DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU

Yıl: 2015 Cilt: 0 Sayı: 17 Sayfa Aralığı: 135 - 157 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU

Öz:
Türkçede ikinci teklik şahsa karşı saygı ve nezaket için esasen iki yol kullanılır. Bunlardan ilki ve yaygın biçimi ikinci çokluk şahıs bildiren yapılar; ikincisi ise gerek tarihi gerekse günümüzdeki birtakım Türk lehçelerinde görülen üçüncü çokluk ve nadiren üçüncü teklik şahıs bildiren yapılardır. Bunlardan ikinci çokluk şahıs bildiren yapılar yüz yüze konuşurken, üçüncü çokluk şahıs bildiren yapılar ise hem yüz yüze konuşurken hem de kişiden bahsederken kullanılır. Türkçenin ilk dönemlerinden itibaren bu yapıların gelişim süreci aslında yazılı belgelerden takip edilebilmektedir. Doğu Türkçesinde başlangıcından yakın dönemlere kadar saygı ve nezaket için kullanılan bu yapıların kullanımında kimi tutarsızlıklar söz konusudur. Görüldüğü kadarıyla Doğu Türkçesinde esasen Çağatay Türkçesi döneminde nesir dilinde bu tutarsızlıklar büyük ölçüde halledilmiş; ancak şiir dilinde bu durum farklı saiklerden dolayı yakın zamanlara kadar devam etmiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar

Expression of Veneration and Politeness as a Problem in Eastern Turkic Texts from the Beginning to Present

Öz:
Virtually there are two ways of showing politeness and veneration to the second person singular in Turkic. One of these is the widespread structures denoting second person plural, and the second is structures denoting third person plural and rarely the third person singular, which are used both in some historical and contemporary Turkic languages. The ones denoting second person plural are used in face to face conversation, whereas the ones denoting third person plural used when talking about someone in addition to face to face conversation. Principally it is possible to track the development process of these structures from the first periods of Turkic through written texts. There had been some inconsistencies in the usage of these structures in Eastern Turkic throughout its history. It is observed that these inconsistencies had been solved in the prose language of Chagatai Turkic, but had held on in poetry until recently as a result of several reasons.
Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ALPTEKİN, İsa Yusuf (1985). Esir Doğu Türkistan İçin, İstanbul: Doğu Türkistan Neşriyat Merkezi Yayınları.
  • ARAT, Reşid Rahmeti (1988). Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig Çeviri, Ankara: TTK Yayınları.
  • ARAT, Reşid Rahmeti (1992). Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki Atebetü’l-Hakayık, Ankara: TDK Yayınları.
  • ATALAY, Besim (1999). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks”, 4. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
  • AYDEMİR, Adem (2014). “Divanü Lûgat-it-Türk’e Göre İnsanlar Arasındaki İlişkilerde Nezaket”, Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, sayı 3/3, s. 14-36.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1974). Türk Dili Tarihi II, İstanbul: İÜEF Yayınları.
  • ÇOLPÅN, Äbdulhämid (1991). Yänä Åldım Såzımnı (Haz. Näim KÄRİMOV - Şeräli TURDIYEV), Taşkent: Ğäfur Ğulåm Näşriyåtı Yayınları.
  • ECKMANN, János (1983). Nehcü’l-Feradis, Uştmaḫlarnıñ Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu): II Metin (Yayımlayanlar: Semih TEZCAN - Hamza ZÜLFİKAR), Ankara: TDK Yayınları.
  • ERASLAN, Kemal (1986) “Çağatay Şiiri”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Ankara, Sayı: 415-416-417-Ağustos-Eylül 1986, 564-718.
  • ERASLAN, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî’nin Gazelleri”, TDAY Belleten 1987 (1992), s. 113- 164
  • ERASLAN, Kemal (1993). Alî-Şîr Nevâî Mîzânu’l-Evzân, Ankara: TDK Yayınları.
  • ERASLAN, Kemal (1996). Alî-Şîr Nevâî: Nesāyimü’l-Maḥabbe min Şemāyimi’l-Fütüvve, Ankara: TDK Yayınları.
  • ERASLAN, Kemal (1999). Mevlânâ Sekkâkî Divanı, Ankara: TDK Yayınları.
  • ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill Academic Pub Yayınları.
  • ERGİN, Muharrem (1958). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile, Ankara: TDK Yayınları.
  • ERGİN, Muharrem (1980). Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İÜEF Yayınları.
  • GABAİN, A. Von (1988). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet AKALIN), Ankara: TDK Yayınları.
  • GARRIYEVA, Amangül - Kakalı BERKELİYEV - Kakabay SEYİTMIRADOV (1993). Türkmen Halk Dessanları, Aşgabat: Türkmenistan Neşriyatı Yayınları.
  • GÖLPINARLI, Abdulbaki (1972). Nedim Divanı, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri Yayınları.
  • GRÖNBECH, K. (1995). Türkçenin Yapısı (Çev. Mehmet AKALIN), Ankara: TDK Yayınları.
  • HAMİLTON, James Russel (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev. Vedat KÖKEN), Ankara: TDK Yayınları.
  • HÄMRÅYEV, Muråd (1981). Bilål Nåzım Şe’riyätidän, Taşkent: Özbekistån SSR Fänlär Akademiyası Yayınları.
  • HÄSÄN, Säidbek (1993). Zähiriddin Muhämmäd Båbur Kitåbu-s-sälåt, Taşkent: Äbdullä Qådiriy Näşriyåti Yayınları.
  • HAŞİM, Ehet (1989). Uygur Halk Masalları (Lâtin Harflerine ve Türkiye Türkçesine Aktaranlar: Ahmet B. ERCİLASUN - A. Şekür TURAN), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • HÅŞİMOV, Ötkir (1994). Toylär Mubåräk, Taşkent: Nävroz Näşriyåtı Yayınları.
  • İDO, Shinji (2006). Tacikçe Dilbilgisi, İstanbul: Kebikeç Yayınları.
  • İNAYET, Alimcan (2004). Uygur Halk Destanları I., Ankara: TDK Yayınları.
  • QÅDİRİY, Şerkån (1994). Qådiriyni Qomsäb Xåtırälär, Taşkent: Xälq Meråsı Näşriyåtı Yayınları.
  • QÅDİROV, Pirimqul (1991). Yulduzlı Tünlär Båbur, Taşkent: Özbekistån Näşriyåtı Yayınları.
  • KAHRAMAN, Ahmet (2015). “Uygur Şair Boğda Abdulla”, Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, sayı 4/2, s. 700-716.
  • KARAAĞAÇ, Günay (1997). Lutfî Divanı, Ankara 1997, Ankara: TDK Yayınları.
  • KARASOY, Yakup (1998). Şiban Han Dîvânı, Ankara: TDK Yayınları.
  • KAYA, Önal (2003), Doğu Türk Yazı Dili ve Edebiyatı Araştırmaları I: Ḳul Ubeydī (XVI. yüzyıl) ve Ḳul Şerīf (XVII), Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 43, 2003, XV+175.
  • KAYA, Önal (1996). ‘Alī-Şīr Nevāyī, Fevāyidü’l-Kiber, Ankara: TDK Yayınları.
  • KEÇİK, İlknur - Leyla UZUN SUBAŞI (2004). Türkçe Sözlü ve Yazılı Anlatım, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
  • KORKMAZ, Zeynep (1995). “Ḥüseyin Bayḳara Adına Yazılmız Çağatayca Yūsuf ve Züleyhā Mesnevîsinin Tanınmayan Bir Yazması ve Eserin Yazarı”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar Birinci Cilt, Ankara: TDK Yayınları, s. 304-342.
  • MÄNSUR, Muråd (1988). Cudålik Diyårı, Taşkent: Şärq Näşriyåt Yayınları.
  • MURÅD, Tåğäy (1994). Åt Kişnägän Åqşåm, Taşkent: Şärq Näşriyåt Yayınları.
  • ÖLMEZ, Mehmet (2012). Orhon - Uygur Hanlığı Dönemi - Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları (Metin - Çeviri - Sözlük), Ankara: Bilgesu Yayınları.
  • ÖLMEZ, Zuhal Kargı (1996). Ebulgazi Bahadır Han: Şecere-i Terākime, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
  • ÖZDEMİR, Emin (2002). Sözlü-Yazılı Anlatım Sanatı Kompozisyon, İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
  • ÖZTÜRK, Mürsel (1988). Farsça Dilbilgisi, Ankara: TTK Yayınları.
  • PELLİOT, Paul (1995). Uygur Yazısıyla Yazılmış Uğuz Han Destanı Üzerine (çev. Vedat KÖKEN), Ankara: TDK Yayınları.
  • RÄHMÅNOV, Vähåb- Kåmilcån İSRÅİLOV (1980). Mäşräb Devån, Taşkent: Ğäfur Ğulåm Näşriyåtı Yayınları.
  • ŞÄMSİYEV, Pårså (1990). Zähiriddin Muhämmäd Båbur Båburnåmä, Taşkent: Yulduzçä Yayınları.
  • TEKİN, Talat (2000). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi Yayınları.
  • TOPARLI, Recep (1988). Hârezmli Hâfız’ın Divanı, Ankara: TDK Yayınları.
  • TÖMÜR, Hämit (2003). Modern Uyghur Grammar, İstanbul: Yıldız Yayınları.
  • TÜRKAY, Kaya (2002). ‘Alī-Şīr Nevāyī, Bedāyi‘u l-Vasaṭ Üçünçi Dīvān, Ankara: TDK Yayınları.
  • YAYLAGÜL, Özen (2005). “Eski Türkçede Nezaket İfadeleri”, Millî Folklor, cilt 9, yıl 17, sayı 68, s. 151-165.
  • YÜCEL, Bilal (1995). Bâbür Divanı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • YUNUSOĞLU, Mağfiret Kemal (2013). “Molla Bilal Nazim ve Uning Dastanlari Heqqide” Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1/1 2013, s. 145-151.
  • YUSUF OĞLI, Rähmätullä (1994). Göroğlıniŋ Tuğılışı-Göroğluniŋ Bålaligi-Çårtåqlı Çämbil, (Haz. Törä MİRZÄYEV - Zubäydä HUSÄYNOVA. Taşkent: Fän Näşriyåtı Yayınları.
  • ZULFİYÄ (1995). Yillär Sädåsı, Taşkent: Ğäfur Ğulåm Näşriyåtı Yayınları.
APA TOLKUN S (2015). DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. , 135 - 157.
Chicago TOLKUN SELAHİTTİN DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. (2015): 135 - 157.
MLA TOLKUN SELAHİTTİN DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. , 2015, ss.135 - 157.
AMA TOLKUN S DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. . 2015; 135 - 157.
Vancouver TOLKUN S DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. . 2015; 135 - 157.
IEEE TOLKUN S "DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU." , ss.135 - 157, 2015.
ISNAD TOLKUN, SELAHİTTİN. "DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU". (2015), 135-157.
APA TOLKUN S (2015). DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. Dil Araştırmaları, 0(17), 135 - 157.
Chicago TOLKUN SELAHİTTİN DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. Dil Araştırmaları 0, no.17 (2015): 135 - 157.
MLA TOLKUN SELAHİTTİN DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. Dil Araştırmaları, vol.0, no.17, 2015, ss.135 - 157.
AMA TOLKUN S DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. Dil Araştırmaları. 2015; 0(17): 135 - 157.
Vancouver TOLKUN S DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU. Dil Araştırmaları. 2015; 0(17): 135 - 157.
IEEE TOLKUN S "DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU." Dil Araştırmaları, 0, ss.135 - 157, 2015.
ISNAD TOLKUN, SELAHİTTİN. "DOĞU TÜRKÇESİ METİNLERİNDE BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE SAYGI ve NEZAKET İFADESİ SORUNU". Dil Araştırmaları 17 (2015), 135-157.