Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler

Fahri MADEN (Kastamonu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Kastamonu, Türkiye)
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi
41 0
Yıl: 2015 Cilt: 0 Sayı: 73 Sayfa Aralığı: 173 - 202 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler

Öz:
Yeniçeri-Bektaşi ilişkilerinin ne zaman ve nasıl başladığı konusu hala tartışmalıdır. İlk Os-manlı askeri birlikleri üzerinde Ahiliğin kesin bir etkisinin bulunduğu bilinmekle birlikteHacı Bektaş Veli kültü nün ocağın kuruluşundan itibaren Yeniçeriler arasında yayıldığı da va-kıadır. Dönemin canlı şahitlerinden Aşıkpaşazâde, Hacı Bektaş Velinin Osmanlı hükümdar-ları ile görüştüğü fikrine karşı çıkarken Yeniçerilerin giydiği börk ün de onunla ve Bektaşiliklebir ilgisinin olmadığını savunmaktadır. Bu durumda Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkilerinin ancakXVI. yüzyılda belirginleştiği söylenebilmektedir. Özellikle bu yüzyılın sonunda, Bektaşi şeyhve dervişlerinin Yeniçeri ordugâhında ikamet etirilmesiyle iki kurum arasında sarsılmazbir bağ meydana gelmiştir. Nitekim Yeniçerilik-Bektaşilik birlikteliği zaman zaman Yeniçeriisyanlarına Bektaşilerin de iştirak etmesiyle sonuçlanmıştır. Her ne kadar Sultan III. Selimdönemine kadar Bektaşilerin Yeniçeri isyanlarına katıldıklarına dair bilgilere tesadüf olun-muyorsa da Alemdar Mustafa Paşa olayında ve Vaka-i Hayriyede bazı Bektaşi şeyh ve der-vişlerinin Yeniçerilerle birlikte hareket etikleri anlaşılmaktadır. O kadar ki bu isyanlara kadarvaran ilişkiler 1826da iki kurumun birlikte yasaklanmasına ve aynı kaderi paylaşmalarına yolaçmıştır. Bu çalışmada Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkilerinin nasıl başladığı ve gelişme gösterdiğitespit edildikten sonra Yeniçeri isyanlarında Bektaşilerin aldıkları tutum incelenmektedir.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji

Janissaries-Bektashism relations and Bektashis in the revolts of janissaries

Öz:
When and how Janissaries-Bektashism relations started is still a controversial subject. Ak-hism, a definite efect on the first Otoman troops known as the Haci Bektas Veli kült, is a factthat has spread among the Janissaries from the foundation of the hearth. Aşıkpaşazâde expe-riencing witnesses of the period, the idea ofHaci Bektas Veli met with the Otoman rulers,while opposing Janissaries wore a börk . It is advocated that the börk is associated with Bek-tashism. In this case, the Janissaries-Bektashism relations can be barely said of a significantin the XVI. century. Especially at the end of this century, the Bektashi sheikh and dervishes the Janissary got to keep the camp residents that consist of an unbreakable bond betweenthe two institutions. Indeed, due to the relationship of the Janissaries-Bektashism, Janissaryuprisings resulted from time to time in the addition to Bektashis. Although, until the periodof Sultan Selim III, Bektashis Janissary uprisings did not have any information that they par-ticipated in the event of Alemdar Mustafa Pasha and the Vak a-i Hayriye, some of the Bektashisheikh and dervishes are understood to have acted in conjunction with the Janissaries. Somuch so that, up to the point of riots relations to act together, in 1826, the prohibition of thetwo institutions led them share the same fate. In this study, the beginnings and developmentof the Janissaries-Bektashism relations are identified and the atitude of Bektashis in Janis-sary rebellion is analyzed.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A. Arşiv Belgeleri
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A. MKT 1987/42.
  • BOA, Cevdet Adliye (C. ADL), 29/1734; C. ADL, 9/593.
  • BOA, Cevdet Askeriye (C.AS), 1042/45741; C.AS, 596/25109; C. AS, 615/25937; C.AS, 760/32062; C. AS, 920/39790; C. AS, nr. 45557.
  • BOA, Cevdet Dahiliye (C.DH), 62/3056; C. DH, 78/3869.
  • BOA, Cevdet Evkaf (C.EV), 280/14281; C.EV, 366/18585; C.EV, 55/2706.
  • BOA, Hat-ı Hümayun (HAT), 289/17328; HAT 510/25034; HAT 510/25034-B; HAT 510/25034-C; HAT 864/38542; HAT, 1056/43477; HAT, 1056/43477-B; HAT, 120/4900; HAT, 1275/49501; HAT, 278/16384; HAT, 284/17078; HAT, 289/17328; HAT, 290/17351; HAT, 293/17451; HAT, 294/17496; HAT, 332/19121- G; HAT, 340/19426; HAT, 340/19438; HAT, 341/19475; HAT, 393/20827-H; HAT, 438/22106-A; HAT, 500/24495; HAT, 504/24846; HAT, 725/34510.
  • BOA, İE.EV, nr. 4053, 5707.
  • BOA, Mühimme Deferi (MD), nr. 32, s. 204; MD, nr. 35, s.174, 188; MD, nr. 41, s. 484; MD, nr. 73, s. 302.
  • BOA, Mühimme-i Asakir Deferi, nr. 26, s. 14, 15, 89, 192-193.
  • Burdur Şer’iye Sicili, nr. 204, s. 2.
  • Bursa Şer’iye Sicili, nr. B. 317/558, v. 6a.
  • B. Kaynak Eserler ve Araştırmalar
  • Ahmed Cemâleddin Efendi. (1328). Bektâşî Sırrı nâm Risâleye Müdâfa‘a. Dersaâdet.
  • Ahmed Cevad. (1299). Tarih-i Asker-i Osmanî. İstanbul.
  • Ahmed Cevdet Paşa. (1309). Tarih-i Cevdet. IV-X-XII. Dersaâdet.
  • Ahmed Lütfi Efendi. (1290). Tarih-i Lütfi. I. İstanbul.
  • Ahmed Rasim. (1326-1327). Resimli ve Haritalı Osmanlı Tarihi. İstanbul.
  • AKDAĞ, M. (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları. İstanbul.
  • ALKN, M. (2009). “Yeniçeriler ve Bektaşîlik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 50, 243-260. AND, M. (1971). “XVI. Yüzyılda Acemi ve Yeniçeri Ocağı”. Hayat Tarih Mecmuası, I/2. 13- 17.
  • Ankara Vilayeti Salnâmesi. (1290, 1325) . Ankara.
  • ARSLAN, M. (2000). “Yeniçeriliğin Kaldırılmasına Dair Edebî Bir Metin: Aynî’nin Manzum Nusretnâmesi”. Osmanlı Edebiyat, Tarih, Kültür Makaleleri. İstanbul. 319-370.
  • ASLAN, S. (2004). “Yeniçeri ve Kapıkulu Süvarilerinin İsyanlarına İlişkin Bir Analiz”. Cum- huriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. XXVIII/1. 89-101.
  • Aşıkpaşazade Tarihi. (1332). İstanbul: Tarih-i Osmanî Encümeni Neşri.
  • BERKES, N. (1978). Türkiye’de Çağdaşlaşma . İstanbul.
  • BİRGE, J. K. (1937. Te Bektashi Order of Dervishes. Londra.
  • BROWN, J. P. (1868). Te Dervishes or Oriental Spiritualism. Londra.
  • BUSBECG, O. G. (Tarihsiz). Türkiye’yi Böyle Gördüm. haz. Aysel Kurutluoğlu.Tercüman 1001 Temel Eser.
  • Câbî Ömer Efendi. (2003). Câbî Târihi (Târîh-i Sultan Selîm-i Sâlis ve Mahmud-ı Sânî) Tahlîl ve Tenkidli Metin. I-II. haz. Mehmet Ali Beyhan. Ankara.
  • CHABERT, T. (2000). “Hacı Bektaş ve Yeniçeri Ocağı’nın Kuruluşu”. çev. Metin And.Pir Sultan Abdal Dergisi. 41. 48-61.
  • CLEMENT, C. E. (1895). Constantinople Te City of the Sultans. Boston.
  • ÇAMUROĞLU, R. (1991). Yeniçerilerin Bektaşiliği ve Vaka-i Şerriye. İstanbul. Çelebizâde Asım Efendi. (1282). Tarih-i Çelebizâde. İstanbul.
  • DANİŞMEND, İ. H. (1948). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. II. İstanbul. Deferdar Sarı Mehmed Paşa. (1995). Zübde-i Vekâyiât, haz. A. Özcan. Ankara. Deferdar Sarı Mehmed Paşa. (1969). Nesayihü’l-Vüzera ve’l-Ümera . der. H. R. Uğural. Ankara.
  • EĞRİ, O. (2002). “Yeniçeri Ocağının Manevi Eğitimi ve Bektaşilik”. Hacı Bektaş Veli Araştır- ma Dergisi. 24. 113-132.
  • EROL, M. (2003). “Azbî Baba ve Divanı”. Türkbilig (Eski Türk Edebiyatı Özel Sayısı). 6. 168- 186 .
  • Esad Efendi. (1243). Üss-i Zafer. İstanbul.
  • Esad Efendi. (2000). Vak‘anüvis Es‘ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle) 1237-1241/1821-1826. haz. Ziya Yılmazer. İstanbul.
  • Evliya Çelebi. (1996-2001-2003). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. I-IV-V-VII-VIII-X. haz. Orhan Şaik Gökyay-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dankof-İ. Sezgin. İstanbul.
  • FARLANE, C. M. (1829). Constantinople in 1828. Londra.
  • FARLANE, C. M. (1850). Turkey and Its Destiny. I. Philadelphia.
  • FAROQHİ, S. (2002). “Nüfuz Mücadeleleri, Yapı Sorunları ve Yeniçerilerin Sorunlu Rolleri: Bektaşilerin 1826 Öncesi Tarihine Bir Katkı”. Toplumsal Tarih. 97. 17-25.
  • FAROQHİ, S. (1975). “XVI-XVIII. Yüzyıllarda Orta Anadolu’da Şeyh Aileleri”. Türkiye İkti- sat Tarihi Semineri (8-10 Haziran 1973 Ankara) Metinler/Tartışmalar. Ankara. 197-229.
  • FAROQHİ, S. (2003). Anadolu’da Bektaşilik. çev. Nasuh Barın. İstanbul.
  • GAUTİER, T. (1853). Constantinople. Paris.
  • GAUTİER, T. (1912). Te Travels of Téophile Gautier-Constantinople. Translated and edited. F. C. de Sumichrast. Boston.
  • Gelibolulu Mustafa Ali Efendi. (1997). Kitâbü’t-Târih-i Künhü’l-Ahbar. haz. Ahmet Uğur vd. I. Kayseri.
  • GÖLPINARLI, A. (1947). “Bektâşîlik”. Aylık Ansiklopedi. IV/41. 1199.
  • GÖLPINARLI, A. (1963). Alevî-Bektaşi Nefesleri. İstanbul.
  • GÜNDÜZ, İ. (1989).Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. İstanbul.
  • Hadidî. (1991). Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523). haz. N. Öztürk. İstanbul.
  • Hafız Hızır İlyas. (1987). Letaif-i Enderun (Tarih-i Enderun). çev. Cahit Kayra. İstanbul.
  • Hammer. (1329-1330). Devlet-i Osmâniyye Tarihi. I-V. trc. Mehmed Atâ. İstanbul.
  • HASLUCK, F. W. (1928). Bektâşilik Tedkîkleri. trc. Râgıb Hulûsi. İstanbul.
  • Hezarfen Hüseyin Efendi. (1998). Telhisü’l-Beyan fî Kavânîn-i Âl-i Osman . haz. S. İlgürel. An- kara.
  • İbn-i Kemal. (1983). Tevârih-i Âl-i Osman. II. haz. Şerafetin Turan. Ankara.
  • KR, M. (1990). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul.
  • Kemal. (2001). Selâtîn-nâme (1299-1490). haz. Necdet Öztürk. Ankara. Koca Sekbanbaşı. (1332). Hülâsatü’l-Kelam fî Reddi’l-‘Avâm . İstanbul.
  • KOCA, Ş. (2005). Bektâşîlik ve Bektâşî Dergahları. İstanbul.
  • KOÇU, R. E. (1964).Yeniçeriler. İstanbul.
  • KOÇU, R. E. (1959). “Alemdar Paşa Vakası”. İstanbul Ansiklopedisi. II. 600.
  • KÖPRÜLÜ, F. (1988).Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Ankara.
  • KÖPRÜLÜ, F. (1976).Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıfar. Ankara.
  • KÖPRÜLÜ, O. F. (2006). “Usta-zâde Yunus Bey’in Meçhul Kalmış Bir Makalesi Bektaşiliğin Girid’de İntişarı”. Orhan Köprülü Makaleler. haz. Bilgehan Atsız Gökdağ. Ankara. 154- 196.
  • KÖSE, M. Z. (2009). “Yeniçeri Ocağının Bektaşileşme Süreci ve Yeniçeri-Bektaşi İlişkileri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Dergisi. 49. Ankara. 195-207.
  • Lütfi Paşa. (2001). Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman . haz. K. Atik. Ankara.
  • MANTRN, R. (1990). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul (Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi). I. çev. Kılıçbay-Özcan. Ankara.
  • MARTİN, G. (2007). İstanbul’a Seyahat. çev. İsmail Yerguz. İstanbul.
  • Mehmed Neşrî. (1983). Neşrî Tarihi. I. haz. Mehmet Altay Köymen. Ankara.
  • Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî. II. haz. Nuri Akbayar. İstanbul.
  • Muallim Naci. Tarih-i Selâtin-i Âl-i Osman . Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi. Yazma nr. 525.
  • Mustafa Nuri Paşa. (2008). Netâyicü’l-Vukû‘ât (Kurumlarıyla Osmanlı Tarihi). I-IV. haz. Yıl- maz Kurt. Ankara.
  • MUTLU, Ş. (1994). Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışı ve II. Mahmud’un Edirne Seyahati Mehmed Dâniş Bey ve Eserleri. İstanbul.
  • Müneccimbaşı Ahmed Dede. (1974). Sahaifü’l-Ahbar fî Vekayiü’l-A’sâr. II. çev. İsmail Erün- sal. İstanbul.
  • Naîmâ Mustafa Efendi. (2007). Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyin fî HulâstiAhbâri’l- Hâfikayn). III-IV. haz. M. İpşirli. Ankara.
  • Namık Kemal. (1326).Osmanlı Tarihi. İstanbul.
  • Nişancı Mehmed Paşa. (1279). Tarih-i Nişancı. İstanbul.
  • NOYAN, B. (2003). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. VI. Ankara.
  • Oruc Beg Tarihi. (2007). Tıpkıbasım. haz. Necdet Öztürk. İstanbul.
  • ORTAYLI, İ. (1999). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul.
  • Otman Baba Velâyetnâmesi (Tenkitli Metin). (2007). haz. Kılıç-Arslan-Bülbül. Ankara.
  • ÖNGÖREN, R. (2000). Osmanlılarda Tasavvuf Anadolu’da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl). İstanbul.
  • ÖZBİLGEN, E. (2003). Bütün Yönleriyle Osmanlı (Âdâb-ı Osmâniyye). İstanbul.
  • PALMER, J.A.B. (2000). “Yeniçerilerin Kökeni”. çev. Mehmet Öz, Söğüt’ten İstanbul’a -Os- manlı Devleti’nin Kuruluşlu Üzerine Tartışmalar-. Ankara. 483- 485.
  • Peçevi İbrahim Efendi. (1981). Peçevi Tarihi. haz. Bekir Sıtkı Baykal. Ankara.
  • PETROSYAN, İ. E. (1987). Mebde’-i Kanûn Yeniçeri Ocağı Tarihi. Moskova.
  • SAKOĞLU, N. (1994). “Vak’a-i Hayriye”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. VII. 357- 359.
  • Selanikli Hilmi. (1329). Musavver Büyük Osmanlı Tarihi. I. Dersaadet.
  • SERTOĞLU, M. (1958). Resimli Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul.
  • SLADE, A. (1833). Records of Travels in Turkey, Greeceand of a Cruise in Te Black Sea with the Capitan Pasha,intheyears 1829, 1830 and 1831. London.
  • Solakzâde Mehmed Hemdemî Çelebi. (1989). Solakzâde Tarihi. II. haz. Vahid Çabuk. Ankara.
  • SOYYER, A. Y. (1999). “XVIII-XIX. Yüzyıllarda Bektaşîlik-Devlet İlişkileri”. Arayışlar -İnsan Bilimleri Araştırmaları-. 1. 75-96.
  • Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi. (2008). Şânizâde Târîhi (1223-1237/1808-1821). haz. Ziyâ Yılmazer. İstanbul.
  • Şemseddin Sami. (1316). Kâmusü’l-‘Alâm. II. İstanbul.
  • ŞİRİN, V. (2002). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye Ordusu ve Seraskerlik . İstanbul.
  • Şirvânlı Fatih Efendi. (2001). Gülzâr-ı Fütûhat (Bir Görgü Tanığının Kalemiyle Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışı). haz. Mehmet Ali Beyhan. İstanbul.
  • Takvim-i Vekâyî, nr. 68, 6 Ağustos 1833.
  • TANMAN, M. B. (1994). “Perişan Baba Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. VI. 242-243.
  • TANMAN, M. B. (1994). “Şahkulu Sultan Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. VII. 128-132.
  • Taylesanizâde Hafız Abdullah Efendi. (2003). İstanbul’un Uzun Dört Yılı (1785-1789). haz. Feridun M. Emecen. İstanbul.
  • TOT, B. de. (Tarihsiz). Türkler ve Tatarlara Dâir Hâtıralar. trc. M. R. Uzmen. İstanbul.
  • TUNÇAY, M. ve CAN, B. B. (2002). “Yeniçeriler, Bektaşiler ve Modernleşme Süreci (Reha Çamuroğlu ile Söyleşi)”. Toplumsal Tarih . XVII/97. 7-16.
  • UZUNÇARŞILI, İ. H. (1942). Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yıllıkoğlu Süley- man Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa. İstanbul.
  • UZUNÇARŞILI, İ. H. (1984). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. I. Ankara.
  • VAROL, M. (2011). Bektaşiliğin İlgası Sonrasında Osmanlı Devleti’nin Tarikat Politikaları (1826-1866). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Dok- tora Tezi. İstanbul.
  • YÜCER, H. M. (2003). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl). İstanbul.
APA Maden F (2015). Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. , 173 - 202.
Chicago Maden Fahri Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. (2015): 173 - 202.
MLA Maden Fahri Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. , 2015, ss.173 - 202.
AMA Maden F Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. . 2015; 173 - 202.
Vancouver Maden F Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. . 2015; 173 - 202.
IEEE Maden F "Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler." , ss.173 - 202, 2015.
ISNAD Maden, Fahri. "Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler". (2015), 173-202.
APA Maden F (2015). Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0(73), 173 - 202.
Chicago Maden Fahri Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 0, no.73 (2015): 173 - 202.
MLA Maden Fahri Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, vol.0, no.73, 2015, ss.173 - 202.
AMA Maden F Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2015; 0(73): 173 - 202.
Vancouver Maden F Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2015; 0(73): 173 - 202.
IEEE Maden F "Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0, ss.173 - 202, 2015.
ISNAD Maden, Fahri. "Yeniçerilik-Bektaşilik ilişkileri ve Yeniçeri isyanlarında Bektaşiler". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 73 (2015), 173-202.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
22-04-2024 21:13

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları