrife, 1987/1407.
Beydâvî, Nasruddin Ebu’l‐Hayr Abdullah b. Ömer, Envâru’t‐tenzîl ve esrâru’t‐te’vîl, Şeyhzâde Hâşiyesi, İstanbul: Hakikat Kitabevi, 1991.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtü’l‐Müfessirîn, İstanbul, 1973.
Birışık, Abdülhamit, “Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz‐i Kâşifî’nin Mevâhib‐i Aliyye’si”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XVII/1, Ankara, 2004. Brockelmann, Carl, G.A.L, Leiden, 1375/1956.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, Yedinci Baskı, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Cevherî, İsmail b. Hammad, es‐Sıhâh, Birinci Baskı, Beyrut: Daru’l‐Fikr, 1998. Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitâbu’t‐ta’rifât, Beyrut, 1988.
Çalışkan İsmail, “Tefsîrî Mehmed Efendi’nin Tefsîr‐i Tibyân Adlı Eserinin Osmanlı Dönemi Tefsir Faaliyetlerindeki Yeri ve Dönemin Siyasi‐Sosyal Yapısı İçin Anlamı”, Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları ‐I‐, İlim Yayma Vakfı, 1. Baskı, Haziran 2011.
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul: Eser Yayınları, 1971.
Ezdî, Hızır b. Abdurrahman, et‐Tibyân fî tefsîr’il‐Kur’ân, Süleymaniye Kütüphanesi, nr. 244, H. 726; Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, HK. 3506.
Girîdî, Sırrı, Tabakât ve Âdâb‐ı Müfessirîn, İstanbul: Der Saadet Matbası, 1302.
______, Sırr‐ı Furkân/Tefsîr‐i Sûre‐i Furkân, İstanbul: Dersaadet Matbası, 3. baskı, 1312.
Hamidullah, Muhammed, Kur’ân Tarihi ve Türkçe Tercümeler Bibliyografyası, haz. Sait Mutlu, İstanbul: Yağmur yayınları, 1965.
______, Le Saint Coran, Paris, 1989.
Hüseyin Kazım Kadri, Türk Lügati (Dili), Türk Dillerinin İştikakı ve Edebi Lügatleri, İstanbul, 1928.
İbn Manzûr, Ebu’l‐Fadl Cemâleddîn, Lisânü’l‐arab, Beyrut, 1374.
İyibilgin, Orhan, Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin Muhteva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi, Kastamonu, 2013.
Kefevî, Ebu’l‐Bekâ el‐Hüseynî, Külliyât, ‘Tercüme maddesi’, Bulak, 1253.
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l‐müellifîn: terâcimu musannifi’l‐müellifi’l‐kütübi’l‐ara‐ biyye, Beyrut: Dâru ihyâi’t‐türâsi’l‐Arabî, 1957.
Mehmed Süreyya, Sicill‐i Osmânî, İstanbul: Matbaa‐i Amire baskısından tıpkıbasımdır, 1308.
Müstekimzâde, Süleyman Saadettin, Davhatü’l‐Meşâyıh Osmanlı Şeyhü’l‐İslamları Biyografileri, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
Nüveyhid, Adil, Mu’cemu’l‐müfessirîn min sadri’l‐islam hatta’l‐asri’l‐hâdır, Beyrut: Müessesetu Nuveyhiziʹs‐Sekafî, 1986/1406.
Rıdvan Nafiz ve İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Sivas Şehri, İstanbul, 1928/1367. Sâmi, Şemseddin, Kâmusu’l‐a’lâm İstanbul,1308.
Şeyhî, Mehmed Efendi, eş‐Şekâikuʹn‐nuʹmâniyye ve zeyilleri: Vekâyiu’l‐fudalâ, nşr. Abdülkâdir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
Süyûtî, Celaleddin, el‐İtkân fî ulûm’il‐Kur’ân, Kahire: Dârüʹt‐Türas, 3. baskı, 1985.
Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu ıstılâhâti’l‐fünûn, İstanbul (Ofset), 1984.
Zebîdî, Muhammed Murtaza el‐Huseyni el‐Vasiti, Tâcu’l‐arûs, Mısır, 1306.
Zehebî, Muhammed Huseyn, et‐Tefsîr ve’l‐mufessirûn, Beyrut: Daru İhyai’t‐ Türâsi’l‐ Arabî, ts.
Zirikli, Hayreddin, el‐A‘lâm: kâmusu terâcimi li eşheri’r‐ricâl ve’n‐nisâi mine’l‐arab ve’l‐ müstağribîn ve’l‐müsteşrikîn, 2. Baskı, Kahire: Matbaatu Kustasus, 1954.
Zürkâni, Muhammed Abdülazim, Menâhilü’l‐irfân fî ulûmi’l‐Kur’ân, Kahire: Daru’l‐Hadis, ts.

APA	IYIBILGIN O (2014). Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. , 69 - 88.
Chicago	IYIBILGIN ORHAN Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. (2014): 69 - 88.
MLA	IYIBILGIN ORHAN Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. , 2014, ss.69 - 88.
AMA	IYIBILGIN O Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. . 2014; 69 - 88.
Vancouver	IYIBILGIN O Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. . 2014; 69 - 88.
IEEE	IYIBILGIN O "Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi." , ss.69 - 88, 2014.
ISNAD	IYIBILGIN, ORHAN. "Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi". (2014), 69-88.

APA	IYIBILGIN O (2014). Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(29), 69 - 88.
Chicago	IYIBILGIN ORHAN Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16, no.29 (2014): 69 - 88.
MLA	IYIBILGIN ORHAN Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.16, no.29, 2014, ss.69 - 88.
AMA	IYIBILGIN O Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2014; 16(29): 69 - 88.
Vancouver	IYIBILGIN O Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2014; 16(29): 69 - 88.
IEEE	IYIBILGIN O "Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi." Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16, ss.69 - 88, 2014.
ISNAD	IYIBILGIN, ORHAN. "Ayıntâbî’nin Tercüme‐i Tibyân Tefsirinin muhteva ve metod bakı‐ mından değerlendirilmesi". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/29 (2014), 69-88.