Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar

Metin BOZAN (Dicle Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Diyarbakır, Türkiye)
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
29 1
Yıl: 2012 Cilt: 53 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 23 - 41 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar

Öz:
Hızlı kültür değişmelerinin, kapalı toplum yapısına sahip dini toplulukları derinden sarstığı ve onları ciddi bir kimlik ve aidiyet kriziyle karşı karşıya bıraktığı bir vakıadır. Bunun en canlı örneklerinden biri Yezidîliktir. Kapalı toplumdan açık topluma geçiş sürecinde Yezidîler arasında, geleneğe yönelik yeni yaklaşımlar ve arayışlar ortaya çıkmıştır. Bu makale, söz konusu arayışları Yezidîlikin kurucusu olarak kabul edilen Şeyḫ Adī örneği üzerinden göstermeyi amaçlamaktadır. Bu amaca yönelik olarak, ikisi Kuzey Irakta ikisi de Almanyada yaşayan dört Yezidî ile yapılandırılmamış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerden elde ettiğimiz değerlendirmeler bize çağdaş Yezidîlerin Şeyḫ Adīye dair yaklaşımlarındaki farklılaşmayı tesbit etme ve bunları göz ardı etme, sorgulama vedışlama şeklinde üç başlık altında tahlil ete imkânı vermiştir. Bu yaklaşımların ne anlam ifade ettiğinin anlaşılabilmesi için de Şeyḫ Adīnin tarihsel kişiliği ve Yezidî inancı içerisindeki yeri ve konumu hakkında kısa bir değerlendirme sunulmuştur.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abbūd, Zuheyr Kāẓım. Et-Tenḳīb fī Tārīḫi’l-Eyzīdī el-Ḳadīm. Erbil, 2006.
  • Adī b. Musāfir. İ tiḳādu Ehli’s-Sunne ve’l-Cemā a. Ed. Muḥammed Alī İlyās el- Advānī & İbrāhīm en-Ni me. Musul: Dāru’l-Kutub, 1975.
  • el-Aḥmed, Sāmī Sa īd. El-Yezīdiyye: Aḥvāluhum ve Mu teḳadātuhum. Bağdat, 1971.
  • Allison, Christine. Yezidi Sözlü Kültürü. Çev. Fahriye Adsay. İstanbul: Avesta, 2007.
  • Aydemir, Salih. “Küresel Dünyada Küçük Dini Grupların Varoluşsal Sorunları ve Entegrasyonal Asimilasyonu: Yezidiler Örneği,” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2010), ss.7-32.
  • Ayandan M. Nuri. Abede-i İblis Yezidî Taifesinin İtikadı Âdâtı Evsafı. İstanbul: Matbaa-i İctihad, 1328.
  • Āzād Sa īd Sımo. El-Yezīdiyye min Ḫilāli Nuṣūṣihā el-Muḳaddese. Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, 2001.
  • el- Azzāvī, Abbās. Tārīḫu’l-Yezīdiyye ve Aṣlu Aḳīdetihim. Bağdat: Maṭba atu Baġdād, 1935.
  • Bozan, Metin. Şeyh Adī b. Müsâfir: Hayatı Menkıbevi Kişiliği ve Yezidi İnancındaki Yeri. İstanbul: Nûbihar, 2012.
  • Chaukeddin Issa. “Yezid b. Muaviye ve Yezidîler,” Dengê Êzîdiyan 6-7 (1997), ss.22-25.
  • Çelik, Şakire. “Yezidilerin Yaşam Pratikleri ve Kimlik Algısı,” Mukaddime 4 (2011), ss.159-173.
  • ed-Demlūcī, Ṣiddīḳ. el-Yezīdiyye. Musul: Maṭba atu’l-İttiḥād, 1949.
  • Ebied, R. Y. & M. J. L. Young. “An Account of the History and Rituals of the Yazidis of Mosul,” Le Muséon: Revue d’Études Orientales 85:3-4 (1972), ss.481-522.
  • el-Erbilī, Şerafuddīn Ebū’l-Berekāt el-Mubārek b. Aḥmed (ö.637/1239). Tārīḫu Erbil. Ed. Sāmī b. es-Seyyid Ḫammās al-Ṣaḳḳār. Bağdat: Dāru’r-Reşīd; Vizāratu’s-Seḳāfe, 1980.
  • Êzdıyâtî. Der. Xidir Pîr Sulaymân. Dıhok: Eke, 1996.
  • Frank, Rudolf. Scheich 'Adî der grosse Heilige der Jezīdīs. Berlin: Mayer & Müller, 1911.
  • Furlani, Giuseppe. The Religion of the Yezidis: Religious Texts of the Yezidis. Translated from Italian by Jamshedji Maneckji Unvala. Bombay, 1940.
  • el-Ḥasenī, Abdurrezzāḳ. el-Yezīdiyyūn fī Ḥāḍirihim ve Māḍīhim. Ṣaydā: Maṭba atu’l- İrfān, 1951.
  • İbn Kesīr, İmāduddīn Ebū’l-Fidā İsmā īl b. Umar (ö.774/1373). El-Bidâye ve’n-Nihâye: Büyük İslam Tarihi. Çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
  • İbn Taġrīberdī, Ebū’l-Meḥāsin Cemāluddīn Yūsuf el-Atābekī (ö.874/1469). En-Nucūmu’z-Zāhire fī Mulūki Miṣr ve’l-Ḳāhire. Ed. Muḥammed Ḥasan Şemsuddīn. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1996.
  • İbn Teymiyye, Taḳiyyuddīn Ebū’l- Abbās Aḥmed b. Abdulḥalīm (ö.728/1328). “El-Vaṣiyyetu’l-Kubrā,” Mecmū atu’r-Resā ili’l-Kubrā (Mısır: Maṭba atu’l- Āmira, 1323[1905]) içinde, c.1, ss.262-318.
  • İbnu’l-Esīr, İzzuddīn Ebū’l-Ḥasen Alī b. Muḥammed b. Abdulkerīm (ö.630/1233). El-Kāmil fī’t-Tārīḫ. Beyrut: Dāru Ṣādir, 1989.
  • İbnu’l-Furāt, Nāṣiruddīn Muḥammed b. Abdurraḥmān (ö.807/1405). Tārīḫu’d-Duvel ve’l-Mulūk (Tārīḫu İbni’l-Furāt), Viyana Devlet Kütüphanesi, no. AF. 119.
  • İbnu’l-Mulaḳḳin, Sirācuddīn Umer b. Alī (ö.804/1401). Dureru’l-Cevāhir fī Menāḳibi Seyyidī Abdilḳādir, Süleymaniye Kütüphanesi-Hacı Hayrı Efendi, no.171.
  • İsmail Bek Çol. El-Yezīdiyye Ḳadīmen ve Ḥadīsen. Ed. Costi K. Zurayḳ. Beyrut: American Press, 1934.
  • Joseph, Isya. “Yezidi Texts,” The American Journal of Semitic Languages and Literatures 25:2 (1909):111-156.
  • Kremli, Anastase. “El-Yezīdiyye,” Mecelletu’l-Meşriḳ 2:1 (1899), ss.32-37; 2:4 (1899), ss.151-156; 2:9 (1899), ss.395-399.
  • Kreyenbroek, Philip G. Yezidism: Its Background, Observances and Textual Tradition. Lewiston, NY : E. Mellen Press, 1995.
  • ----------. Yezidism in Europe: Different Generations Speak about their Religion. In Collaboration with Z. Kartal, Kh. Omarkhali, and Kh. Jindy Rashow, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2009; Avrupa’da Yezidilik: Farklı Kuşaklar Dinleri Hakkında Konuşuyor. Çev. Hikmet İlhan. İstanbul: Avesta Yayınları, 2011.
  • Lescot, Roger. Yezidiler: Din, Tarih ve Toplumsal Hayat: Cebel Sincar ve Suriye Yezidileri. Çev. Ayşe Meral. İstanbul: Avesta, 2001.
  • Luke, Harry Charles Joseph. “The Yezidis or Devil-Worshippers of Mosul,” Indian Antiquary 54 (1925), ss.94-98 .
  • Menant, Joachim. Les Yézidiz: épisodes de l’histoire des adorateurs du Diable. Paris: Ernest Leroux, 1892.
  • Mushaf-ı Reş, Isya Joseph (ed.), “Yezidi Texts,” The American Journal of Semitic Languages and Literatures 25:2 (1909) içinde, ss.122-133.
  • “Pīr Ca’fo ile yapılan mülakat,” Āzād Sa īd Sımo, el-Yezīdiyye min Ḫilāli Nuṣūṣihā el-Muḳaddese (Beyrut: el-Mektebu’l-İslāmī, 2001) içinde, ss.276-279.
  • Pir Mamou Osman. “Şeyh Adî Öncesi Yezidîler,” Dengê Êzîdiyan 4 (1996), ss.20-27.
  • “Qewlê Imanê,” çev. İbrahim Bingöl. Philip G. Kreyenbroek, Yezidism: Its Background, Observances and Textual Tradition (Lewiston, NY: E. Mellen Press, 1995) içinde, ss.202-206.
  • “Qewlê Sêxadî û Mêra,” çev. İbrahim Bingöl. Philip G. Kreyenbroek, Yezidism: Its Background, Observances and Textual Tradition (Lewiston, NY: E. Mellen Press, 1995) içinde, ss.290-298.
  • Onat, Hasan. “Küreselleşme Sürecinde Kimlik, Din ve Türkiye’nin Bazı Gerçekleri,” Demokrasi Platformu 2:5 (2006), ss.117-139.
  • es-Seḫāvī, Nūruddīn Ebū’l-Ḥasen Alī b. Aḥmed (ö.902/1497). Tuḥfetu’l-Aḥbāb ve Buġyetu’ṭ-Ṭullāb: el-Ḫiṭaṭ ve’l-Mezārāt ve’t-Terācim ve’l-Biḳā u’l-Mubārakāt. Kahire: Mektebetu’l-Kulliyyāti’l-Ezheriyye, 1986.
  • es-Sem ānī, Ebū Sa d Abdulkerīm b. Muḥammed el-Mervezī (ö.562/1167). el-Ensāb. Tah. Abdullāh Umar el-Bārūdī. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1988.
  • eş-Şaṭṭanūfī, Nūruddīn Ebū’l-Ḥasen Alī b. Yūsuf (ö.713/1314). Behcetu’l-Esrār ve Ma denu’l-Envār. Mısır: el-Maṭba atu’l-Meymeniyye, 1304.
  • et-Tādifī, Muḥammed b. Yaḥyā (ö.963/1556). Cevherden Gerdanlıklar: Hz. Abdülkâdir Geylânî’nin Menkıbeleri. Çev. Naim Erdoğan. İstanbul: Sinan Yayınevi, 1972.
  • Tolan, Kemal. Nasandina Kevneşopên Êzdîyatîyê. İstanbul: Weşanên Pêrî, 2006.
  • El-Yāfi ī, Abdullāh b. Es ad el-Yemānī (ö.768/1366). Mir ātu’l-Cinān. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1997.
  • Hayri Bozanî. Metin Bozan’ın yaptığı mülakat. Erbil, 18.05.2010.
  • Mam Xelef Kiwexî. Metin Bozan’ın telefonla yaptığı mülakat. 10.02.2012.
  • Mam Xelef Kiwexî. Metin Bozan’a gönderdiği elektronik mektup. 27.02.2012.
  • Şeyhmus Akçay. Metin Bozan’ın yaptığı mülakat. İdil, Şırnak, 12.03.2011.
  • Şeyhmus Akçay. Metin Bozan’a gönderdiği elektronik mektup. 18.02.2012.
  • Xıdır Dumilî. Metin Bozan’ın yaptığı mülakat. İdil, Şırnak, 12.03.2011.
APA BOZAN M (2012). Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. , 23 - 41.
Chicago BOZAN METIN Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. (2012): 23 - 41.
MLA BOZAN METIN Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. , 2012, ss.23 - 41.
AMA BOZAN M Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. . 2012; 23 - 41.
Vancouver BOZAN M Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. . 2012; 23 - 41.
IEEE BOZAN M "Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar." , ss.23 - 41, 2012.
ISNAD BOZAN, METIN. "Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar". (2012), 23-41.
APA BOZAN M (2012). Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53(2), 23 - 41.
Chicago BOZAN METIN Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53, no.2 (2012): 23 - 41.
MLA BOZAN METIN Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.53, no.2, 2012, ss.23 - 41.
AMA BOZAN M Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012; 53(2): 23 - 41.
Vancouver BOZAN M Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012; 53(2): 23 - 41.
IEEE BOZAN M "Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar." Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 53, ss.23 - 41, 2012.
ISNAD BOZAN, METIN. "Şeyḫ Adī'siz Yezidîlik: Yezidîlerin Adī b. Musāfir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/2 (2012), 23-41.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
22-04-2024 22:40

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları