El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği
Yıl: 2012 Cilt: 53 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 55 - 83 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği
Öz: Makale, Ḥanbelī âlim el-Ḳāḍī Ebū Ya lā‟nın Mu tezile kelâm çevresi tarafından geliştirilen el-Uṣūlul-Ḫamse doktrinine getirdiği farklı yorumları bir bütünlük içerisinde irdelemektedir. Diğer bir deyişle bu çalışma, Mu tezilî doktrine karşıt bir söylemi benimsemiş olan Ḥanbelī bir âlimin düşünce sistemindeki dönüşümünü ortaya koymaktadır. Bu temelde Ebū Ya lā, tevḥ d ilkesinde ne Mu tezile gibi aşırı tenzihçi ne de Selef uleması gibi teşbihe kapı aralayan bir tutum içerisinde olmuştur. Adālet ilkesinde ise kudrete vurgu yapan Eş ar yaklaşıma yakın durmuştur. El-va d vel-va īd ilkesine gelince, o, ilahî adaletin rahmetle yoğrulduğunu ve bu sebeple, büyük günah işleyenin imandan değil, kemâl düzeyde bir imana sahip olmaktan mahrum kalacağını ileri sürmüştür. El-menzile beynel-menzileteyn ilkesinde ise o, Eş ar Kesb teorisine dayanarak insanın kendi fiillerini yaratmasından söz edilemeyeceğini belirtmiştir. Şu halde insan, ne Mu tezile‟de olduğu gibi özgürdür ne de Cehmiyye‟nin ileri sürdüğü gibi mutlak bir cebr altındadır. El-emr bil-ma rūf ven-nehy anil-munker ilkesinde de o, kavramın Mu tezilī düşüncedeki politik içeriğini reddetmiş; ilkeyi, hakikatin ortaya konması ve karşıt tezlerin reddedilmesi anlamında teolojik olarak tanımlamıştır.
Anahtar Kelime: Konular:
A Ḥanbalite Interpretation of al-Uṣūl al-Khamsah: the case of al-Qāḍī Abū Ya'lā al-Farra'
Öz: This article is intented to analyze in an integrated manner different interpretations by the Ḥanbalī scholar al-Qāḍī Abū Ya lā al-Farr (d.458/1066) of the Mu tazilī doctrine of al-Uṣūl al-Khamsah. In other words, this study points out an intellectual transformation of a Ḥanbalī scholar who belongs to a school of thought opposing the views of the Mu tazilī school. In this regard, Abū Ya lā favoured, concerning the principle of tawḥīd, neither the extreme view of divine transcendence (tanzīh) as was held by the Mu tazilah, nor the anthropomorphistic approach (tashbīh) adopted by the Salaf scholars. With regard to the principle of justice, however, he sided with the Ash arite approach focusing primarily on the divine attribute of omnipotence. As for the principle of al-wa d wa al-wa īd, he asserted that since divine justice is blended with compassion, the grave sinner would lose not his/her faith altogether but rather perfect faith. Regarding the principle of al-manzilah bayna al-manzilatayn, he, opting for the Ash arite theory of Kasb (acquisition), claimed that man is not capable of creating his own actions. Thus man is neither free as is the case with the Mu tazilah, nor is he coerced in his acts as is the case with the Jahmiyyah. Concerning the principle of al-amr bi-al-ma rūf wa al- nahy an al-munkar, on the other hand, he rejected the political content of the concept found in the Mu tazilī notion and defined the principle theologically to mean pointing out what is true and rejecting what goes against it.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
- Abdulcebbār b. Aḥmed, Ebū‟l-Ḥasen el-Esedābādī el-Ḳāḍī. el-Muġnī fī Ebvābit-Tevḥīd vel-Adl. Tah. Tevfīḳ eṭ-Ṭavīl & Sa īd Zāyid. Kahire: Vizāretu‟s -Seḳāfe ve‟l-İrşādi‟l-Ḳavmī, tsz.
- ----------. el-Muḥī bit-Teklīf. Tah. Umer es-Seyyid Aẓmī & A med Fu ād el-Ehvānī. Kahire: ed-Dāru‟l-Miṣriyye, tsz.
- ----------. el-Uṣūlul-Ḫamse. Tah. Fayṣal Bedīr Avn. Kuveyt: Cāmi atu‟l-Kuveyt, 1998.
- ----------. Şerḥul-Uṣūlil-Ḫamse. Tah. Abdulkerīm Usmān. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1996.
- el-Āmidī, Ebū l-Ḥasen Seyfuddīn Alī b. Muḥammed. el-İḥkām fī Uṣūlil-Aḥkām. Tah. Abdurrazzāḳ Afīfī. Riyad: Dāru‟ṣ-Ṣumay ī, 2003.
- Aslan, İbrahim. Maturidî‟nin Uluhiyet Tasavvuru, Şaban Ali Düzgün (ed.), Maturidînin Düşünce Dünyası (Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011) içinde, ss. 45-83.
- el-Cuveynī, Ebū‟l-Me ālī Abdulmelik b. Abdullāh. el-Burhān fī Uṣūlil-Fiḳh. Tah. Abdul aẓīm ed-Dīb. Doha: Cāmi atu Ḳaṭar, 1399.
- Ebū Ya lā Muḥammed b. Ḥuseyn el-Ferrā el-Ḳāḍī. Kitābul-Mu temed fī Uṣūlid-Dīn. Taḥ. Vedī Zeydān Ḥaddād. Beyrut: Dāru‟l-Meşriḳ, 1986.
- ----------. el- Udde fī Uṣūlil-Fiḳh. Tah. Aḥmed b. Alī Seyr el-Mubārekī. Riyad, 1990.
- el-Eş arī, Ebū‟l-Ḥasen İbn Ebī Bişr Alī b. İsmā īl. Kitābul-Luma fīr-Redd alā Ehliz-Zeyġ vel-Bida . Tah. Ḥammūde Ġurābe. Kahire: el-Hey etu‟l- Āmme li-Şu ūni‟l-Maṭābi i‟l-Emīriyye, 1975.
- ----------. Risāletu İstiḥsānil-Ḫavḍ fī İlmil-Kelām. Tah. Seyyid Şerefuddīn Aḥmed. Haydarabad: Matba atu Meclisi Dā ireti‟l-Ma ārif, 1979.
- el-Ḫallāl, Ebū Bekr Aḥmed b. Muḥammed. el-Emr bil-Ma rūf ven-Nehy anil-Munker. Tah. Yaḥyā Murād. Beyrut: Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, 2003.
- el-Ḫayyāṭ, Ebū‟l-Ḥuseyn Abdurraḥīm b. Muḥammed (ö.300/912). el-İntiṣār ver-Redd alā İbnir-Rāvendī el-Mulḥid. Tah. Muḥammed Ḥicāzī. Kahire: Mektebetu‟ - eḳāfeti‟d-Diniyye, tsz.
- İbn Ebī Ya lā, Ebū‟l-Ḥuseyn Muḥammed b. el-Ḳāḍī Ebī Ya lā el-Ferrā . Kitābul-İ tiḳād. Tah. Muḥammed b. Abdurraḥmān el-Ḫamīs. Riyad: Dāru‟l-Aṭlasi‟l-Ḫaḍrā , 2002.
- İbn Ebī‟d-Dunyā, Abdullāh b. Muḥammed. Kitābul-Emr bil-Ma rūf ven-Nehy anil-Munker. Tah. Ṣalāḥ b. Āyiḍ eş-Şellāḥī. Medine: Mektebetu‟l-Ġurabā el-Eseriyye, 1997.
- İbn Ḥāmid, Ebū Abdullāh el-Ḥasen b. Ḥāmid el-Ḥanbelī. Tehẕībul-Ecvibe. Tah. es-Seyyid Ṣubḥī es-Sāmerrā ī. Beyrut: Ālemu‟l-Kutub, 1988.
- İbn Ḳudāme, Ebū Muḥammed Muvaffaḳuddīn Abdullāh b. Aḥmed. er-Redd alā İbn Aḳīl. Tah. Aḥmed Ferīd el-Mezīdī. Beyrut: Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, 2004.
- İbn Teymiyye, Ebū‟l- Abbās Taḳiyyuddīn Aḥmed b. Abdulḥalīm. Mecmu u Fetāvā İbn Teymiyye. Tah. Abdurraḥmān b. Muḥammed b. Ḳāsim. Riyad: Dāru‟l-Vefā , 2004.
- ----------. Der u Te āruḍil- Aḳl ven-Naḳl. Tah. Muḥammed Reşād Sālim. Riyad: Cāmi atu‟l-İmām Muḥammed ibn Sa ūd el-İslāmiyye, 1399.
- ----------. el-Emr bil-Ma rūf ven-Nehy anil-Munker. Tah. Muḥammed es-Seyyid el- Culeynid. Cidde: Dāru‟l-Muctama , tsz.
- İbnu‟l-Cevzī, Ebū‟l-Ferec Cemāluddīn Abdurraḥmān b. Alī. Menāḳibul-İmām Aḥmed ibn Ḥanbel. Tah. Abdullāh b. Abdulmuḥsin et-Turkī. Riyad: el-Hicr, 1409.
- İbnu‟l-Murtaḍā, Aḥmed b. Yaḥyā. el-Baḥruz-Zaḫḫār el-Cāmi li-Meẕāhibi Ulemā il-Emṣār. Tah. M.M. Tāmir. Beyrut: Dāru‟l-Ḥikmeti‟l-Yemāniyye, 2001.
- ----------. Kitābul-Ḳalā id fī Taṣḥīḥil- Aḳā id. Tah. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Dāru‟l-Meşriḳ, 1986.
- el-Malaṭī, Ebū‟l-Ḥuseyn Muḥammed b. Aḥmed. et-Tenbīh ver-Redd alā Ehlil-Ehvā vel-Bida . Tah. Muḥammed Zāhid el-Kevserī. Bağdat: Mektebetu‟l-Musennā, 1968.
- el-Māturīdī, Ebū Manṣūr Muḥammed b. Muḥammed. Te vīlātul-Ḳur ān. Tah. Ahmet Vanlıoğlu ve diğerleri; ed. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayıncılık, 2005.
- Meḳāliḥ, Abdul azīz. Ḳirā a fī Fikriz-Zeydiyye vel-Mu tezile. Beyrut: Dāru‟l- Avde, 1982.
- en-Nesefī, Ebū‟l-Mu īn Meymūn b. Muḥammed. Baḥrul-Kelām fī Akā idi Ehlil-Kelām. Tah. Veliyyuddīn Muḥammed āliḥ el-Farfūr. Şam: Mektebetu Dāri‟l-Farfūr, 2000.
- Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyyenin Düşünce Metodolojisi ve Kelamcılara Eleştirisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
- er-Ressī, Ebū Muḥammed el-Ḳāsim b. İbrāhīm. Mecmū u Kutub ve Rasā ilil-İmām el-Ḳāsim er-Ressī. Tah. Abdulkerīm Aḥmed Cedbān. Ṣan ā : Dāru‟l-Ḥikmeti‟l-Yemāniyye, 2001.
- ----------. el-Uṣūlul-Ḫamse, Muḥammed Umāra (ed.), Resā ilul- Adl vet-Tevḥīd (Kahire: Dāru‟l-Hilāl, tsz.) içinde, c.1, ss. 141-142.
- eş-Şābbī, Alī, Ebū Lubābe Ḥuseyn & Abdulmecīd en-Neccār. el-Mu tezile beynel-Fikr vel-Amel. Tunus: eş-Şeriketu‟t-Tūnisiyye, 1979.
- eş-Şehristānī, Muḥammed b. Abdulkerīm. el-Milel ven-Niḥal. Tah. Ahmed Fehmī Muhammed. Beyrut: Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, tsz.
- et-Temīmī, Ebū‟l-Faḍl Abdulvāḥid b. Abdul azīz. İ tiḳādul-İmāmil-Munebbel Ebī Abdillāh Aḥmed ibn Ḥanbel. Tah. Ebū‟l-Munẕir en-Naḳḳāş Eşref Ṣalāḥ Alī. Beyrut: Dāru‟l-Kutubi‟l- İlmiyye, 2001.
APA | Aslan İ (2012). El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. , 55 - 83. |
Chicago | Aslan İbrahim El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. (2012): 55 - 83. |
MLA | Aslan İbrahim El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. , 2012, ss.55 - 83. |
AMA | Aslan İ El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. . 2012; 55 - 83. |
Vancouver | Aslan İ El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. . 2012; 55 - 83. |
IEEE | Aslan İ "El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği." , ss.55 - 83, 2012. |
ISNAD | Aslan, İbrahim. "El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği". (2012), 55-83. |
APA | Aslan İ (2012). El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53(1), 55 - 83. |
Chicago | Aslan İbrahim El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53, no.1 (2012): 55 - 83. |
MLA | Aslan İbrahim El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.53, no.1, 2012, ss.55 - 83. |
AMA | Aslan İ El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012; 53(1): 55 - 83. |
Vancouver | Aslan İ El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012; 53(1): 55 - 83. |
IEEE | Aslan İ "El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53, ss.55 - 83, 2012. |
ISNAD | Aslan, İbrahim. "El-Uṣūlu'l-Ḫamse'nin Ḥanbelī Yorumu: el-Ḳāḍī Ebū Ya lā el-Ferrā Örneği". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/1 (2012), 55-83. |