İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri
Yıl: 2012 Cilt: 53 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 1 - 33 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri
Öz: Bu çalışma, Anadolu Beyliklerinden Aydınoğulları (707-829/1308-1426) döneminde yetişmiş çok yönlü bir bilgin olan İbn Melek in (ö.821/1418 den sonra) Mebāriḳul-Ezhār adlı hadis şerhini konu almaktadır. Bu şerh eṣ-Ṣaġānī ye (ö.650/1252) ait Meşāriḳul-Envār adlı derleme hadis eseri üzerine kaleme alınmıştır. Her iki eser de Osmanlı medreselerinde ve bilhassa dâru l-hadislerde asırlarca ders kitabı olarak okutulmuştur. Makalede eserin yapısal özellikleri ve şerh metodu tahlil edilmiş ve hadis şerh edebiyatındaki yeri tartışılmıştır. Buna göre Mebāriḳul-Ezhār, esas aldığı metindeki rivayetlerin anlaşılması için sarf, nahiv, lügat, hadis, fıkıh, usul-i fıkıh, kelam ve tefsir gibi ilimler çerçevesinde kısa ve özlü bilgiler içeren, pedagojik değeri yüksek, işlevsel ve kısmen özgün bir eserdir. Ancak muhtevası, sistematiği, yazılış amacı ve hedef kitlesi göz önüne alındığında, en-Nevevī (ö.676/1277) ile birlikte ilk olgun örneğini verdiği kabul edilen klasik hadis şerhleri içinde değerlendirilmemelidir.
Anahtar Kelime: Konular:
Ibn Malak s Method of Hadith Analysis in His Mabāriq al-Azhār Sharḥ Mashāriq al- Anwār and its Place within the Literature of Hadith Commentaries
Öz: The purpose of this article is to analyze the method and structural properties of a hadith commentary (sharḥ) entitled Mabāriq al-Azhār by Ibn Malak (d. after 821/1418), a scholar who lived in the era of the Aydınoğulları (707-829/1308-1426), one of the Anatolian Turkish principalities, and to discuss its place in the literature of hadith commentaries. This work is a commentary on al-Ṣaghānī s (d.650/1252) Mashāriq al-Anwār, a well-known compilation of hadith. Both works were used at Ottoman madrasas and particularly the dār al-ḥadīths for centuries. Mabāriq al-Azhār can be described as a concise, pedagogical and functional textbook of hadith. Nevertheless, it should not be considered as a classical and original hadith commentary. Rather, it seems to be a secondary work, not only in terms of its content and structure, but also with regard to its target readership.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
- Abdulḥayy b. Faḫruddīn el-Ḥasenī. Nuzhetul-Ḫavāṭir ve Behcetul-Mesāmi ven-Nevāẓir. 8 c. Beyrut: Dāru İbn Ḥazm, 1420/1999.
- Aḥmed Ḫān. ―Semā ātu Mu ellefātiṣ-Ṣaġānī el-Luġaviyye,‖ Mecelletu Ma hedil-Maḫṭūṭātil-Arabiyye 41:1 (1418/1997), ss.55-90.
- Aka, İsmail. ―Timurun Tireye Gelişi ile İlgili Bir Kitabe,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.21-23.
- Armağan, A. Munis. ―Tirenin Türk Tarihindeki Yeri,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.17-18.
- Aşıkkutlu, Emin. ―İbn Ved ̳ân,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.20, ss.440-441.
- el-Baġdād , İsmā īl Pāşā. Hediyyetul- Ārifīn Esmā ul-Mu ellifīn ve Ās̠ ārul-Muṣannifīn. 2 c. İstanbul: Vekāletul-Ma ārif, 1951.
- Baktır, Mustafa. ―İbn Melek,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.20, s.175.
- ----------. ―Tireli İbn Melek ve İlmî Muhiti Hakkında Bazı Tespitler,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.33-42.
- ----------. ―Tireli İbni Melek, Hayatı, Eserleri ve Menar Şerhi,‖ Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1990), ss. 40-66.
- el-Buḫārī, Ebū Abdullāh Muḥammed b. İsmā īl. el-Cāmi uṣ-Ṣaḥīḥ. 8 c. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 2 c. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
- Cihan, Sadık. ―Osmanlı Devrinde Türk Hadisçileri Tarafından Yazılan Usulü Hadis Eserleri, Risaleleri ve Nuhbetul-Fiker Üzerine Yapılan Şerh ve Tercümeler,‖ Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1975), ss.127-136.
- Daudi, Halid Zaferullah. Pakistan ve Hindistanda Şâh Velîyullah ed-Dehlevîden Günümüze Kadar Hadis Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
- Elmalı, Hüseyin. ―Ferişteoğlu Sözlüğü,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.53-64.
- Eren, Mehmet. Radıyyüddîn es-Sağânî (ö. 650/1252) ve Buhârînin Hocalarına Dair Kitabı. Konya: Adal Ofset, 2010.
- Ferrāc, Abdussettār Aḥmed. ―Eṣ-Ṣaġānī Ebūl-Feḍā il Raḍiyyuddīn,‖ Mecelletu Ma hedil-Maḫṭūṭātil- Arabiyye 26:1 (1400/1980), ss.51-63.
- Görmez, Mehmet. ―Sağanî,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.35, ss.487-489.
- el-Ḥabeşī, Abdullāh Muḥammed. Cāmi uş-Şurūḥ vel-Ḥavāşī. 3 c. Abu Dabi: El-Mecma us̠ - S̠eḳāfī, 1425/2004.
- Hatiboğlu, İbrahim. ―Meşârikul-Envârin-Nebeviyye,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.29, ss.361-362.
- Hızlı, Mefail. ―Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler,‖ Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17:1 (2008), ss.25-46.
- İbn Melek, Abdullaṭīf. Mebāriḳul-Ezhār Şerḥu Meşāriḳil-Envār. 3 c. Tah. Eşref b. Abdulmaḳṣūd b. Abdurraḥīm. Beyrut: Dārul-Cīl, 1415/1995.
- Kara, İsmail. ―Unuttuklarını Hatırla! Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not,‖ Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 15:1 (2010), ss.1-67.
- Kadir, Recep Muhammed. ―Ekmelüddin Baberti Sempozyumu (28-30 Mayıs 2010 Bayburt),‖ Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20:1 (2011), ss.331-335.
- Kātib Çelebī, Muṣṭafā b. Abdullāh. Keşfuẓ-Ẓunūn an Esāmīl-Kutub vel-Funūn. İstanbul: Maarif Vekâleti, 1941.
- el-Kettānī, Muḥammed b. Ca fer. Hadis Literatürü. Terc. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayınları, 1994.
- Mālik b. Enes. el-Muvaṭṭa . 2 c. Tah. M. Fu ād Abdulbāḳī. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Muhtar, Cemal. ―Dilci İbn Melek,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.49-52.
- ----------. İki Kurân Sözlüğü: Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî. İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
- Muslim b. el-Ḥaccāc Ebūl-Ḥuseyn el-Ḳuşeyrī. el-Cāmi uṣ-Ṣaḥīḥ. 3 c. Tah. M. Fu ād Abdulbāḳī. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
- Özafşar, Mehmet Emin. Hadis ve Kültür Yazıları. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2005.
- eṣ-Ṣafedī, Ebūṣ-Ṣafā Ṣalāḥuddīn Ḫalīl b. Aybek ed-Dimaşḳī. el-Vāfī bil-Vefeyāt. 29 c. Tah. Aḥmed el-Arna ūṭ ve Turkī Muṣṭafā. Beyrut: Dāru İḥyā it-Turās̠ , 1420/2000.
- eṣ-Ṣaġānī, Ebūl-Feḍā il Raḍiyyuddīn Ḥasen b. Muḥammed. el-Cem beyneṣ-Ṣaḥīḥayn el-Buḫārī ve Muslim (Meşāriḳul-Envārin-Nebeviyye alā Ṣiḥāḥil-Aḫbāril-Muṣṭafaviyye). Tah. Eşref b. Abdulmaḳṣūd. Beyrut: Meessesetul-Kutubi - eḳāfiyye, 1409/1989.
- ----------. Meşarikul-Envar Tercemesi. Terc. Enver Baytan. İstanbul: Enver Baytan Kitabevi, 1971.
- ----------. ed-Durrul-Multeḳaṭ fī Tebyīnil-Ġalaṭ. Tah. Ebūl-Fidā Abdullāh el-Ḳāḍī. Beyrut: Dārul-Kutubil- İlmiyye, 1405/1985.
- ----------. el-Mevḍū āt. Tah. Necm Abdurraḥmān Ḫalef. Şam: Dārul-Me mūn, 1405.
- es-Suyūṭī, Celāluddīn Abdurraḥmān b. Ebī Bekr. Tedrībur-Rāvī fī Şerḥi Taḳrībin-Nevevī. 2 c. Tah. Ebū Ḳuteybe Naẓar Muḥammed Fāreyābī. Riyad: Daru Ṭaybe, 2005.
- Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. 6 c. Neşr. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
- Şener, Mehmet. ―İbn Melekin Hukûki Yönü ve Menâr Şerhi,‖ Türk Kültüründe Tire Sempozyumu (Ankara: TDV Yayınları, 1994) içinde, ss.43-48.
- Tartı, Nevzat. ―Rüya Kültürü ve Hadisçi Karizması,‖ Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6:3 (2006), ss.9-40.
- Ṭaşköprīzāde, Ebūl-Ḫayr İṣāmuddīn Aḥmed er-Rūmī el-Ḥanefī. eş-Şaḳā iḳun-Nu māniyye fī Ulemā id-Devletil- Us̠ māniyye. Beyrut: Dārul-Kitābil- Arabī, tsz.
- Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
- ----------. ―Anadoluda Hadis Şerhçiliği,‖ Muhittin Düzenli (ed.), Anadoluda Hadis Geleneği ve Dârul-Hadisler Sempozyumu (30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı) (Samsun: Ceylan Ofset, 2011) içinde, ss.339-351.
- Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- el-Uḳlīşī, Ebūl- Abbās Aḥmed b. Me ad. en-Necm min Kelāmi Seyyidil- Arab vel- Acem. [Kahire]: el-Maṭba atul-İ lāmiyye, 1302.
- Yāḳūt el-Ḥamevī, Ebū Abdullāh Şihābuddīn Yāḳūt b. Abdullāh el-Baġdādī er-Rūmī. Mu cemul- Udebā : İrşādul-Erīb ilā Ma rifetil-Edīb. 7 c. Tah. İḥsān Abbās. Beyrut: Dārul-Ġarbil-İslāmī, 1414/1993.
- Yardım, Ali. ―Kuzâ ̳î ve Müsnedüş-Şihâbı,‖ Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1987), ss.285-348.
- Yurdagür, Metin. ―Bergamalı İbrâhim,‖ Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.5, ss.495-496.
- Yücel, Ekrem. ―Dârul-Hadislerin Müfredatı ve Eğitimi,‖ Muhittin Düzenli (ed.), Anadoluda Hadis Geleneği ve Dârul-Hadisler Sempozyumu (30 Nisan-1 Mayıs 2011, Çankırı) (Samsun: Ceylan Ofset, 2011) içinde, ss.273-292.
- eẕ-Ẕehebī, Şemsuddīn Muḥammed b. Aḥmed. Siyeru A lāmin-Nubelā. 25 c. Tah. Alī Ebū Zeyd & Şu ayb el-Arna ūṭ. Beyrut: Mu essesetur-Risāle, 1405/1985.
- ez-Ziriklī, Ḫayruddīn b. Maḥmūd. el-A lām. 8 c. Beyrut: Dārul- İlm lil-Melāyīn, 2002.
APA | KOCA S (2012). İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. , 1 - 33. |
Chicago | KOCA SUAT İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. (2012): 1 - 33. |
MLA | KOCA SUAT İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. , 2012, ss.1 - 33. |
AMA | KOCA S İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. . 2012; 1 - 33. |
Vancouver | KOCA S İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. . 2012; 1 - 33. |
IEEE | KOCA S "İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri." , ss.1 - 33, 2012. |
ISNAD | KOCA, SUAT. "İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri". (2012), 1-33. |
APA | KOCA S (2012). İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53(1), 1 - 33. |
Chicago | KOCA SUAT İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53, no.1 (2012): 1 - 33. |
MLA | KOCA SUAT İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.53, no.1, 2012, ss.1 - 33. |
AMA | KOCA S İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012; 53(1): 1 - 33. |
Vancouver | KOCA S İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012; 53(1): 1 - 33. |
IEEE | KOCA S "İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53, ss.1 - 33, 2012. |
ISNAD | KOCA, SUAT. "İbn Melek'in Mebāriḳu'l-Ezhār Şerḥu Meşāriḳi'l- Envār'ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/1 (2012), 1-33. |