ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI

Oktay ÖZGÜL (Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Erzurum, Türkiye)
Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi
17 0
Yıl: 2015 Cilt: 5 Sayı: 10 Sayfa Aralığı: 169 - 198 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI

Öz:
İnsanlık tarihi yazı ile başlatılır. Yazılı dönemden önceki zamanlar ve insanların yaşamı hakkındaki bilgilere ise arkeolojik bulgular, insanların mağara duvarlarına yapmış olduğu resimler vb. deliller sayesinde ulaşabiliyoruz. Tarihin erken çağlarından itibaren kaya resimleri ya da petroglifler, kaya yüzeylerine veya mağara duvarlarına yapılmıştır. Bunlardan bazıları dövme ve kazıma tekniği ile yapılırken, bazıları da çizme ve boyama tekniği ile yapılmışlardır. Yazılı kültürün ilk aşamasını oluşturan petrogliflere ve damgalara Türk kültürünün hâkim olduğu hemen bütün coğrafyalarda rastlamak mümkündür. Moğolistandan başlayıp Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Doğu Avrupa, Kafkaslar, Anadolu, İran vb. tarih boyunca Türklerin yayılmış olduğu coğrafyalarda sıkça karşılaşılan kaya üstü resimleri, bilim adamları arasında sıkça tartışılan konular arasındadır. Birbirinden binlerce km uzaklıkta ve farklı coğrafyalarda ortaya çıkan bu petrogliflerde ve damgalarda üslup birliği, yapım tekniği ve yapıldığı yerler bakımından büyük bir benzerlik hâkimdir. Bu benzerlik bize, kaya resimlerinin aynı kökten geldiğini, aynı kültür dairesinden çıktıklarını ve farklı coğrafyalara çeşitli göç yollarıyla ulaştıklarını göstermektedir. Anadolu bozkırının giriş kapısı olan Doğu Anadolu Bölgesi ve Erzurum, kaya resimleri bakımından Türkiyenin zengin bir bölgesini oluşturmaktadır. Bölgemizde daha önce çalışmaları yapılan Karayazı Cunni Mağarası, ve Şenkayada yeni tespiti yapılan kaya üstü panoları, yazısız devirlerden önceki ve sonraki Anadolu Türk tarihi hakkında çeşitli bilgiler verecek özellikler taşımaktadırlar. Bölgede yapılacak kapsamlı yüzey araştırmaları ve çalışmalar sayesinde konunun daha iyi aydınlatılacağını düşünmekteyiz.
Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji Tarih Etnik Çalışmalar Kültürel Çalışmalar Sanat

ROCK PANELS OF ERZURUM REGION

Öz:
History of mankind starts with writing. We can reach the information about pre-writing period and people's lives through archaeological findings, cave pictures on the walls of caves by ancient people and so on. Since the dawn of history, early rockpaintings or petroglyphs were made on rock surfaces or walls of the caves. While some of them were done with tattoos and carving technique, some of them were made by drawing and painting techniques. Petroglyphs and stamps that create the first phase of the written culture can be found in almost all regions where Turkish culture is dominant. Starting from Mongolia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Eastern Europe, the Caucasus, Anatolia, Iran and so on, the rockpaintings are frequently encountered in the regions where Turks geographically spread over throughout history, and are among the issues debated among scientists. Unity of style of petroglyphs and stamping appearing from thousands of miles and in different regions from each other has a great similarity in terms of construction technique and places .This similarity shows us that the rock paintings are from the same root, the same culture, and they reached a variety of different geographies through migration routes. Erzurum, the gateway to the Anatolian steppe, and Eastern Anatolia of Turkey, is a rich region in terms of rockpaintings. In our region, previously studied Karayazi Cunni cave and newly discovered rock panels at Şenkaya have characteristics that may reveal a variety of information about the history of Anatolia before and after unwritten periods. Thanks to the extensive surface expeditions and studies in the region, we believe the issue will be better explained.
Anahtar Kelime:

Konular: Arkeoloji Tarih Etnik Çalışmalar Kültürel Çalışmalar Sanat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksoy, Mustafa “Türklerde At Kültürü Ve Kımız”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, İstanbul, 1998.
  • Alok, Ersin, Anadolu’da Kayaüstü Resimleri, İstanbul, 1988.
  • Belli, Oktay, “Türk Dünyası’ndaki Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykellerin Anadolu’daki İzleri”, Türk Kültürü, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 2004.
  • Bingöl, Akın, “Karayazı’da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar”, Atatürk Üniversitesi Fen‐Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi‐2/28‐29, Erzurum, 2002.
  • Ceylan, Alpaslan, “Anadolu’daki İlk Türk Yerleşmelerinden Cunni Mağarası”, Türkler Ansiklopedisi, C: 6, Ankara, 2002.
  • Ceylan, Alpaslan, “Doğu Anadolu’da İlk Türk İzleri”, XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 2006.
  • Ceylan, Alpaslan, “Doğu Anadolu’da Kaya Resimlerinin Türk Tarihi Açısından Önemi”, Bilim ve Ütopya, S. 163, 2008.
  • Ceylan, Alpaslan, “Erzurum ve Çevresinde Erken Dönem Türk İzleri”, Türk Kültürü, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 2004.
  • Ceylan, Alpaslan, “Türk Dünyasından Yeni Kaya Resimleri”, XVII. TTK, Kongresi Sempozyum Bildirileri, Ankara, 2014 (Baskıda). Çay, Abdülhaluk, Anadolu’da Türk Damgası, Ankara, 1983.
  • Çoruhlu, Yaşar, “Türk Sanatında Av Sembolizmi”, Arkeoloji Sanat, C.V, no; 76, 1997.
  • Çoruhlu, Yaşar, Erken Devir Türk Sanatı, İstanbul, 2007.
  • Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul, 2006.
  • Demir, Necati, “Türk Tarihinin ve Kültürünün Kaynağı Olarak Kaya Üzeri Resimler (Petroglifler) ve Yazılar”, Zeitschriftfürdie Welt der Türken, ZfWT Vol. 1. No 2009.
  • Doğan, İsmail, “Runik Yazının Gelişim Coğrafyası ve Yayılma Sahası”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten 2000.
  • Enveroğlu, İlham, “Çağdaş Azerbaycan Resim Sanatında Eski Türk Damgalarının Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Konya 2005.
  • Erinç, Sırrı, Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul, 1953.
  • Esin, Emel, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul, 2001.
  • Esin, Emel, İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İstanbul, 1978.
  • Esin, Emel, Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul, 2004.
  • Esin, Emel, Türk Kültür Tarihi İç Asya’daki Erken Safhalar, Ankara, 1985.
  • Graç, A. D., “Voprosı Datirovski Semantiki Drevnetyurkski Tamgoobraznıh İzobrajeniy Gornogo Kozla”, Tyurkologiçeskiy Sbornik, Moskva, 1973. Gumilev, Lev, Eski Türkler, Çeviren: Ahsen Batur, İstanbul, 1999.
  • Günaşdı, Yavuz, “Erzurum-Şenkaya’da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2007. http://mc2. vicnet.net.au/home/date/web/index.html.
  • İnan, Abdülkadir, “İkinci Pazırık Kurganı”, Belleten XVI/61, Ankara, 1952.
  • İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler, Ankara, 1968.
  • İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK, Ankara, 2006.
  • İnan, Abdülkadir, “Manas Destanı”, Makaleler ve İncelemeler, Ankara, 1987.
  • Karadavut, Z. – Yeşildal, U. Y., “Anadolu-Türk Folklorunda Geyik”, Milli Folklor Dergisi, Yıl 19, S. 76, 2007.
  • Kaşgarlı, Mahmut, Divan-i Lügat-it-Türk, 1985.
  • Ketin, İhsan, Türkiye jeolojisine Genel Bir Bakış, İstanbul, 1983.
  • Khujanazarov, M.,“Petroglyphs of Uzbekistan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek, 2001.
  • Koşay, H. Z, Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Ankara, 1984.
  • Lıvşıts, V. A., “Eski Türk Runik Yazısının Ortaya Çıkışı Üzerine”, Çeviren: S. Gömeç- T. Ölçekçi, AÜDTCFD, C:20, S. 31.
  • Mert, Osman, “Kemaliye’de Eski Türk İzleri: Dilli Vadisi’ndeki Petroglif ve Damgalar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S; 34, Erzurum, 2007, s. 233-254,
  • Naskali, G. E., Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1995.
  • Orkun, H. Namık, Eski Türk Yazıtları, Ankara,1994.
  • Ögel, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul, 1988.
  • Özgül, Oktay, “Eskiçağda (Yukarı) Aras Vadisi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora tezi), Erzurum, 2011.
  • Özkan, Haldun, “Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Mezar Geleneğini Sürdüren Bezemeli Mezar Taşları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 2000.
  • Radloff, Wilhelm, Atlas Drevnostey Mongolii [Moğolistan Tarihi Eserleri Atlası],(Trudı Orhonskoy Ekspeditsii) Orhun Seferi Araştırmaları I. Baskı, Saintpetersburg, 1892. Samashev, Z., “Petroglyphs of Kazakhstan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek, 2001.
  • Saraçoğlu, Hüseyin, Doğu Anadolu Bölgesi, İstanbul, 1989.
  • Somuncuoğlu, Servet, Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul, 2008.
  • Soylu, G 1978, “Anadolu Prehistorik Devirlerinde Avcılık İzleri" Antropoloji, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 8, (1973- 1974).
  • Tarkan, Tevfik, “Ana Çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi ve Çevresi”, Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Armağanı, Erzurum, 1974.
  • Tashbayeva, K. - Khujanazarov, M. Ranov - V. Samashev Z., Petroglyphs of Central Asia, Bishkek, 2001.
  • Tashbayeva, K., “Petroglyphs of Kyrgyzstan”, Petroglyphs of Central Asia, Bishkek, 2001.
  • Tezcan, Mehmet, “Eski Türklerde Damga”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum,1990.
  • Turan, Osman, On İki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul, 1941.
  • Tümertekin, Erol, Ulaşım Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul, 1987.
  • Vary, Hermann, “Alttürkische in Nordeast‐Anatolien Ural Altaische”, Jahrbücher 40/1‐2, 1968,s.50‐78.
  • Yılmaz, Anıl, “İskit Sanatı” Türkler Ansiklopedisi, C. IV, Ankara, 2002.
APA ÖZGÜL O (2015). ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. , 169 - 198.
Chicago ÖZGÜL OKTAY ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. (2015): 169 - 198.
MLA ÖZGÜL OKTAY ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. , 2015, ss.169 - 198.
AMA ÖZGÜL O ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. . 2015; 169 - 198.
Vancouver ÖZGÜL O ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. . 2015; 169 - 198.
IEEE ÖZGÜL O "ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI." , ss.169 - 198, 2015.
ISNAD ÖZGÜL, OKTAY. "ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI". (2015), 169-198.
APA ÖZGÜL O (2015). ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(10), 169 - 198.
Chicago ÖZGÜL OKTAY ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5, no.10 (2015): 169 - 198.
MLA ÖZGÜL OKTAY ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.5, no.10, 2015, ss.169 - 198.
AMA ÖZGÜL O ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2015; 5(10): 169 - 198.
Vancouver ÖZGÜL O ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2015; 5(10): 169 - 198.
IEEE ÖZGÜL O "ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI." Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5, ss.169 - 198, 2015.
ISNAD ÖZGÜL, OKTAY. "ERZURUM BÖLGESİ KAYA PANOLARI". Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2015), 169-198.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
26-04-2024 11:48

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları